І яшчэ трэба ўсё ж такі наладзіць печ.
Яна схавала пад ламаччам у сенцах тарбіну з яе набыткам, а сама ўскараскалася на гарышча з пабуранай страшнай страхой паглядзець, што там зрабілася з комінам. Страх было бачыць тое руйнаваньне! Кроквы, мусіць, падаю-чы адной стараной, абярнулі яе пахілы комін, палавіна яко-га цяпер ляжала пад саломай на столі, чарнеючы адтулінай разламанага дымаходу, верх жа яго быў выбухам зрынуты долу і раскіданы па гародзе. Ня дзіва, што дым з печы зу-сім ня йшоў угору, ісьці яму не было куды; дзіўна яшчэ, што неяк цягнула з грубкі. Але палячы ў грубцы, можна бы-ло спаліць усё да тла, дзе тады жыць Серафімцы? Хоць самой перасяляйся ў бліндаж да мужчын. Мусіць, нічога ўжо тут яна зрабіць не магла, хіба апроч як заплакаць, і яна зьлезла далоў, нявесела пераканаўшыся, што паліць у хаце было немагчыма.
Але тады дзе ж паліць?
Рэшту таго дня яна капала бульбу на гародзе, ссыпала яе ў сенцах, неадчэпна думала, што рабіць? І ўсё пазірала на вялікую, цалюткую печ за гародам – знаёмы суседчын чалесьнік дужа вабіў яе. Мусіць, там было ўсё спраўна –
не ўбераглася хата, затое выжыла печ, у якой не было гас-падыні. Надвячоркам Серафіма ўжо не ўтрымалася і пайш-ла на чужы абгарэлы падворак. Хоць было дужа няёмка ціш-ком шарыць па чужой сядзібе, але яна трохі прыбрала гарэ-лы друз ад былога парогу, разгарнула рыдлёўкай вугольле, паклала пару абгарэлых дошак, каб ямчэй было далезьці да печы. Дроў тут хапала, найбольш галавешак, кавалкаў бяр-веньня і дошак – мусіць са столі. Увесь час яна надта апасалася, каб яе ня згледзеў хто кепскі, усё ж сядзіба была не яе – чужая. А найбольш яе дапякаў клопат, як уберагчыся ад па-ліцаяў, каб тыя не дазналіся пра яе мужчын у траншэі. Пакуль што, аднак, спаленая вёска чулася бязьлюднай, хаты да пажару стаялі ня блізка адна ад адной, і цяпер тут, з гэта-га канца, на сядзібах ня бачна было нікога. Толькі ўдзень Серафімка бачыла, як на другім канцы зводдаль, ля брукаванкі, нехта, як і яна, калупаўся на Янкавым пагарэлішчы – мабыць, старая бабка ці яе нявестка. Мусіць, цяпер тут
у кожнага быў свой клопат і свае сьлёзы. Можа, гэта і лепей, думала Серафімка. Галоўнае, каб зноў не пайшоў дождж, бо калі палье, дык ля печы напэўна не пастаіш.
А можа, і будзе спакайней тады, хай ідзе дождж, – пэўна,
у дождж ніхто злы не набрыдзе на яе работу.
Ёй бы вось толькі змалоць.
Ужо зьмяркалася, калі яна ўзялася рыхтаваць суседскія жорны – прынесеным з дому венікам добра вымела жолаб, абмяла ад попелу камяні. Млён і яго мацунак уверсе згарэлі, але млён не галоўнае, мабыць. Куды важней былі камя-ні. Знаёмыя камяні, дужа сточаныя за дзесяцігоддзі працы. Верхні дык быў разьбіты і складзены з трох кавалкаў, сьціс-нутых у адно жалезнымі абручамі, – ня дужа роўны і круглы камень, але малоў быцца нішто. Ня маючы сваіх жорнаў, колькі перамалола на іх Серафімка – і тады, як жыла
з бацькамі-аднаасобнікамі, і пасьля, у калгасе. Найбольш, праўда, як з бацькамі; калгасьніцай жа малоць выпадала ня шмат – з восені ды зімой. Пад вясну ўжо мліва канчалася, – елі бульбу, у каго тая яшчэ вялася. Пасьля да пачатку лета канчалася і бульба. Во тады пачынаўся вялікі пост…
