География.
После того, как показано, почему математика имеет огромное значение для философии, богословия и Церкви Божией, ныне требуется показать, в чем она необходима для управления государством верных. И она имеет вес в двух аспектах: во-первых, для познания будущего, настоящего и прошлого, а во-вторых, в вещах, обладающих практической пользой. Ведь поскольку род человеческий ожидают в будущем бесчисленные опасности, то в высшей степени необходимо, чтобы он обладал способами познания будущего. И поскольку Бог дал человеку великие дары — душу и тело, и обещал жизнь вечную, Он не должен отказать ему и в меньших дарах. Солнце встает даже для преступников, а море открыто даже для пиратов; куда скорее Бог должен дать полезное знание вещей благим людям, и прежде всего — человеческому сообществу, поскольку именно в нем обнаруживается общественное благо. И поскольку в мире всегда имеются некие благие и угодные Богу люди, то Бог даровал миру разнообразные способы познания будущего, без которых, как учит Авиценна в I книге
Prius vero tactae sunt radices de cognitione futurorum in ilia distinctione in qua de excusatione mathematicae disputavi, et ostensum est quod possibile est sufficiens iudicium in omnibus, quod est scilicet medium inter necessarium et impossibile, et inter universale et particulare. Nam per haec mens humana illustratur, ut possit prudenter in omnibus disserere et utilitates sibi et aliis providere. Postea vero descendi ut res postulabat ad iudicia specialia in humanis, scilicet in distinctione de sectis. Et si in rebus humanis et praecipue in huiusmodi fiat verum et utile iudicium, multo magis in rebus naturalibus propter hoc fieri, tam in particulari quam in propria disciplina.
И прежде, — в разделе, где я вел речь об оправдании математики, — были затронуты основы, касающиеся познания будущего, и были показано, что возможно удовлетворительное суждение обо всех [будущих событиях], которое является средним между необходимым и невозможным, универсальным и частным. Ибо благодаря этому просвещается человеческий ум — так, что может достойно судить обо всех [будущих событиях] и извлекать много полезного для себя и других. А затем, а именно, в разделе, посвященном [религиозным] учениям, я перешел к установлению особых суждений, касающихся [дел] человеческих. И если в делах человеческих, а в особенности — в делах такого рода [т. е. религиозных], возможно истинное и полезное суждение, то куда скорее оно возможно в отношении естественных вещей, как в частных аспектах, так и в рамках особой дисциплины.
Et licet ubi actum est de excusatione mathematicae, atque su perius de comparatione virtutum coelestium ad haec inferiora, sic tactum de cognitione locorum mundi et rerum generabilium in eis per coelestia, tamen nunc uberius hoc exponam transeundo ad medicinam propter corpus humanum, cuius cognitio magis est homini necessaria quam alicuius rei alterius in hoc mundo. Et non solum manifesto quomodo res in diversis locis mundi cognoscuntur, sed quomodo in eisdem per temporum diversa curricula causantur. Effectus vero non cognoscitur nisi per suam causam, ut certum est apud omnes; sed coelestia sunt causae inferiorum, unde oportet quod sciant haec generabilia per ingenerabilia quae sunt coelestia. Quod vero coelestia non tantum sint causae universales, sed causae rerum inferiorem propriae et particulares, probatur per Aristotelem, qui dicit secundo De generatione, quod elementa deterius agunt quam organa et instrumenta artificialia respectu artificis. Sed tota actio artificialis principaliter attribuitur artifici, ut aedificatori, non eius organo, ut securi. Ergo manifestum est quod coelo attribuitur operatio principalis omnium inferiorum, cum non sint agentia nisi coelum et elementa quae sunt eius instrumenta Praeterea hoc patet inductive. Nam in omnibus inanimatis coelum est causa particularis sine contradictione: quia inanimata non generat aliquod, nec producunt individua suae speciei, quia lapis non generat lapidem, sicut homo hominem et asinus asinum.
И хотя там, где шла речь об оправдании математики, и выше — где говорилось о соотнесении сил небесных [тел] с вещами подлунного мира, был затронут вопрос о познании мест мира и о вещах, возникающих [и уничтожающихся] в них благодаря воздействию небесных тел, теперь, однако, я затрону это подробнее, обратившись к медицине — ради человеческого тела, познание коего более необходимо человеку, нежели познание какой-либо другой вещи в этом мире. И я покажу не только то, каким образом познаются вещи в различных местах этого мира, но и то, как в этих местах данные вещи возникают под воздействием определенных причин в различные Времена года. Но следствие познается только через свою причину, что ясно всем; но небесное является причиной вещей подлунного мира, а потому необходимо, чтобы таковые подверженные возникновению вещи познавались только через то, что не подвержено возникновению, т. е. через небесное. А то, что небесные [тела] являются не только общими причинами вещей подлунного мира, но и причинами частными и собственными, доказывается на основании [высказываний] Аристотеля, который говорит во II книге
Manifestum est igitur quod virtus coeli incorporata in materiam elementorum producit omnia inanimata, et animata per putrefactionem similiter; nam circa eorum generationem non sunt nisi coelum et elementa Praeterea dicit Averroes septimo Metaphysicae quod idem facit virtus solis in materia putrefacta quod virtus patrum in seminibus, quare necesse est coelum esse causam particularem usque ad generationem rerum ex propagations. Sed quod similiter sit ibi probo. Nam in Vegetabilibis Aristoteles dicit primo de plantis, quod sol est pater plantarum et terra mater; et in Animalibus vult illud idem; quia de homine de quo minus videtur, dicit secundo Physicorum, homo generat hominem ex materia et sol, et constat quod pater non continuat nec terminat generationem, sed incipit tantum per decisionem seminis; quapropter oporet quod continuans et perficiens generationem sit sol seu virtus coeli. Et non solum est coelum causa in recte generantis, sed in peccatis naturae et monstris. Nam Avicenna decimo octavo libro De animalibus dicit: 'Si embryo non potest recipere humanitatem, recipiet animalitatem sicut in rebus monstruosis: ut quando filius hominis habuit caput arietis, et agnus habuit caput tauri; quoniam virtus in eo induxit formam secundum figuras coelestes, quae accidunt unicuique'. Et si ulterius descendsmus, possumus causas rerum inferiorum magis proprias investigare per coelestia. Primo vero articulus hie est, quod quilibet punctus terrae est conus unius pyramidis virtuosae coeli.
Итак, очевидно, что сила неба, внедренная в материю элементов, производит все неодушевленное, а равным образом, и одушевленное — через гниение[230]. И для возникновения этих вещей нужны только элементы и небо. Кроме того, Аверроэс говорит в VII книге
Ut hoc autem quod certius planiusque videatur quod intendimus, necesse est considerare quae sit diversitas regionum mundi, et quomodo eadem regio in diversis temporibus variatur, et quomodo res diversae eiusdem