regionis diversas recipiunt passiones in eodem tempore. Sed haec sciri non possunt, nisi quantitatem et figuram habitabilis terrae et climata eius distinguamus. Quatenus vero ad haec deveniamus, oportet nos supponere mundum esse sphaericae figurae. ... Et imaginabimur tres lineas a mundi terminis ductas intersecantes se in centro mundi ad angulos rectos, ut una sit a dextro in sinistrum in coelo, et hoc est quod ab oriente in occidens per centrum mundi ducatur; alia a sursum in deorsum, id est a meridie in septentriorem, et hoc est a polo antarctico ad polum arcticum, el tertia ab ante et retro, id est a puncto medii coeli supra nos usque ad punctum oppositum in coelo sub terra. Et per quandam transumptio nem vocabuli vocatur angulus terrae. Sic docet nos Aristoteles imaginari sex diversas positiones in coelo in secundo Coeli et mundi.
А чтобы стало более понятно и очевидно то, к чему мы стремимая, необходимо рассмотреть, каковы различные регионы Земли, и как один и тот же регион изменяется в различное время года, и каким образом различные вещи в одном и том же регионе претерпевают различные воздействия [сил небесных тел] в одно и то же время. Но это нельзя познать, если мы не различим фигуры и количество обитаемой земли и ее климаты. И чтобы подойти к этому, нам следует предположить, что мир имеет сферическую форму .... Вообразим три линии, проведенные от пределов мира и пересекающиеся [в центре мира под прямым углом. Одна из них [должна быть проведена] справа налево в небе, проходя с востока на запад через центр мира. Вторая — снизу вверх, т. е. с юга на север, от южного полюса с северному. Третья — спереди назад, т. е. от точки середины неба над нами до противоположной точки в небе за Землей. И эта точка фигурально называется «углом Земли». И так Аристотель учит нас во II книге
Si igitur imaginabimur unum circulum transeuntem per oriens, et medium coeli, et occidens, et angulum terrae, hie dividit coelum in duas partes aequales, in medio eius relinquens unam medietatem respectu unius poli, et aliam respectu alterius, et vocatur aequinoctialis, et quia habitantes sub eo habent perpetuum aequinoctium. et quia omnibus habitatoribus terrae est aequinoctium quando sol venit ad ilium circulum et describit earn in die naturali; et hoc est in principio veris et in principio autumni, quando sol ingreditur capita Arietis et Librae.
Представим теперь круг, проходящий через восток, середину неба, запад и угол Земли. Он делит небо посредине на две равные части, и одна половина остается на стороне одного полюса, а другая — на стороне другого. Этот круг называется небесным экватором, во-первых, потому что те, кто живет под ним, имеют постоянное равноденствие, а во-вторых, все обитатели Земли имеют равноденствие тогда, когда Солнце достигает этого круга и описывает его в течение одного естественного дня. И это происходит в начале весны и осени, когда Солнце вступает в начало Овна и Весов.
Si vero imaginemur alium circulum magnum, qui transeat per polos mundi et per fines orientis et occidentis, intersecantem priorem circulum ad angulos rectos, qui vocatur colurus transiens per aequinoctia, tunc coelum sic dividetur per quatuor quartas, quarum duae erunt supra terram in situ nostro, et aliae duae sub terra. Et erit una quarta septentrionalis supra nos, scilicet quae continebitur inter medietatem aequinoctialis circuli et duas quartas coluri dicti, terminatas ad polum arcticum ex una parte, et ex alia ad puncta orientis et occidentis apud aequinoctialem, ut patet in figura, et haec est quarta pars quae est supra.
Теперь представим другой большой круг, который проходит через полюсы мира и границы востока и запада, пересекая первый круг под прямым углом. Этот круг называется колуром, и он проходит через точки равноденствия, так что небо разделяется на четыре части, две из которых находятся над Землей (той части, в которой вы живем), а две — под Землей. И одна северная четверть, находящаяся над нами, содержится между половиной небесного экватора и двумя четвертями указанного колура, которые с одной стороны ограничены северным полюсом, а с другой — точками востока и запада на экваторе [...] и эта та часть, которая над нами.
Consimili autem modo oportet nos imaginari terram sphaericani esse, et illae tres lineae praedictae transibunt per centrum terrae intersecantes se in eo ad angulos rectos; nam sunt perpendiculares super earn, et quia in earum intersectione est centrum coeli et totius mundi, necesse est quod idem punctus sit centrum mundi et terrae; quia intersectio ista non est nisi in puncto uno, per quintam primi libri Theodosii De sphaeris. Nam si linea recta descendat a coelo perpendiculariter ad superficiem contingentem sphaeram terrae, in ea erit centrum terrae, per illam quintam, quae dicit: si sphaeram plana superficies contingat, a puncto vero contactus recta linen ad contingentem superficiem perpendiculariter ducatur, in eadem centrum sphaerae esse necesse est; sed ilia eadem linea erit perpendicularis ad superficiem contingentem sphaeram coeli, ergo in illa erit centrum coeli, et haec linea est una trium dictarum. Similiter et utraque aliarum per eandem rationem transibit per centrum coeli et centrum terrae; sed quaelibet istarum non intersecat aliam nisi in puncto uno, ergo in eodem erit centrum terrae cum centro coeli, et propter hoc terra iacet in medio mundi.
Точно так же нам следует представить сферической Землю, и эти три вышеуказанные линии, проходящие через центр Земли и передающиеся под прямым углом. Эти линии являются перпендикулярами к поверхности Земли, и поскольку в их пересечении находится центр неба и всего мира, то необходимо, чтобы одна и та же точка являлась центром мира и Земли, поскольку это пересечение может происходить только в одной точке — в силу 5-й теоремы I книги Феодосия
Et ideo si imaginemur circulos duos in terra respondentes circulis in coelo praetactis, unum sub aequinoctiali circulo transeunteni per oriens et occidens, et punctum in terra sub puncto medii coeli et alium, per occidens et oriens et puncta in terra respondentia polis; tunc per hos circulos dividetur terra in quatuor quartas, quariini duae erunt in superficie terrae in situ nostro; et aliae ex altera parte terrae. Et una erit septentrionalis, scilicet a medio terrae sub aequi noctiali usque ad punctum terrae sub polo arctico contenta infra lineas quae ab oriente et occidente concur runt in polum sive punoturn terrae polo suppositum. Et haec est quarta quam quaerimus, in qua est habitatio nota, et est sub quarta coeli prius notata.
Поэтому если мы представим себе два круга на Земле, соответствующие затронутым выше кругам в небе (один — под небесным экватором, проходящий через восток, запад и точку на Земле, находящуюся непосредственно под серединой неба; другой — проходящий через запад, восток и точки, соответствующие полюсам), то посредством этих кругов Земля будет разделена на четыре четверти, двe из которых будут на поверхности Земли там, где мы живем, а две другие — с другой стороны Земли. И одна из них будет северной, а именно, протяженная от середины Земли под [небесным] экватором к точке Земли под северным полюсом [мира], ограниченная линиями от запада и востока, сходящимися к полюсу или к точке Земли, которая находится под полюсом [мира]. И эта та четверть, которую мы исследуем, т. е. известная обитаемая часть Земли, и она находится под указанной прежде четвертью неба.
Habitatio vero dupliciter consideratur: uno modo respectu соеli, scilicet, quantum propter solem potest habitari, et quantum non ... Alio modo consideratur quantitas habitabilis respectu aquae scilicet, quantum aqua impediat. Et hoc est modo considerandum Ptolemaeus vero in libro De dispositione sphaerae vult quod fere sex ta pars terrae est habitabilis propter aquam, et totum residuum est coopertum aqua Et ideo in Almagesti secundo libro ponit quod habitatio nota non est nisi in quarta terrae, scilicet in qua habitantur, cuius longitudo est ab oriente in occidens, et est medietas aequi noctialis; et eius latitudo est ab aequinoctiali in polum, et est quaria coluri. Sed Aristoteles vult in fine secundi Coeli et mundi quod plir habitetur quam quarta. Et Averroes hoc confirmat. Dicit Aristoteles quod mare parvum est inter finem Hispaniae a parte occidentis et inter principium Indiae a parte orientis. Et Seneca libro quinto Naturalium dicit quod mare hoc est navigabile in paucissimis diebus, si ventus sit conveniens. Et Plinius docet in Naturalibus quod navigatum est a sinu Arabico usque ad Gades; unde refert quendam fugisse a rege suo prae timore et intravit sinum maris Rubri qui vocatur Arabicus, qui circiter spatium navigationis annualis distat a mari In dico secundum Hieronymum in epistola, ut inferius exponentur. Et ideo latitudo terrae per quam decurrit mare Rubrum est magna val de; ex quo patet principium Indiae in oriente multum a nobis distare et ab Hispania, postquam tantum distat a principio Arabiae versus Indiam. A fine Hispaniae sub terra tam parvum mare est quod non potest cooperire tres quartas terrae.
А «обитаемая земля» может рассматриваться в двух смыслах: 1) «обитаемая» в отношении неба, т.е.