позволяет ли ей быть обитаемой Солнце или не позволяет, ... и 2) «обитаемая» в отношении моря, т. е. препятствует ли море [ее обитаемости или не препятствует]. И это должно быть рассмотрено теперь. Птолемей в книге
Et hoc per auctoritatem alterius considerationis probatur. Nam Esdras dicit quarto libro, quod sex partes terrae sunt habitatae et septima est cooperta aquis. Et ne aliquis impediat hanc auctoritatem dicens quod liber ille est apocryphus et ignotae auctoritatis, dicent dum est quod sancti habuerunt ilium librum in usu et confirmant veritates sacras per ilium librum. Et pluries in officio divino utuntut auctoritatibus illius libri. Et ideo, sive Esdras sive alius hunc fecerit, supponendus est pro auctoritate.
И это доказывается с помощью авторитетного высказывания, относящегося к иному предмету. Так, Ездра говорит в IV книге, что обитаемы шесть частей земли, а седьмая покрыта водой. И да не отрицает кто-либо это мнение на основании того, что указанная книга является апокрифом и происхождение ее неясно; следует возразить, что святые знали эту книгу и с ее помощью подтверждали святые истины, а также часто использовали ее при богослужении. Поэтому вне зависимости от того, составил ее Ездра или кто-то другой, она обладает авторитетом.
Et propter hoc dico quod licet habitatio nota Ptolemaeo et eiue sequacibus sit coarctata infra quartam unam, plus tamen est habi tabile Et Aristoteles potuit plus nosse, quia auctoritate Alexandri misit duo millia hominum ad investigandum res huius mundi, sicut Plinius dicit octavo Naturalium. Et ipsemet Alexander perambulavit usque ad finem orientis, et sicut patet ex Historia Alexandri et ex epistolis quas Aristoteli conscripsit, semper mandavit ei de omni bus mirabilibus et insolitis quae inveniebat in oriente. Et ideo potut Aristoteles plus certificare quam Ptolemaeus. Et Seneca similitci quia Nero imperator discipulus eius similiter misit ut exploraret dubia huius mundi, sicut Seneca narrat in Naturalibus. Et ideo secundum haec quantitas habitabilis magna est et quod aqua cooperitur modicum debet esse. ...
И в связи с этим я утверждаю, что, хотя обитаемая область земли, известная Птолемею и его последователям, ограничивается одной четвертью, обитаема, тем не менее, большая часть. И Аристотель мог знать это лучше, поскольку властью Александра послал две тысячи человек для исследования вещей этого мира, как утверждает Плиний в VIII книге
Unde hie incipiunt regiones aquilonares, de quibus philosophi meridiani parum sciverunt, secundum quod Ethicus astronomus refert in suo libro: sed hie perambulavit omnes has regiones, et mare oceanum septentrionale cum insulis suis navigavit. Volo igitur ipsum sequi, et nihilominus libros de moribus Tartarorum, et praeci pue fratrem Willielmum, quem Dominus rex Franciae, Lodovicus in Syria existens misit ad terram Tartarorum anno Domini 1253, qui frater scripsit Domino regi situm regionum et marium.
И далее начинаются северные земли, о которых философы, жившие на юге, знали мало, как отмечает астроном Этик[236] в своей книге. Но он сам прошел все эти земли, переплыл северные моря и [исследовал] острова, в них расположенные. Я потому хочу следовать его [книге], но, тем не менее, приму во внимание и книги о нравах татар, особенно написанную братом Гильомом[237], который в лето Господне 1253 был послан королем Франции Людовиком, бывшим тогда в Сирии, в землю татар, и который написал для господина короля книгу об этих землях и их морях.
Extenditur autem hoc mare maius ab occidente, scilicet a Con stantinopoli in oriens per MCCCC milliaria in longum, et in medio eius coarctatur ex utraque parte in angulos, et in angulo meridii no est castrum et portus soldani Turkiae, quod vocatur Sinopolis. A parte vero aquilonis habet aliud castrum in angulo, quod vocatui Soldaia, et est in provincia, quae nunc Cassaria dicitur vel Cessans, et haec est latitudo maris inter illos angulos. Et ista castra sunt dim portus famosi, a quibus transeunt homines a meridianis regionibus ad aquilonares et e converso. Et ab istis castris versus occidentem seu Constantinopolim extenditur mare per septingenta milliaria in longum et latum, similiter ad orientem per septingenta Et ista provincia Cassaria circumdatur mari a tribus lateribus. Nam in occidente habet partem maris Pontici, ubi est civitas Kersona, in qua fuit sanctus Clemens martyrizatus. Et prope earn est insula, in qua est tempium, quod dicitur angelicis manibus praeparatum, in quo corpus sancti sepultum fuit. Et a Kersona usque ad Soldaiam sunt quadringenta castra quorum quodlibet fere habet proprium idioma. Et sunt ibi multi Gothi, qui omnes loquuntur Teutonicum.
И большее море [т. е. Черное] имеет протяженность с запада, т. е. от Константинополя, на восток в 1400 миль, а в середине сужено с обеих сторон. С южной стороны [выступающей части суши] имеется замок и порт турецкого султана, называемый Синополис (Синоп). А с северной стороны имеется другой замок, называемый Солдайя[238] и он находится в провинции, называемой ныне Кассарией или Цессарией. Между Синополисом (Синопом) и Солдайей 300 миль, и это расстояние есть ширина моря между указанными выступающими частями суши. И эти замки охраняют два знаменитых порта, из которых люди северных земель переправляются в южные и наоборот. И от этих замков на запад, т. е. в сторону Константинополя, протяженность моря составляет 700 миль (причем такова же его ширина на западе), и столько же и на восток. И указанная провинция Цессария окружена морем с трех сторон. А на западе от нее лежит та часть Черного Моря, где находится город Херсонес, в котором принял мученичество св. Климент. И рядом с Херсонесом находится остров, на котором стоит церковь, построенная, как говорят, руками ангелов, в которой покоится тело святого. И от Херсонеса, до Солдайи расположено четыреста укрепленных городов, и почти в каждом из них жители говорят на своем собственном наречии. А там живет много готов, говорящих по-немецки.
Et a parte meridiei Cassariae extenditur mare Ponticum, et in oriente eius cadit flumen Tanais in mare ubi habet latitudinem duodecim milliariorum, ubi est civitas Matrica. Et flumen illud ver sus aquilonem facit mare quoddam habens septingenta milliarii in longitudinem et latitudinem, nusquam habens profunditatem ultra sex pedes. Et hoc mare est palus Maeotis famosissima, de qua philosophi et historiae et poetae loquuntur. Et flumen Tanais extenditur ultra illam paludem versus aquilonem usque ad montes Riphaeos qui sunt in ultimo aquilonis, a quibus montibus oritur hoc flumei et descendit per longum terrae tractum in paludem supradictam, faciens earn. Et ultra earn digreditur et fluit in mare Ponticum, ul praedixi. Et hoc flumen famosum dividit Europam ab Asia in locis illis, et palus dicta et plures paludes sunt contingere, sed quasi pro una computantur; et vocantur paludes Maeotis, vel Maeotidae in adiectivo. Paludes igitur illae, quae vocantur mare illud vadosum, sunt in oriente Cassariae, et pars fluminis Tanais quae est inter paludes et mare Ponticum.
С юга Цессария также омываема водами Черного Моря, в которое восточнее [относительно Цессарии] впадает река Танаис[239], ширина которой в районе устья составляет 12 миль. [В месте, где Танаис впадает в Черное море], расположен город Матрика (Матрега)[240]. И река Танаис образует севернее