ad prablemy, a mo prosta padman, bo simietryjada nie padobnaja ni na sto ziamnoje…
Calaviek moza usprymac adrazu nie vielmi smat; my bacym tolki toje, sto adbyvajecca pierad nami, tut, ciapier; ale my nie zdolnyja uiavic sabie mnostva adnacasovych pracesau, niachaj navat uzajemazviazanych, navat tych, sto dapauniajuc adzin adnaho. Heta datycyc navat paraunalna prostych zjau. Historyja adnaho calavieka moza miec vielmi vialikaje znacennie, historyju niekalkich sotniau ciazka prasacyc, a historyja tysiacy abo milona nie aznacaje pa sutnasci nicoha. Simietryjada — milon, nie, navat milard, uzviedzieny u stupien biaskoncasci, simietryjada — sama niejmaviernasc. My staim u adnym z jaje zavulkau udziesiaciaronaj prastory Kroniekiera, — byccam murasy, jakija zamierli na zyvym sklapienni, pierad nami — ploskasci, sto imknucca uhoru i cmiana milhajuc u sviatle nasych asviatlalnych rakiet, my nazirajem ichniaje uzajemapranikniennie, plaunasc i biezdakornuju daskanalasc, i usio heta — tolki momant, bo halounaje tut — ruch, zasiarodzany i metanakiravany. My bacym tolki asobnaje trymciennie adnoj struny u simfanicnym arkiestry zvyshihantau i viedajem — ale tolki viedajem, a nie razumiejem, — sto adnacasova nad nami i pad nami, u spicastych nietrach, za miezami zroku i uiaulennia adbyvajucca tysiacy i milony pierautvarenniau, zviazanych miz saboj, jak noty, matematycnym kantrapunktam. Niechta nazvau simietryjadu hieamietrycnaj simfonijaj, ale u takim razie nas varta nazvac jaje hluchimi sluchacami.
Kab choc sto-niebudz tut ubacyc, treba bylo b adyscisia, adstupicca na nievierahodnuju dalec, ale z u simietryjadzie usio — nutro, razmnazennie, laviny naradzenniau, niaspynnaje farmavannie, darecy, toje, sto farmujecca i samo farmuje. Nijakaja mimoza tak cujna nie adhukniecca na dotyk, jak adhukajecca addalenaja ad nas na smat mil i na sotni jarusau castka simietryjady na zmianienni, sto adbyvajucca u tym miescy, dzie my staim. Koznaja kanstrukcyja, jakaja isnuje tolki adno imhniennie, sama madeluje usie insyja i dyryzyruje imi, a jany u svaju carhu uzdziejnicajuc na jaje. Tak, heta simfonija, ale takaja, jakaja sama siabie stvaraje i sama siabie zahlusaje.
Final simietryjady strasny. Kali nazirajes za im, zdajecca, sto zjaulajessia sviedkam trahiedyi, a mo navat zabojstva. Praz dzvie-try hadziny — stolki douzycca praces razrastannia, pavielicennia, samastvarennia — zyvy Akijan pierachodzic u ataku: hladkaja pavierchnia morscycca, supakojeny, pakryty zasochlaj pienaj pryboj zakipaje; ad samaha haryzontu imcyc mnostva kancentrycnych chvalau, hetkich za muskulistych kraterau, jak i tyja, sto supravadzajuc naradzennie mimoida, ale na hety raz jany nievierahodna bolsyja. Padvodnaja castka simietryjady vyciasniajecca, kalos pavoli uzdymajecca uhoru, nibyta vyciskajecca za miezy planiety, vierchnija slai Akijana aktyvizujucca, zalaziac usio vysej na bakavyja scieny, zastyvajuc na ich, zamurouvajuc adtuliny, ale heta nie idzie ni u jakoje paraunannie z tym, sto adbyvajecca u hlybini simietryjady. Spacatku formautvaralnyja pracesy — samastvarennie i samapierautvarennie architektoniki na karotki cas zamarudzvajucca, a pasla salona paskarajucca. Ruchi, jakija da hetaha byli plaunyja, miernyja, takija upeunienyja, nibyta jany musili douzycca stahoddziami, nabyvajuc strymhalovuju chutkasc. Uznikaje pryhniecanasc ad taho, sto byccam by pierad pahrozaj niebiaspieki kalos imkniecca niesta paspiec. Ale cym chutcej adbyvajucca zmieny, tym bols vidavocnym stanovicca strasnaje, ahidnaje pieraradzennie samoha materyjalu i jaho dynamiki. Spicastyja skryzavanni dziuna hnutkich ploskasciej pravisajuc, stanoviacca miakkimi, vialymi; zjaulajucca niaskoncanyja, pacvarnyja, skalecanyja formy; z niabacnaj hlybini cuvac storaz macniejsy sum, hul, u pieradsmiarotnych pakutach pavietra naradzaje u vielizarnych horlach, pralotach i sklapienniach, pakrytych slizziu, nievierahodny stohn i chrapiennie; adcuvajecca, jak usio navokal pamiraje, i heta nasupierak imklivamu ruchu. Hety ruch — zniscalny. I vos uzo tolki vichor, jaki skavyca u biazdonnych kalodziezach, padtrymlivaje, razdzmuchvaje vielizarnaje zbudavannie; jano pacynaje spauzac, rastavac, nibyta achoplenyja polymiem soty; dzie-nidzie jasce bacny aposnija sutarhi, biezdapamoznaje trymciennie; zatym vielikan, jaki niaspynna atakujecca zvonku i padmyvajecca chvalami, pavoli kulajecca i znikaje u hetkim za viry z pieny, u jakim jon naradziusia.
I sto usio heta aznacaje? Tak, sto heta aznacaje?..
Pamiataju, jak adna skolnaja ekskursija naviedala Instytut salarystyki u Adenie. Ja byu tady asistentam Hibaryjana. Praz bakavuju zalu biblijateki skolnikau praviali u halounaje pamiaskannie, jakoje u asnounym zjaulalasia schoviscam mikrafilmau. Na plonkach byli zniaty niaznacnyja frahmienty nutra simietryjad, jakija, viadoma, uzo dauno nie isnavali. Usiaho z tam — nie asobnych kadrau, a celych spulau z plonkaj — bols za dzievianosta tysiac. I vos tady tausmataja dziaucynka hadou piatnaccaci, rasuca i zapytalna pazirajucy praz akulary, spytalasia:
— A navosta usio heta?..
U niajomkim maucanni, jakoje nastupila adrazu z, nastaunica surova zirnula na svavolnuju vucanicu, a my, salarysty-ekskursavody (ia taksama byu tam), nie mahli adkazac. Simietryjady z niepautornyja, i, jak pravila, nie pautarajucca pracesy, sto u ich adbyvajucca. Casam pavietra pierastaje pravodzic u ich huk, casam pavialicvajecca abo zmiansajecca kaeficyjent pralamlennia. U asobnych miescach rytmicna pulsuje pryciahniennie, nibyta u simietryjady pacynaje bicca hravitacyjnaje serca. Casam nasyja hirakompasy prosta varjaciejuc; dzie-nidzie zjaulajecca i znikaje pavysanaja ianizacyja. Heta mozna douzyc biaskonca. Zresty, navat kali zahadka simietryjad budzie adhadana, zastanucca jasce asimietryjady…
Jany uznikajuc takim za cynam, ale final u ich — insy. U ich nielha nicoha adroznic: u ich usio trasiecca, palaje, milhaje. My viedajem tolki adno: asimietryjady — heta acahi pracesau, chutkasc jakich miazuje z fizicna mahcymymi vielicyniami; casam asimietryjady nazyvajuc „vielizarnymi kvantavymi zjavami”. Matematycnaje padabienstva asimietryjad z madelami peunych atamau takoje casovaje i mimalotnaje, sto niekatoryja licac jaho druharadnaj abo navat vypadkovaj prykmietaj. Asimietryjady zyvuc znacna miens, cym simietryjady, — nie bols za dvaccac chvilin, a ichniaja pahibiel jasce bols strasnaja: adrazu za vichuraj, jakaja z ahlusalnymi hrymotami zapauniaje i uzryvaje ich, na miescy asimietryjad z nievierahodnaj chutkasciu uzdymajecca burlivaja hidkaja vadkasc. Jana razlivajecca pad brudnaj pienaj i zalivaje usio, a pasla adbyvajecca vybuch, jaki nahadvaje vyviarzennie vulkana hrazi: jon vykidvaje slup paskumatanych restkau, jakija douha jasce padajuc na niespakojnuju pavierchniu Akijana. Viecier haniaje hetyja smatki, vysachlyja, zautlavyja, plaskatyja, jany nahadvajuc zakascianielyja pieraponki abo prazrystyja chrastki. Pazniej ich mozna znajsci na chvalach za dziesiatki kilamietrau ad miesca vybuchu.
Asobnuju hrupu skladajuc utvarenni, jakija calkam addzialajucca ad zyvoha Akijana na bols-miens praciahly cas. Jany sustrakajucca znacna radziej, i ich znacna ciazej zauvazyc. Kali upiersyniu byli znojdzieny ich restki, vuconyja palicyli, jak stala viadoma pazniej, calkam pamylkova, sto heta restki nasielnikau akijanskich hlybin. Casam zdajecca: utvarenni sprabujuc uratavacca uciokami ad pahoni „mihciennikau”, niby dziunyja smatkrylyja ptuski. Ale hetaje ziamnoje paraunannie nicoha nie vytlumacvaje. Casam — vielmi redka — na skalistych bierahach astravou mozna zauvazyc dziunyja siluety, jakija nahadvajuc albo ciuleniau, albo pinhvinau. Jany statkam hrejucca na soncy abo laniva spauzajuc u mora, kab zlicca z im u adno celaje.
Dasledniki usio nijak nie mahli vyrvacca z zacaravanaha kola ziamnych, calaviecych paniacciau, a piersy kantakt…
Ekspiedycyi pieraadoleli sotni kilamietrau u hlybini simietryjad, rasstavili sotni pryborau- rehistratarau, autamatycnyja kinakamiery; telepieradatcyki stucnych spadaroznikau fiksavali zjaulennie mimoidau i „dauhunou”, ich vyspiavannie i admirannie. Papaunialisia biblijateki, rasli archivy. Za heta nieadnojcy davodzilasia vielmi doraha placic. Siemsot vasiemnaccac calaviek zahinuli u kataklizmach, bo nie paspieli vybracca z pryhavoranych da hibieli hihantau, sto sesc z ich — tolki u adnoj katastrofie, — u joj zahinuu i sam Hize, jakomu bylo uzo siemdziesiat hadou. Pahibiel, zvycajna ulascivaja asimietryjadam, zdarylasia z utvarenniem, jakoje uiaulala nadzvycaj vyraznuju simietryjadu. Vielizarny fantan hrazi za licanyja siekundy zniscyu siemdziesiat dzieviac calaviek u braniravanych skafandrach, masyny i prybory, jon zbiu svaimi strumieniami i dvaccac siem pilotau, jakija znachodzilisia u latajucych aparatach nad miescam vyvucennia. Hetaje miesca — na skryzavanni sorak druhoj paraleli z vosiemdziesiat dzieviatym mierydyjanam — adznacana na mapach jak „Vyviarzennie sta sasci”. Ale tolki na mapach — na pavierchni Akijana nie zastalosia nijakaha sledu.
Tady upiersyniu za usiu historyju salarystyki prahucali halasy, jakija patrabavali naniesci termajadzierny udar. Pa sutnasci, heta bols zorstka, cym lubaja pomsta: chacieli zniscyc toje, sto nie mahli zrazumiec. Cankien, namiesnik nacalnika reziervovaj hrupy Hize (u vyniku pamylki autamata-pieradatcyka, jaki niedakladna vyznacyu kaardynaty miesca dasledavannia, Cankien zastausia zyvy, bo zabludziusia nad Akijanam i zjaviusia na miesca litaralna praz niekalki chvilin pasla vybuchu, — kali padlatau, jon jasce ubacyu corny hryb), kali abmiarkouvalasia pytannie, prystrasyu, sto uzarvie Stancyju razam z saboj i insymi vasiemnaccacciu asobami, jakija zastavalisia tam. Choc u aficyjnych krynicach nicoha nie havorycca, sto hety ultymatum mieu uplyu na vyniki halasavannia, adnak, vierahodna, bylo mienavita tak.
Ale casiny takich bujnych ekspiedycyj na planietu dauno minulisia. Samu Stancyju stvarali, nazirajucy za jaje budaunictvam sa spadaroznikau. Ziamla mahla b hanarycca mastabami inzyniernaha zbudavannia, kali b Akijan za niekalki siekund nie naradzau kanstrukcyi, jakija pa vielicyni pierabolsvali Stancyju u milony razou. Stancyja uiaulaje dysk dyjamietram dzviescie mietrau, catyrochjarusny u centry i dvuchjarusny pa krajach. Jana visic na vysyni ad piacisot da tysiacy piacisot mietrau nad Akijanam dziakujucy hravitataram, jakija pracujuc na enierhii anihilacyi, i zabiaspiecana, akramia abstalavannia, jakoje zvycajna byvaje na Stancyjach i vialikich Sateloidach, spiecyjalnymi radarnymi ustanoukami, sto pry piersych za zmianienniach akijanskaj pavierchni mohuc uklucyc dadatkovyja mahutnasci, i, jak tolki zjaulajucca viescuny naradzennia novaha zyvautvarennia, stalny dysk nakirouvajecca u stratasfieru.
Ciapier Stancyja amal sto biazludnaja. Z toj
