?а?арлы, айбарлы ?скер енді ?атын ?рып алатындай тобыр?а айналды. Олар ?з елдеріне жеткенше к?н к?ру ?шін, топ-топ?а б?лініп, жолда?ы бейбіт жат?ан дихтарды тонай ж?рді. К?птеген ж?рт енді ?з ?скерінен ?зі ?ашты. Халы?ты ?рей биледі.
Д?л осы кезде ?зге хандарды? демеуімен Иранны? ?міршісі Шах-Ысмайыл ?орасан?а жоры? салды. Б?л кездегі ?зіні? астанасы Герат?а ?скерсіз жеткен М?хамед-Шайбани, енді б?л арада ?алуы — ??р ?йде отырып ?луі екенін сезіп, «жауынгерлер Мервке жиналсын» деп жан-жа?ына хабаршыларды шаптырды. Біра? ?бден аз?ан-тоз?ан, шарша?ан ?скер жинала ?оймады. ?зі Мервке келген ша?та, со?ынан Шах-Ысмайыл да ?уып жетті. Амал жо?, жинал?ан бар ?мір, ба?адур, с?лтандарымен ?рыс?а шы?у?а тура келді. «Тарихи Рашидида»: «Кім де кім ?згеге ажал азабыны? шербетін ?анша ішкізсе, ?зі де сол удан соншалы? ішеді» деп айт?андай, оны? да ?лім ыдысы лы?ылдап тол?ан еді. Осы ай?аста атасы ?біл?айырды? жасына жетпеген, б?кіл Орта Азияны жаулап ал?ан, ата?ты М?хамед-Шайбани хан жекпе-жекте жас жолбарыс Шах- Ысмайылды? ?олынан ?аза тапты. Со??ы он жылды? ішінде еліні? шетіне сан келіп, талай рет тыныш жат?ан ж?ртты ?ан ?а?сат?ан ?лы жи?ангер батыр ханны? бас с?йегінен Шах-Ысмайыл шарап ішетін ыдыс істетті.
Б?л уа?ытта ?асым хан ордасы ?бден к?шейіп ал?ан-ды. Б?кіл Д?шті ?ыпша?ты? к?п рулары ер ж?рек ?міршісін ту етіп к?теріп, ма?ына жинала т?скен.
?асым хан б?ны? алдында М?хамед-Шайбанимен бірнеше рет майданда кездескен. ?бден кемеліне жеткен ?ккі ?скер бірін-бірі же?е алмай ит жы?ыс келе берген. Ал ?асым хан ?аншалы? бейбітшілік ?мірді с?йгенменен, енді ?біл?айыр ?рпа?тарымен алыспас?а м?мкіндігі ?алма?ан. Осыдан екі ай б?рын М?хамед- Шайбани Т?ркістан жерінде ?аза? саудагерлері сауда-сатты? ж?ргізбесін деп жарлы? берген. Б?нысы б?кіл Д?шті ?ыпша??а зорлы? еді. Халы??а ?аладан керек заты?ды алма деу ?рине, зор ?иянат. Осындай жа?дайда ж?ргенде ?асым хан М?хамед-Шайбаниды? ?лгенін есітті. Б?л к?ндерде ?асым хан Т?ркістан ?лкесін біржолата жаулап алу?а дайын еді. ?азір оны? ?арама?ында ?ш ж?з мы?дай боп ?арулан?ан атты ?скер бар. Осы бір кез бытырап ж?рген ?аза? руларыны? басын ?осып алтын т??ырына ?онып, шын мемлекет бола баста?ан кез еді. ?асым ханны? да абыройы ?бден к?теріліп бол?ан. Оны? Д?шті ?ыпша?ты? елдік, жауынгерлік да??ын «Тарихи Рашиди» айт?андай, Жошы ханнан кейін б?кіл Шы?ыс?а жай?ан ?луетті ша?ы еді.
К?н айнадай ашы?. К?згі сал?ын жел сар?айып кеткен ен даланы аймалай с?йіп а?ырын еседі. Бір топ батырларымен ?асым хан Соза?та?ы хан сарайыны? алдында т?р. Осы арадан ?аза? жерін ?айта шап?алы келе жат?ан ?ытай, Ойрат, А?са? Темір ?рпа?тарыны? ?алы? ?скеріне ?арсы ?лы ай?ас басталма?. ?олдарында?ы темір найзаларыны? с?йір ?штары мен ар?аларына та?ып ал?ан болат ?ал?андары к?н к?зімен ша?ылысып, хан сарайыны? алдынан майдан?а бара жат?ан кіле? ж?йрік мінген ?алы? ?скер лек-лек боп ?тіп жатыр. ?шы-?иыры жо?, б?кіл даланы алып жар?-ж?р? етеді.
Кенет ?асымны? к?зі ?скеріні? алды??ы ?атарында кетіп бара жат?ан, бетін ?ара далба?айымен жап?ан к?к сауытты батырды шалып ?алды. Б?л Ора? еді. Хан а?ырын езу тартып к?лімсіреді. «Халы? ?амын ойла?ан батыр хан ?олына келіп ?осылса, б?л жа?сы ырым. Хан саясатыны? онда халы? к?кейіне ?он?аны».
?асымны? к?зі енді д?л ?асынан а?боз с?йг?лігін ойнатып ?тіп бара жат- ?ан, а? берен сауыт киген жас батыр?а т?сті. Атыны? сымбаттылы?ына, жас батырды? отырысына с?йсінген хан к?зін одан к?пке дейін алмады. Б?л ?зіні? баласы — Ха?назар еді. ?рыс?а ал?аш?ы аттануы.
?асым ?ндемеді, тек баласы ?зап кеткенше оны? ту сыртынан ?арай берді…
?аза? хандары Т?ркістан ?лкесі ?шін сексен жылдай со?ысты. А?ырында, осы Ха?назар хан бол?ан кезінде ?ана тегіс ?з жерін ?зіне ?айтарып алды. Хан астанасын Яссы?а к?шірді. Содан кейін барып оны Т?ркістан деп атап кетті. Ж?не осы Ха?назар хан кезінде ?ш ж?з жылдан к?п ??гіме болып келген жай — б?кіл ?аза?ты? ?ш ж?зге б?лінуі ая?талды. ?асым хан осы баласын к?ргенде ?зіні? ал?аш?ы жоры??а аттан?аны есіне т?сіп, ішінен баласына «ба?ытты бол!» деп к?бірледі. И?, Сар даласында, сонау ?за? тарихында ?аза? хал?ы не к?рмеді. Су?а да батты, от?а да жанды, біра? тірі ?алды, ??рып кетпеді. Осыны? б?ріне ай?а? халы?ты? ерлігі, та?дыры ?шін к?реседі.
Ба?анадан бері ?скерінен к?зін алмай т?р?ан ?асым хан осыншама жауынгер ?л берген хал?ына риза болып кетті.
— Мына с?рапыл к?шке ?арап т?рып бір ой?а келдім, — деді ол ?айтадан жа?ында ?ана майсары бол?ан О?ай батыр?а, — ?аза? елі на?ыз бір алмас ?ылыш ?ой, ?арашы, алмас ?ылыштан айни ма? Ол — жар?-ж?р? етіп, байта? даланы д?бірлеткен ?алы? ?скерді к?рсетті.
— К?п осы алмас ?ылыш кімні? ?олында болады, сонда ?ой, — деді О?ай батыр хан?а с?л б?рылып, — кім оны ?алай ?стайды, ?андай арман ?шін жауына салады.
— Ж?н айтасы?, — деді ?асым, — бабын таппаса? ?ыран ??с ?ас?ыр ала алмайды, — с?йтті де ол ?алы? ?ол аттанып бара жат?ан к?ншы?ыс пен о?т?стікке ?обалжи ?арады. — Ел шетіне жау келді, алмас ?ылыш та?ы ?ынабынан суырылды… Арты немен тынба??
Примечания
1
І р б і з — ескі т?ркі тілі — леопард.
2
Е р а т — ескі т?ркі тілі — ?скер деген ма?ынада.
3
П а н д н а м а — хандар?а, ел бас?аратын с?лтандар?а арнал?ан насихат кітабы (ескі т?ркі тілі).
4
Н а с р а н и д і н і — несториан діні.
5
Ж е й х ? н — Амудария.
