?асым с?лтан ?аратаудан ?айтадан Шу бойына к?шіп келді. Б?л кезде Б?рынды? хан Сарайшы?та болатын, абыройын айрандай т?гіп ал?ан ханны? ??р «хан» деген аты ?ана ?ал?ан, б?кіл билік ?скер басы ?асым?а к?шкен.
?асым Шу бойына к?шіп келісімен, «б?лем, сені ме!» — деп М?хамед-Шайбани?а ?бден ?шігіп ал?ан ?аза? хал?ына дабыл ?а?ты. М?хамед-Шайбаниды? досты? шартын б?зып ?лытау мен Соза?ты шап?алы жат?анын хабарлады. Егер Соза? пен ?лытаудан айрылса Д?шті ?ыпша?ты? бас?а жерлерін ?ор?ап отыра алмайтындарын т?сіндірді. М?хамед-Шайбани хан Мауреннахр мен Т?ркістан ?лкесіне аттанып, Мо?ол, Жа?атай, А?са? Темір ?мірлерімен ?ан-жоса болып ?ырылысып жат?анда, ешкіммен ж?нді со?ыспай ?жепт?уір тыны?ып ?ал?ан Д?шті ?ыпша? жауынгерлері ?айтадан ат?а ?онды. ?ран салып топтанып, ру-ру боп ?здеріні? батырларыны? жанына жинала бастады. Д?л осы кезде М?хамед-Шайбани елу мы? атты ?скермен ?орасан?а аттанды. Ташкент у?лиетін билеп т?р?ан С?йіншік с?лтанды жиырма бес мы? адаммен ?лытау?а ж?ргізді. Рабиу-Бегімні? екінші баласы, Т?ркістан у?лиетіні? осы кездегі ?міршісі К?шкінші с?лтанды отыз мы? ?скермен Соза?ты алу?а жіберді. М?хамед-Шайбани б?л уа?ытта ?бден к?шейіп ал?ан. Ол енді б?рын?ыдай ?алаларды біртіндеп алу саясатынан бас тарт?ан. ?з к?шіне ?зі сенген ?міршіні? ??рпыменен о?т?стігі мен солт?стігіндегі екі елді бірден жаулап алу?а кіріскен. Біра? М?хамед-Шайбани хан ?орасанда же?іске жеткенмен, Соза? пен ?лытауда с?тсіздікке ?шырады.
?лытау мен Соза??а келген ?асым мен ?амбар с?лтанны? ?алы? ?скері С?йіншік пен К?шкінші с?лтанны? лашкарларыны? быт-шытын шы?арды. Елу мы? ?скерді? те? жартысына таяуын ?ырып, ?ал?анын сонау Д?шті ?ыпша?ты? шекарасында жат?ан ??майт, та?ыр ??мды далалармен Т?ркістан мен Ташкентке дейін ?уды. Б?л же?іліс б?кіл Орта Азияны ?зіне ба?ындырып, енді Д?шті ?ыпша? пен Иран?а ауыз сала баста?ан, айбындарымен талай елді тітіреткен ?біл?айыр б?лтіріктеріні? к?птен бергі елеулі же?ілісі еді. Ал Д?шті ?ыпша? хал?ыны? рухын к?теріп тастады. Енді ?аза? рулары ?асым т??ірегіне жинала бастады. Д?л осы кезде Сарайшы?тан Б?рынды? хан бар балаларыны? аулымен к?шіп келді. ??р ?ана к?шіп келген жо?, ?зімен бірге бір тайпа елге ба?ытсызды? ала келеді. ?ткен ?ыс ?те ?атты бол?ан. ?сіресе Тянь-Шань тауыны? теріскей жа?ында отыр?ан к?птеген ?ыр?ыз, ?аза? ?лыстары ж?ттан бар малын ?ырып ал?ан. ?атты к?йзеліске ?шыра?ан. Сол себепті Дулат руыны? біраз ауылы ?зіні? жылда?ы ?деті бойынша Шуды? Жуанары?тан жо?ар?ы жа?ына жайлау?а шы?а алмай, Жа??ы ?аласына таяу жердегі Талас ?зеніні? жа?асында?ы к?корай шал?ынды жайылым?а жылжып к?ше сал?ан. Елді? ат жалын тартып мінер бар жігіті ?асым мен ?амбар батыр?а еріп, ?лытау мен Соза?ты жаудан арашалау?а кеткен. Міне, осы кезде тыныш жат?ан Дулат аулына кенет жау тиді. Ел жа?а т?нгі асын ішіп жат?ан кез еді. «Б?рынды?!», «Б?рынды?!», «Керей!», «Керей!» деп сал?ан ?раннан, шап?ан ат, ай?айла?ан дауыстан ауыл ?сті азан-?азан болды да ?алды. К?п мынадан шы?ты. Дулат руыны? осы ?он?ан Талас ?зеніні? к?гал ш?пті, ?амысты жа?асы, Б?рынды? ханны? ?ыс ерте шы??ан жыл?ы Д?шті ?ыпша? даласына к?шкенше т?ра?тайтын к?ктемгі жайылымы екен. Б?рынды? Сарайшы? жа?ында к?шіп ж?ріп б?л жайылым?а к?птен бері со?пай ?ой?ан. Б?л ара биыл бос жат?ан со?, ?ыстан к?йзеліп шы??ан Дулат ауылдары хан келе ?оймас деген ?мітпен осы жерге ?он?ан. Біра? Жайы? жа?асы да биыл ?ысы ?арсыз, к?ктемі жа?бырсыздау боп Б?рынды? бері ?арай к?шкен. Талас ?зеніне таян?ан кезде к?п жылдан бері к?ктемде ?оныс ететін Дулат ауылдары отыр?анын білген. Со??ы кезде ел ?онбай, даласы да жайылымыны? оты басылмай т?р?ан шы?ар деп келе жат- ?ан Б?рынды? жеріні? бос емес екенін естігенде, ашудан ат ?стінде отыра алма?ан. Со??ы жылдары ?аза? рулары ?асым с?лтан?а ауып кеткен. Сыны??а сылтау, со?ан іштей ?бден ызаланып ж?рген Б?рынды? «б?л ?ай ?орлаулары!» деп б?л?ан-тал?ан бол?ан да ?ал?ан. «К?рсетейін мен б?лар?а басынуды!» деп ?олына темір табанды сойылын ал?ан. ?арама?ында?ы бес ж?з сарбазын ертіп, ас?а дайындалып жат?ан ауылды?, ?ой?а шап?ан ?ас?ырдай, бір шетінен тиген. Шо?парымен ?рып сан ?йді? ша?ыра?ын ортасына т?сірген. Ауылды? заматта ?лек-ш?легін шы?ар?ан. «Хан та?сыр, бос жат?ан со? ?онып едік», «?арама?ы?ызда?ы ?аза?ы?быз ?ой, д?кпірімізді алмай, та? ат?анша шыда?ыз, ?зіміз де к?шейік» деп жалын?ан ауыл а?са?алдарын долы мінезді Б?рынды? еште?еге ?арамай «к?ш деген со? к?ш! ?арсыласайын деген екенсі?!» деп табанда сойыл?а жы??ан. Ойбайла?ан ?атын, жыла?ан бала, ?рген ит, ма?ыра?ан ?ой-ешкі, ауыл ?сті азан-?азан бол?ан. К?птен бері алысатын жау шы?пай, жынын ал?ан ба?сыдай, ?бден ?ансырап ?ал?ан Б?рынды?, жо? жерден сойыл со?ар ?ос тауып, баурын бір жазды. Ат ойнатып, а?ырып ра?аттанды да ?алды. Хан ?з елін жауынан ?атты шапты. Та? ат?анша Талас ?зеніні? осы арада?ы бес-алты кедей ауылын бала-ша?асын ш?быртып, ?ліктерін ар?алатып ??м?а айдап салды. Б?л о?и?аны жоры?тан ?айт?ан ел азаматтары естіп, ?андары ?ызды, ?а?арларына мінді, хан аулын к?лін к?кке шы?арып тал т?сте шаппа? болды. Ж?рт д?рлігіп ?ол жиналды. Тек Дулат еліні? а?асы, Б?рібай батырды? баласы ?ас?алда? би ж?рт?а а?ыл айтып, аз уа?ыт?а халы? ашуын саябырлатты.
— Ел деген атымыз бар, хан а?ыма?ты? істеді деп біз а?ыма? болмайы?. Б?рынды? ханны? б?л ?ылы?ын ?асым с?лтан?а жеткізелік, а?а да, хан да ?зінікі ?ой, ?ділетін ?зі шешсін, — деді.
Ж?рт осы с?зге то?тады.
Б?л хикаяны естісімен ?асына бір топ батырларын ертіп ?асым Б?рынды? хан Ордасына аттанды. Хан б?ларды? келетінін к?ні б?рын естігендей ауыл сыртында ?арсы алды. Астында аты шулы, с?ліктей жара?ан, жал??йры?ы жерге т?гілген м?ндайда жау?а мінер ?ара ай?ыры, ?стінде оба тастай боп д??киіп ?зі отыр. Арт жа?ында оба тасыны? жанында?ы балбалалардай т?рт баласы. Б?ріні? де мінгені осы ?ара ай?ырды? т??ымы, кіле? то?па? жал нардай д?лд?лдер. ?стерінде кеуде т?сы т?тас?ан ?ал?ан темір, келте сауыт, же?дері мен шалбарлары ?ана шынжырдан то?ы?ан… Б?ріні? ?олдарында шойын шо?пар, ер басына іле сал?ан темір табанды ?айы? сойыл. Жа?ындап келе жат?ан батырларды олар сол т?нерген ?алыптарында, мыз?ымай к?тіп т?р. Жайшылы?та т?сі суы?, долы Б?рынды? ашулан?анда, ?а?ары бетіне жан ?аратпайтын аяздай тіпті ызбарлана ?алатын. Б? жолы да бет-?лпеті сондай еді. Екі бетіні? т?гі шы?ып, ?ара к?ре?деніп, ісініп, к?зі ?анталап кеткен.
Б?рынды?ты? осынау ызбарлы с?сы же?ді ме, батырлар та?а таямай сойыл жетпес жерге келіп то?тады.
— Ассалаума?аликом, Б?рынды? хан, — деді олар жамыраса амандасып.
Балалары «аликомассалам» деп еріндерін жыбырлатты. Б?рынды? с?лемді ал?ан жо?.
— Бері тая, ?асым, — деді ол о? ?олына ?стап т?р?ан шо?парын с?л о?тайлап, — айтатын ??пиям бар.
Т?р-келбеті — ?асым таяса, ?ара шойын шо?парымен салып ?алатындай. Егер б?зау бас ?ара шо?парды Б?рынды? секілді алып к?ш ?рса, адамны? несі ?алады. Темір бал?амен та?тай?а шегені со??андай біржолата жерге кіргізіп жіберері ха?. Ал Б?рынды?тан м?ндай ?ылы?ты к?туге болады. Ол ашу ?стінде ?андай ?ылмыстан болса да бас тартпайды. Ойында?ысы орындалса бітті, ?ліп кетуге бар. Б? жа?ынан Б?рынды? ашу ?стінде ?зін-?зі ша?ып ?лтіретін б?йі т?різді, алды-артына ?арамайды. Ханны? м?ндай мінезіне ?аны? ?аза? батырлары аттарын тебініп ?ап, ?асымды ?ор?ай ал?а шы?а берді. Б?ны к?рген Б?рынды? а?ырып жіберді.
— ?айт кейін, кіле? ?арашы! Хандар арасында ?ара ?аза? т?рмас! Тая бері, ?асым, с?йлесетін с?зім бар!
Б?рынды?ты? даусы тым ?а?арлы шы?ты, батырлар іркіліп ?алды. ?асым олар?а:
— Кейін шегіні?дер, — деді. — ?зім с?йлесейін.
?асым ?згелерден суырылып шы?ып, Б?рынды?ты? ?асына барды. Ананы? т?рі т?тігіп кеткен екен. Екі к?зінен ?ара к?ре?денген бетін жуа, барма?тай-барма?тай жас тамшылап т?р. Ызалан?ан бураны? к?зінен жас шы?атынын ?асым б?рын к?ргені бар. Денесі м?здап кетті. Шіркін, жан деген т?тті ?ой, амалсыз ханны? ?олында?ы ?ара шо?пар?а ?арады. Б?рынды? б??ан к??іл б?лген жо?. Ж?не к?зімнен жас шы?ып т?р-ау деп ?ымсынбады. Сор?ала?ан жасын да с?ртпей ?асым?а алар б?ркіттей т?ксие сестеніп, с?л ?арлы??ан даусын к?тере с?йлеп кетті.
— ?арама?ы?да?ы елі? теріс ?арап кетсе, хан деген ит ?орлы? екен. Оны мен ?біл?айыр ?рпа?ына ?ыздарымды бергелі білдім. ?онысымды жайлады? деп ?амсыз жат?ан елді шапсам, сыны?тан сылтау іздегенім. Айып менен. Біра? айыптымын деп ?арашы?а бас иер жайым жо?. Оны жа?сы білесі?, ?асым. Жазылмас кеселді? емі — ?лім. Ал мені? кеселімні? жазасы ?лімнен де ауыр. Б?л жазаны ?зіме ?зім та?дап алдым. Жазам сол! Ерте? к?йеу балам М?хамед-Темір с?лтанны? ?олына, Самар?ант?а к?шемін. Сен же?ген жо?сы?, мен же?ілгем жо?пын. Ж?ртымды бас?ара алма?ан ?з к?н?мды ?зім осылай жума?пын. Д?шті ?ыпша?ты билеген Б?рынды? М?хамед-Темір с?лтанды к?шік к?йеу етіп ?з ордасына кіргізуді? орнына, ата жауы ?біл?айырды? ордасына ?зі к?шік ата болып кірмек. Б?дан арты? жаза, б?дан арты? ?лім бар ма? С?з осымен бітсін, ана ?абыландары?ды ертіп енді кейін ?айт. А?ыл айтамын деп, хан болу?а жеткізген сонау
