да негізгі т?сілі. А?ылды, айлакер М?хамед-Шайбани да соны ?олданады. Егер ?аза? жеріне шабуыл?а шы?са, ол ?рине е? алдымен Соза? пен ?лытауды шабу?а тырысады. Д?шті ?ыпша? санды? болса, б?л екеуі соны? кілті. Тор?ай, А? Жайы?, Еділ, Есіл, Тобылдары?ны? бойы сол санды?ты? т?бінде жат?ан ?азына. Аузы ашыл?ан санды?ты? ішіндегі м?лікті біртіндеп ала беру кімні? болса да ?олынан келеді. Сонды?тан бізге ?айткен к?нде де Соза? пен ?лытауды са?тап ?алуымыз шарт. Б?л бекіністерді к?шейтуді? орнына, Б?рынды? екеуміз ?ыр?ысып жатса? не бол?анымыз? Онда М?хамед-Шайбани шаба?ты ж?т?ан алаб??адай екі бірдей майбалы?ты ?ыл?ыта салады. О?ан жібермеу керек, тама?ынан тікенек боп ?адалу ж?н-а?. ?рине со?ыс??мар Б?рынды?, бос жат?андай, М?хамед-Шайбаниды? бір ша?арын басып ?алайы? деп ойлайды. Ерте?-а? жоры??а шы?ы?дар деп б?йры? береді. Шы?паса? — та?ы ала ауызды? туады. Шы?са? — ??р бос?а ?бігерленесі?. ?азір бізді? ?скерді? саны бар да, сапасы жо?. Бекінісі мы?ты ша?арды алу?а жарамайды. Е? алдыменен ?скерді к?шейту керек. Б?рынды?ты? айт?анына ?арсы келмей-а?, ?р жоры?ты, ?р шабуылды ?скерді? со?ысу ?дісін, т?ртібін жо?арылату?а пайдалан?ан а?ыл.
?асымны? ойы д?л шы?ты. Ерте?іне та??ы шайын ішіп отыр?анда Б?рынды?ты? шабарманы келді.
— Хан сізді ша?ырып жатыр, — деді ол.
?асым шайын шала-п?ла ішіп орнынан т?регелді. Киініп жатып с?л кідіріп ?алды. «?олда билік барда а?ылды? керегі жо?. Ханны? неге ша?ыр?анын кім білсін…» ?асым жайшылы?та пешпентіні? сыртында ж?ретін к?к ??рыш с??гі наркескенін шешіп, пешпентіні? ішінен та?ты. Сырт адам?а білініп т?рмай ма екен дегендей, ?абыр?ада?ы жылтыр ?ара тас к?згіге бойын т?зеп бір ?арады да ?йден шы?ып кетті.
?асым келгеннен кейін Б?рынды? та?ы да М?хамед-Шайбани?а ?арсы жоры??а шы?уды? ?ажет екенін білдірді.
— Ер шекіспей бекіспейді, — деді Б?рынды? с?зіні? ая?ында. — Не біз М?хамед-Шайбаниды же?уіміз керек, не онымен бітімге келіп достасуымыз керек…
?асым а?ырын езу тартты.
— М?хамед-Мазит-тархан шекіспей-а? М?хамед-Шайбанимен достас?ан. Біра? одан не тапты?
— М?хамед-Мазит — М?хамед-Мазит те, Б?рынды? — Б?рынды? ?ой.
?асым та?ы езу тартты. «?ркім ?з ла?ын текешік ?ояды, ?ор?а? ит ?реген келеді. Ж?рт айтпай, ?зі?ді ?згеден жо?арымын деу — адамны? тек осалды?ын к?рсетеді». Б?рынды?ты? «ер шекіспей — бекіспейді. М?хамед-Шайбаниді же?уіміз керек, не достасуымыз керек» деген с?зіне ?асым ?айтарып еште?е деген жо?. Б?л с?з ?зіне ?арсы, «бай?а, ?асым, егер сен кешегідей ?арсы келе берсе?, жауы?менен достасып кетуім ?ажап емес» деген ма?ынада айтыл?анын т?сініп т?рса да, ?ндемеді.
Біра? Б?рынды?:
— Махмуд-С?лтанды ?неук?нгі ?ор?ауы?а ?ара?анда, ?асымжан, ?біл?айыр балаларымен татуласу?а сен де ?арсы емессі?-ау деймін, — деді, «М?хамед-Шайбанимен достасам» деген с?зіне екеумізді? ойымыз бір жерден шы?ып жатыр ?ой деген ма?ына берген болып, рабайсыз кекете к?ліп.
— Же?іп т?рып «достасайы?» деу мен же?іліп ?алып «достасайы?» деу бір емес, хан ием. ?айткен к?нде де же?ілмеу жа?ымызды ойлауымыз керек, — деді ?асым сабырлы ?нмен, с?йтті де хан?а кенет т?йіле ?арады. — Жоры??а аттану?а мен дайынмын. ?ашан, ?ай ша?ар?а шы?амыз?
— Оны ойлану керек.
— Тез ойлан?ан ж?н.
— Неге?
— Біз б? жа?та ж?ргенде М?хамед-Шайбаниды? Яссы?а ?айтадан шабуыл салуы даусыз. Егер бір ?аласына барып тиіссек, ?неук?нгі Отырар?а бар?анымыздай, М?хамед-Шайбани?а Яссыны алу?а б?гет етеміз. Амалы жо?, біз бар?ан ?аланы ?ор?аймын деп М?хамед-Шайбани Яссыдан ?айтып келеді. Б?нымыз М?хамед-Мазит-тархан?а ?те пайдалы. Мо?ол мен Жа?атайды? ?зге хакім тархандарымен тіл тауып бірігіп, М?хамед-Шайбани?а ?арсы т?руына м?мкіндік береміз.
— Б?л ойланатын жай екен…
?асымны? болжауы д?рыс еді.
Б?рынды? Отырардан шегінерде М?хамед-Шайбанимен бітімге келген. Сол бітімні? бір шарты Б?рынды? хан Отырарды алу?а бірге келген М?хамед-Мазитты ?стап бермек бол?ан. ?асым б?л шарт?а к?нбеген. Сол к?ні к?ндіз, хан араларында бол?ан о?и?аны ??пия жолмен М?хамед-Мазитке жеткізген. М?хамед-Мазит ымырт ?йіріле бар ?скерін ертіп Яссы?а ?аш?ан.
Б?рынды? пен ?асым Отырардан кеткеннен кейін М?хамед-Шайбани к?п сыйлы? беріп, Жа?ия бек бас?арып келген С?лтан-Махм?д ханны? ?ш мы? ?скерін Ташкентке ?айтарып жіберді. ?зі Яссы?а шабуыл?а шы?па? болады. Осы кезде о?ан Соза?тан ?ашып шы?ып, Ханта?ы тауында ты?ылып жат?ан Махмуд- С?лтаннан хабар жеткен. М?хамед-Шайбани ?олында?ы бар ?скерімен Ханта?ыда?ы Махмуд-С?лтан?а барып, екеуі ??ша?таса табыс?ан. Содан кейін екеуі ?осылып Сауранды шап?ан. ?аланы ал?ан со? ?асым с?лтан?а Махмуд-С?лтанды ?стап берген адамдарды ?атты жазала?ан. Біразын дар?а асып ?лтірген. ?ал?андарын д?ние-м?ліктерін тартып алып, ?здерін д?релеп, ?атын-балаларын ??лды??а сат?ан.
Осыдан кейін барып а?айынды екеуі Яссыны шапты. ?аланы алып, М?хамед-Мазит-тарханды ?ол?а т?сірді. М?хамед-Шайбани оны? ?ызы ?ибадат-Бегімге ?йленіп отыр?анды?тан, ?айын атасын ?лім жазасына ?кім етуден бас тартып, ?ол-ая?ын кісендеп Отырар?а алып келген. М?хамед-Шайбаниды? же?ісін естіген Ташкентті? ?міршісі С?лтан-Махм?т хан, М?хамед-Шайбаниды ??тты?тама? боп Отырар?а жеткен. ?зіні? к?птен бері М?хамед-Мазит-тарханны? інісі С?лтан-Ахмет ханны? ?ызы Айпатша-Бегімге ??штар екенін, С?лтан-Ахмет ханны? к?нбей ж?ргенін М?хамед-Шайбани?а айтып, сол ?ызды ма?ан бермей, М?хамед- Мазит-тарханды т?т?ыннан босатпа деп ?тінді. Б??ан М?хамед-Шайбани к?нді. А?ырында М?хамед-Мазит- тархан інісіні? ?ызы Айпатша-Бегімді С?лтан-Махм?т хан?а бергіздіріп, ?зі т?т?ыннан босанды.
Алдын ойламайтын адамны? а?ылы ?кінішімен бір ж?реді. М?хамед-Шайбани ханны? ?андай адам екенін, жолбарысты темір тордан шы?арып ал?анын М?хамед-Мазит-тархан кеш т?сінді. Ал жолбарысты ?айтадан темір тор?а кіргізу ?шін ?аншама к?ш керек, айла керек! М?хамед-Шайбани Яссыны ал?аннан кейін ендігі кезек Ташкенттікі екенін С?лтан-Махм?т хан да жа?а сезді. Ол жанталасып мо?ол ?мірлерін жинау?а кірісті. «Б?л ?алпымен М?хамед-Шайбани б?рімізді де ба?ындырады, ?лі к?ш алып кетпей т?р?анында ??ртайы?» деп жан-жа?ына ат шаптырды. ?мірлер а?ыл?а салып «б?л іске ?аза? с?лтандарын к?мекке ша?ыру керек, оларсыз М?хамед-Шайбани?а бізді? к?шіміз жетпейді» деді.
«Б?ріміз бірігіп М?хамед-Шайбани?а ?арсы шы?айы?» деп Б?рынды? пен Ж?нібек балаларына С?лтан-Махм?т хат жазып кісі жіберді. Б?рынды? б?л хабар?а ?уанып ?алды. Біз мо?олдармен бірміз деп ?олына т?кіріп шы?а келді. ??ран к?теріп, т?с ?рысып у?делесіп М?хамед-Шайбани?а к?ше баста?ан Т?ркістан у?лиетін шаппа? болды. Е? алдымен Яссыны алса? десе де, онда М?хамед-Шайбаниды? ?зі отыр?анды?тан беттерін Отырар?а б?рды. Біра? б?ларды? ?олына Отырар да о?ай т?се ?оймайды. Осы кездегі ?аланы? билеушісі, ?біл?айыр ханны? кіші баласы М?хамед-Темір с?лтан ?згелерден жас бол?анмен, со?ыс т?сіліне ешкімнен кем со?пады. ?ялы ?ас?ырды? б?лтірігі — ?нерді ?яластарынан ?йренеді. Жауынгер ордада ?скенін білдірді, Б?рынды? пен С?лтан-Махм?т?а алдырмады. Олар енді ?скерлерін Ташкент у?лиетіне жататын Сайрам ?аласына к?шіріп, к?ндіз-т?ні Т?ркістан у?лиетіні? ?ышла?тарын, егінші, малшы, кіші-гірім дихтарын шаба бастады. Б?ны к?рген М?хамед-Шайбани хан «сендер ?йтсе?дер, мен б?йтем» деп ?алы? ?скерін Д?шті ?ыпша??а жіберіп, ?аза? ауылдарын ?ыр?ын?а ?шыратты. Екі жа?тан да халы?ты? к?з жасы ?ан боп а?ты. ?рт ал?ан ?алалар, малдарынан айрылып ??р жер ш??ып ?ал?ан ауылдар, ??лды??а — к??дікке айдал?ан ?ыршын жастар. Ел басына шын тоза? енді орнады. М?ндай к?йге ?шыра?ан ?аза? ауылдары жаппай ат?а мінді. Бір кезде жау?а дес бермеген к?рі шалдар, ?айтадан ?олына найза ?стады. Б?рын тек ?н-к?йді ?ана паш еткен ?аза?ты? жас арулары а?а орнына сада? тартып жау?а шы?ты. Б?кіл ?аза? намысына шауып, е? ая?ы алыста?ы Алшын руларынан да топ-топ жігіттер келді. Осы кезде со??ы уа?ытта ?мытыла баста?ан «Жал?ыз к?з» батырды? аты жерді жара ?айтадан даланы тітіретті. Халы? к?терілісіні? басында енді Б?рынды? та, ?асым да емес, осы халы? ?лы «Жал?ыз к?з» батыр болды. ?зі ж?рт к?зіне к?рінбесе де, оны? ??р?ан жаса?тары жау шебіне ?ыр?идай тиді. Халы? жаралы жолбарыстай а?ырып осылай жауына ?арсы шы??ан кезде, та?ы бір суы? хабар жетті. «М?хамед-Шайбани хан мен Б?рынды? хан ауыз жаласып бітімге келіпті. Со?ысты то?татып ?ыз алысып, ?ыз берісетін болыпты» деген ла?ап б?кіл Д?шті ?ыпша? жерін алып кетті.
Б?л рас хабар еді.
М?хамед-Шайбаниды? Б?рынды?пен бітімге келуі т?сіл еді. Т?ркістан мен Мауреннахрды ?бден ?зіне ба?ындырып ал?анша ?аза?тармен жауласу М?хамед-Шайбани?а тиімді емес-ті. Бір мо?олдарды? жаулы?ыны? ?зі о?ан жететін. Ал Т?ркістан мен Мауреннахрды билеу — М?хамед-Шайбаниды? бер
