— Жа?сы.
Сол к?ні т?нде ?ол-ая?ы кісендеулі Махмуд-С?лтанды Соза??а ж?ргізіп жіберді де, ерте?іне Б?рынды? пен ?асым ?алы? ?скерін со?дарынан ертіп Отырар?а аттанды. Б?дан екі т?улік б?рын М?хамед-Шайбани ты?шылары ар?ылы Б?рынды? ханны? Отырар?а аттан?алы жат?анын естіген. «То?ал ешкі м?йіз с?раймын деп ??ла?ынан айырылыпты» дегендей, Яссыны аламын деп ж?ргенде ?з бекінісімнен айырылып ?алармын деп, жедел ж?ріп Отырар?а жетіп ?лгірген. Отырарды? бекінісі Яссыдан да берік со?ыл?ан. ?аланы ?орша?ан биік ?амал, етегінде тере? ?азыл?ан жалпа? ор. ?амал шеттері, жо?арыдан сада? ату?а ы??айланып істелген ?зе?гі тесік. Т?мендегі жау сада? о?ын ?анша атса да ар жа?ында?ы адам?а тигізе алмайды. ?зе?гі тесікке д?л тиген к?нде де, жуан ?и?аш ?абыр?аны? не т?менгі, не жо?ар?ы жа?ына барып ?адалады. Ал ?амалды б?зу тіпті м?мкін емес. Биіктігі ?ыры?, жуанды?ы жиырма ??лаш, ?аттылы?ы тастан кем емес с?р балшы? шымнан ??йыл?ан… Бір жыл ?аладан ешкімді шы?армаса? да ішіндегі азы?-т?лігі ж?рт?а жетеді. Отын-суы да мол. ?й ара ?азыл?ан шы?ырау ??ды?. ?амал т?р?ындарына ?ара?анда сыртта?ы жаулап алу?а келген Б?рынды? пен ?асым ?скеріні? халі ана??рлым нашар. ?ылта?ы жо? ??ба жон. К?ктен к?йдірген к?н, к?ріктей ?рген ысты? жел. Дариядан б?рыл?ан су да лайлы, ішсе? та?дайы?а топыра? д?мі т?рып ?алады. Шай ?айнатса? ?ана сусын?а жарайды. Оны? ?стіне осыншама ?скерді ?стау ?шін ?аншама азы?-т?лік керек. Бір ай ?ткесін-а? ж?ртты? елдеріне ?айт?ысы келе бастады. Біра? бір беткей Б?рынды? к?нбеді. ?ала ішіндегі жасырын адамдары ар?ылы М?хамед-Шайбаниды? ?скеріні? аз екенін б?рыннан да білетін. Ол енді ?амалды? астын ?азып, ?ала?а кіретін ??гір-жол жасату?а кіріскен. Б?гін-ерте? бітіп те ?алар. Ал ?ала?а бір кірсе болды, М?хамед-Шайбаниды ?ол?а т?сті дей бер. Махмуд-С?лтан т?т?ында, енді М?хамед-Шайбани?а ?олы бір жетсе бол?аны, ?ос б?ріні? ысты? ?анын бірден ішіп, жауынан кегін алма?. Оларды ?лтірсе жері ке?імек. Біра? Б?рынды?ты? б?л ойы болмай ?алды. ?аза? ?скері жер астын ??гірлеп, ?зімен ?зі ?лек болып жат?анда, Отырар?а ж?рдемге Ташкентті? ?міршісі С?лтан-Махм?д хан жіберген ?ш мы? ?скер келді. Б?л ?скерді? та? ата ?аланы? солт?стік ?а?пасынан кіріп кеткенін Б?рынды? пен ?асым ерте?іне бір-а? білді. Енді ?амал астын ?азуды? бос ?уре екенін екеуі де т?сінді. Жер астымен кірген ?скерді мына ?ш мы? ?ол ??гір алдында т?рып алып шыдатпайды, ?анды бос?а т?гуден б?тен ?аза? жауынгерлеріні? табар пайдасы жо?.
Б?рынды? бес мы? ?олмен сол к?ні Соза??а ?айтып кетті. Бір жетіден кейін бар ?скерін жинап ?асым да ?оз?алды. Соза??а тая?анда алдарынан шап?ыншы к?рінді. Б?рік астынан б?рі шы??ан д?рбеле? заман, «та?ы не болып ?алды?» деп, ?скер басында келе жат?ан ?асым мен серіктері ??йындата шап?ан салт атты?а ?обалжи ?арады. С?йткенше бол?ан жо?, астында?ы ??ладын бестісін терге сабылта шап?ыншы да келіп жетті. ?асымны? кіші інісі Ж?дік екен.
— Ассалаума?аликом, — деп ентіге с?лемдесті ол, астында?ы атын тыпыршыта ойнатып.
— Уа?аликумассалам, — ?асым с?лем алды, — жар?ыным, шабысы? тым суыт екен, ауыл-айма?ы? аман ба?
— Б?рі де аман… Тек бір болмашы жаман хабар жеткізгелі келіп т?рмын.
— ?андай хабар?
— Тас ?йшіктен Махмуд-С?лтан ?ашып кетті. ?асында бір к?зетші серігі бар.
— Батыр Саян ?айда еді?
— Жандарында ?йы?тап кеткен батыр Саянды бауыздап ?аш?ан.
Ж?дікті? айтуынша о?и?а былай болып шы?ты. Тас ?йге ?амал?ан ?ол-ая?ы кісендеулі Махмуд- С?лтанды Саян к?зіні? ?арашы?ындай са?тайды. Сырт- та?ы к?зетті былай ?ой?анда, біреу-міреу с?лтанды жазым етіп ж?рмесін деп ?зі ?немі, бір Ма??ыт жігітімен бірге, тас ?йді? ішінде ?онып ж?реді. Махмуд-С?лтан батыр Саян жо? кезде, сір? «сені жетістірем» деп Ма??ыт жігітімен тіл тап?ан болуы керек, бір к?ні т?нде батыр Саян ?йы?тап кеткен кезінде, ?атар жат?ан Ма??ыт жігіті ананы? тама?ынан ?анжарымен орып жіберіп ?лтіреді. С?йтет те тас ?йді? іргесін кісі сыятындай тесік етіп ?азып, Махмуд-С?лтан екеуі ?ашады. Сырт?ы к?зетшілер ?й іргесіні? ??ірейіп жат?анын тек та? ат- ?асын к?реді. Жан-жа??а ат шаптырып, іздеу салады, біра? ?аш?ындар жер астына кіріп кеткендей, ?шті-к?йлі табылмайды.
?асым бала жасынан, ерлігі а?ыз?а айнал?ан батыр Саянды ?те жа?сы к?ретін-ді. Б?л с?мды? хабарды естігенде, ол те?селіп ат ?стінде ?зер отырды. Жерге т?сіп, б?кіл ?скер боп батыр Саян?а арнап ??ран о?ы?анда да, ол біреу шекесінен сойылмен ?рып кеткендей есе?гірей ?зер шыдады. «А?к?з ер, бір с?мды?ты? боларын сезгендей-а? бар?ысы келмеп еді. Бекер жіберген екем!» деп ?кініп, ж?регі к?йіп, не істерін білмеді.
— Есіл ер… — деді кенет ол ?аба?ын ?арс т?йіп, — ??ны?ды он есе етіп ?айтарармын, — ол енді ернін с?л ?имылдатып к?бірлей с?йледі, — ?ымбатты ана… са?ан берген сертімді орындаймын деп, хал?ым хан к?терген ту?ан ?кемнен айырылдым, анам бір болмаса да, ?кем бір, ?адірлі а?ам Махм?т-С?лтанды ж?рт к?зіне т?се алмастай кемтар еткіздім. Енді міне, е? жа?ын серігімді ?ан етіп т?рмын. Кеш, ?ымбатты анам са?ан берген сертімді ?айтып алдым… Кезім келсе ?кемні? де, серігімні? де ??нын ?айтарармын ?анішер ?ос б?ріден!
?асымны? б?лай с?йлейтін реті де бар еді. Ол ?зін ?кесіні? ?ліміне айыпты санайтын. Сонау ?ан судай а??ан ай?аста М?хамед-Шайбанимен кездеспеймін деп, та?даулы жиырма мы? ?скерін майданны? сол ?анатына алып кеткен. Егер анасына серт бермегенде, б?л ?скер Ж?нібекті? ?асында болатын еді. Жуып к?рсінші сонда оны? жанына ?ара атты жауынгер! ?тте?, ?тте?! От ж?рек, ал?ыр ойлы, к?реген ?ке, ел басын толы? ?оса алмай кетті. Енді міне, топас ойлы Б?рынды?ты? ?ол шо?пары болып ж?ргені. Оны? ?стіне, міне, та?ы бір аяулы ерді? ажалы мойнында. ?ызу сезім ?стінде ана?а берген бір ауыз с?зді? салдарынан екі ?ымбатты адам бірдей ?аза тапты! Б?йте берсем, ?лі де ажал табар кісі аз болмас. «Жо?, жо?, ?йтуге болмайды. Кешір, анам, антымды ?айтып алдым. ?лгенге берген с?з ?шін, тіріні? ?мірін ??рбан ету к?н?».
?асымны? анасына берген сертін ?айтып алуына та?ы да бір сылтауы бар еді. ?олына т?скен Махмуд- С?лтан?а оны ?лімге бермейтінін, ?лі-а? босатып еліне ?айтаратынын сездірген. Ж?не тым ?апа болмай, сабырлылы? к?рсетуін ?тінген. Со?ан ?арамай Махмуд-С?лтан шыдамсызды? етті. ?асымны? адал ойын ?ылмыс?а айналдырды. Б?л Ж?нібек баласыны? ??ымы бойынша кешірмес айып. Ондай адам?а жа?сылы? етуге болмайды.
— Осы кезде Ж?дікті? с?зі ?асымны? ойын та?ы б?ліп кетті.
— Он ша?ты к?н болды, Соза??а Темір би келген.
— Т?сек тарт?ан ауру деуші еді ?ой ж?рт.
— Ауру… Біра? ат?а ?зі мініп, ?зі т?седі.
— ?… ?…
— Махмуд-С?лтанны? ?ашып кеткенін, Б?рынды? к?кем батыр Саяннан к?реді…
— Ау, ?зі ажал тап?ан адамды ?алай кін?лау?а болады?
— Б?рібір, ?зін де ?ор?ай алма?ан, Махмуд-С?лтанды да ?ашырып ал?ан батыр Саян кін?лы дейді.
— Естімеген с?мды? елде к?п. И?, сосын?
— Сосын… Г?лба?рам-С?лтан-Бегімді зар жылатып, балаларынан айырып, Темір биге беріп жібермек боп жатыр. ?ке? ?біл?айыр мен байы? батыр Саянны? жазы?ы ?шін дейді.
— Ау, Темір би ?зі ауру. ?зі пай?амбар жасына таяп ?ал?ан к?рі емес пе еді? ?лі уытынан ?айтпа?ан Г?лба?рам-Патшайым с?луды ?айтеді?
— Келгенде Темір би ат ?стінен ?зер т?скен ?ауса?ан шал к?рінген, Г?лба?рам-Патшайымды береміз дегеннен бері жасарып кеткендей ая?ын алша?-алша? басады… Атасы ?азы биді ?біл?айыр ?лтірген, енді ?ызын алып, кегін ?айырма? деседі ж?рт… Ал?аш?ы кезде ж?рттан ?аймы?ып, бас тарт?андай еді. Ашу?а мінген хан к?кем «жесір сенікі» деп ?ойма?ан со? ?бден малданып ал?андай. Батыр Саянны? т???ышы, ер жетіп ?ал?ан Аян шешесін еріксіз Темір биге береді дегенді естігенде, «мен оны жарып ?лтірейін» деп ?олына ?анжарын ала ?мтылып еді, хан б?йры?ымен бес к?ннен бері зындан?а жат?ызып ?ойды. ?алы? Алшынны? ардагері Темір биге ?ол к?терді? деп, кеше хан-к?кем оны дар?а асып ?лтіруге ?кім шы?арды. Жа?а мен кеткенде дар?а дайындап жат?ан… Сіздерге соны хабарлайын деп шаптым… Хан-к?кем тірі жанны? тілін алар емес.
?асым ар жа?ын ты?да?ан жо?. Астында?ы А?са?да?ын тебініп ?ап, Соза??а ?арай шаба ж?нелді. ?аба?ы ?арс жабылып кеткен. Шабу?а келе жат?ан ?ара бура т?різді. Тек екі к?зі ?анталай Соза??а ?арай ?мтыла т?седі. ?алы? ?ол со?ынан созыла ш?бырып шауып келеді. Ат т?я?ы к?к ш?пті шытырлата ?зіп, етра? даланы? ша?ын аспан?а бір-а? шы?арды. ?асым с?лтан Соза?ты? ?а?пасына таян?анда ?ана атыны? басын тежеп ?атты ая??а салды. ?а?падан ?тісімен с?л то?тап, ?асына Найман руынан ?апта?ай батырды,
