етіп пайда бол?ан ?ара далба?айлы жат кісіні? кенет найза?айдай жар? еткізіп ла?тыр?ан болат ?анжары болды.
Ж?нібек атып т?рып есік алдына бар?анша, ?оюланып келе жат?ан т?н ?ара??ысынан аруа?тай пайда бол?ан т?сі суы? адам, сып етіп ?йді айнала беріп, си?ыршы жандай жо?алып кетті.
Ж?нібек тек:
— ?ста?дар! — деуге ?ана шамасы келді.
Сір? есік алдында кенет еле? еткен жат бейнені к?зетшілерді? де к?зі шалып ?ал?ан т?різді, енді оларды? су жа?асында?ы ?амыс?а ?арай ж?гіріп бара жат?ан д?бірлері естілді. ?лден уа?ытта: «?ап, ?ттеген-ай, ?статпай кетті-ау!» деген ?лдекімні? ?кінішті даусы шы?ты.
?кесіні? с?зін ты?дап бетіне ?арап отыр?ан ?асым, шешесіні? даусы шы??ан ша?та еште?е т?сінбей ?алды, тек Жа?ан шал?алай т?сіп ??ла?анда бір-а? ыр?ып ?асына барды. ?ара к?ле?келеніп кеткен бейуа?та ?н-т?нсіз жат?ан анасыны? д?л к?кірегіне ?адал?ан ?анжарды? сабын к?рді. Жанталасып м?йіз сапты ?анжарды кеудесінен ж?лып алды. Атыл?ан ысты? ?ан бетіне шапшып жуып кетті. Анасы «??лыным» деп ыш?ына бір б?л?ынды да тына ?алды. Осы кезде ?йге бас?а адамдар да келіп, шам жа?ылды. Енді ж?рт ?ызыл ?ан?а батып ?ліп жат?ан ханымды к?рді.
Б?кіл хан аулы т?німен Жа?анды ?лтірген адамды іздеді. Таба алмады. Тек та? ата ?ана оны? Сейхун дарияны? жа?асында жат?ан ?ара ж?н далба?айы мен же?іл п?шпа? ішігін, т?йе терісінен илеген к?н етігін тауып ?келді. Шамасы ар?ы бетке ж?зіп ?тіп кеткен т?різді. А?ысы ?атты, кімді болса да оп-о?ай алып кететін б?л кездегі Сейхун дариядан ?лгі адамны? ?алай ж?зіп ?ткеніне ж?рт жа?асын ?стап та? ?алды. «Адам емес, хан Ордасына арнап келген б?л бір албасты болар» деді ішінен ?аламат?а сенгіш кейбір кемпірлер. Ал тастап кеткен киімдерінен б?л келген жын да, албасты да емес, на?ыз адам, адам бол?анда Д?шті ?ыпша?ты? ?зінен шы??ан, тіпті сонау Жайы?ты? ар?ы бетінен келген жау екеніне ешкім де шек келтірмеді. Б??ан киім ?лгісі, к?мкеруі, оюы ку? еді.
Жа?анды б?кіл ел-ж?рт боп арулап ?ойып, жетісін бергеннен кейін, Ж?нібек та?ы ?асымды ?з ордасына ша?ырды. ?асым келгеннен со?, оны? беліндегі ?анжарды алды да, ?олына ?стап т?р?ан, Жа?анны? кеудесінен суырыл?ан ?анжармен екеуін баласыны? алдына ?ойды.
— К?рді? бе, екеуі бірдей, — деді Ж?нібек, — са?ан осы екі ?анжар ?андай сыр айтып т?р?
— Бір шеберді? жаса?аны ма?
— Одан б?тен?
— Есі?ізде ме, анам мар??м?а М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан?а тимеймін деп ант бергенімде мені? ?олымнан мынау ?анжарды алып, «са?ан ?адалар ?анжар мені? ж?регіме ?адалсын» деп еді ?ой? Анамны? сол тілегі орындал?ан т?різді.
— Рас, ана? адал жан еді. Адал ж?регінен тілеген тілегі орындалды. Топыра?ы тор?а болсын. Ал б?дан бас?а б?л ?анжарды? ла?тырылуынан не ??ты??
— ?анжар не сізге, не ма?ан арналып ла?тырыл?ан.
— Д?рыс айтасы?. Б?л ?анжарларды Мекеге бар?ан Но?айлы ханды?ыны? бір биі Стамбулдан алып келген. Ма?ан біреуін берген еді. Сен жеті жас?а тол?аны?да ?дейі белі?е байла?ам. Ал ?ал?андары сол Но?айлы елінде болатын. Мына ?анжарды ла?тыр?ан адам не са?ан, не ма?ан арнап ла?тырды. Ж?не ?зі со жа?тан келді. Б?дан не ??ты??
— Еділ бойында?ы а?айындар да тек жатпайтын т?різді ?ой.
— Д?рыс айтасы?. Д?шті ?ыпша? жері — т?йені? терісі т?різді мол д?ние. ?ркім-а? одан бір ?лтанды? ж?лып алып ?алу?а ??мар. Тегі Т?ркістан?а тым к??іл б?ліп кеткен т?різдіміз. Біз б? жа?та ?уре болып ж?ргенде, Еділ бойында?ы Но?айлы Темір би мен Астрахань Ордасыны? ?міршісі ?асым с?лтан да бос жатпа?аны к?рініп т?р… ?азан мен ?ырым хандарымен тіл табыс?андай ма, ?алай. Т?рт ж?ртты? т?ртеуі де бізге дос емес. Т?ркістанды аламыз деп ж?ргенде, олар Д?шті ?ыпша?ты? б?кіл батысын басып ?алу?а дайындалып жатпа?анын кім білсін. Жо?, арты?ды бекітпей т?рып алды?ды ?армай беруді? ж?ні болмас… ?андай а?ылы? бар?
— А?ылым ?зі?із ойла?андай: жау екі жа?тан. Астананы екі жа?ы?а бірдей ?арай алатын жерге к?шіру керек.
— Оны? ?лытау ма?
— Жо?, ?лытау екі жа?ты? д?бірінен де алыс. Бізге тегі ?ауіпті т?стан та?а алыс кетпеу ж?н. Д?шті ?ыпша? ханды?ы б?л жа?та?ы шекарасын ?азір ?жепт?уір бекітіп алды. Енді Сауранды жаулап алса?ыз ?здері б?лініп жат?ан ?біл?айыр мен Темірлан та?тарынан б?лендей ?ауіп ?зірге туа ?оймас… ?ауіп д?мпуі Но?айлы жа?тан. Д?л Но?айлы ханды?ы болма?ан к?нде де, ар жа?ында Т?рік патшалы?ы бар. Біз о жа?тан тым алыстап кеттік. Сы?ана?ты — Б?рынды? с?лтан?а ?алдырып, хан Ордасын Жайы? бойында?ы к?не ?ала — Сарайшы??а к?шірген ж?н.
— ?зім де осылай болжап едім. Д?шті ?ыпша? ханды?ы болу ?шін ?арама?ымызда Еділ, Жайы?, Жем, Тор?ай ?зендерін жайла?ан туыстарды? бір бол- ?аны жа?сы. Ал олар бізді? ??ры?ымызды? мойындарына т?суіне тым шал?ай жат?анын місе т?тып, б?ліне жайылып ж?рген т?рі бар… Оны? ?стіне ар жа?ында та?ы ?ас жауларымыз т?р…
К?зто?санны? бас кезінде хан «Та?ана? ке?есін» ша?ырды. Б?л ке?ес хан ?сынысын д?рыс деп тапты ж?не ?ыс т?се Сауранды ?айтарып алуды ма??л деп шешті.
Ж?нібек ?ыс т?се Сауранды басып алды да, келесі жылы жаз шы?а Сы?ана?ты — Б?рынды??а, Соза?ты — Махм?д?а, Сауранды ?лкен баласы Жиреншеге тастап, ?зі Жайы? бойында?ы Д?шті ?ыпша?ты? к?не ?аласы Сарайшы??а к?шті.
Баласы ?асым ж?н айт?ан сынды, егер та?ы бір бес жылдай б? жа??а к??іл б?лмегенде, б?кіл Еділ, Жайы? бойы М??ажар тауына дейін Но?айлы, Астрахань, ?азан, Баш??рт хандарыны? ?лесіне кетуі м?мкін екен. Оны? ?стіне Ж?нібекті «бар ?аза?ты? ханы» деп ??р ата?аны болмаса, б?л арада?ы рулар оны? ы?палынан тым алыс жат?ан-ды. Хан ?зіні? тегеурінді мінезіне басып, та?ы ?ауіп-?атерлі, кейде ?ан т?гіссіз бітпейтін жа?а ай?астар?а кірісіп те кетті. Енді ол ?зіне арнал?ан ?анжарды? неге батыстан ла?тырыл?анын ??ты. О?аша отау, жеке хан болуды арман еткен басшыларыны? аз?ыруы салдарынан Еділ, Жайы?, Елек, Жем, Тор?ай, Ор ?зеніні? бойында?ы рулар Ж?нібекке ба?ынудан айни баста?ан. Ж?нібек ?зіні? он мы? атты ?скерін ерсілі-?арсылы д?бірлетіп, к?к ??рыш алдаспанын найза?айдай жар?ылдатып, енді оларды ойлану?а м?жб?р етті. Осылай б? жа?та?ы ?аза? руларыны? басын біріктіріп, Д?шті ?ыпша? ханды?ына к?шпен ба?ындырам деп ж?ргенінде балаларына тастап кеткен Д?шті ?ыпша?ты? к?ншы?ыс жа?ына ?біл?айыр ханны? кезінен де зор ?ауіп ту?анын білмей ?алды.
?біл?айыр ?зі ?лместен б?рын М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтанды ?зіні? б?рын?ы атекесі Бай- Шайх ?й?ыр?а тапсыр?ан. Ж?не олар?а атеке етіп б?рын?ы к?кілташы ?осшы руынан шы??ан Д?улет-?ожа бекті? баласы Дарвиш-Х?сайын-?арашы?ды та?айында?ан. Б?л екеуі де ?біл?айырмен бірге К?к Орданы тігіскен ер ж?рек, сенімді адамдар болатын. Шайх-Хайдар ?лгеннен кейін ?біл?айыр та?ына отыру М?хамед-Шайбаниды? кезегі еді. ?йткені оны? ?кесі Шах-Буда? с?лтан ?біл?айырды? ?лкен баласы. Ал ?зі Шах-Буда?ты? А??озыдан ту?ан т???ышы. Екі жылдан кейін, Махмуд-С?лтан ту?ан. Екеуі де т?рге келбетті, алып к?шті, жас жолбарыс т?різді ер ж?рек жандар. Оны? ?стіне екеуі де о?у?а зирек, ?нер-білімге жа?ын. Хан ма?ында?ы адамдар т?бі ?лемге Сайбан т??ымыны? атын шы?арар осы екеуіні? бірі болар деп жоритын. Бар ?міттерін олар М?хамед-?кім эль Тарази тойында а?та?андай да еді. Осындай ?міт к?ткен екі ханзаданы ?біл?айыр ?айтыс болысымен, ?мірлер ке?есі «к?зі?ні? ?арашы?ындай са?та» деп ?біл?айырды? е? сенімді, е? ер ж?рек батыры ?арашы??а тапсыр?ан. Сол себептен б?л батыр ?зін осы екі ханзаданы? ?міріне жауапты санайтын. Жал?ыз жанын ??рбан етіп оларды ?ауіп-?атерден са?тау?а ант еткен.
Осы екі ханзаданы Шайх-Хайдар ?аза бол?ан ?рыстан алып шы?ысымен ?арашы? батыр Хаджитарханда?ы, я?ни Астраханьда?ы Жошыны? ?шінші ?лы ??тлы?-Темірді? ?рпа?ы, ?асым хан?а бірден тарт?ан. Мауреннахр жерінде ж?рсе, тірі ?алуларынан ?арашы? батыр к?діктенген. Астрахань та?ына отыру?а кезінде ?біл?айыр ?лкен ж?рдем берген ?асым хан, ?ашып келген ханзадаларды ??ша?ын жая ?арсы ал?ан. ?арашы? батырмен а?ылдасып, ?асым хан М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтанды жаудан жасырып ба?уды Ма??ыт руынан шы??ан Темірбекке ж?ктеген.
Темірбек ханзадалар?а тамаша ??рмет к?рсетіп, ?ызмет істей баста?ан. Б?л жа?дай ?біл?айыр ?улетіне жаны ?ас жауы, ?ай жерден ?ос б?рі шы?а ?алар екен деп ??ла?ын т?ріп отыр?ан Айба? хан?а, мо?ол Ахмед хан мен Аббас бекке жеткен. Б?лар к?п ?скермен Хаджитархан?а ?арай шы??ан. Со?ысу?а к?ші жеткіліксіз ?асым хан Темірбек пен ?арашы?ды ша?ырып алып, екі ханзаданы Хаджитарханнан Мауреннахр?а ?ашыр?ан.
