у?лиетін басып алуымыз керек. Сы?ана?, Сайрам, Яссы, Соза?, Отырар т?різді мы?ты бекіністері бар ?алаларды ?ол?а т?сірсе?, ?біл?айырды? к?к желкесіне мінеміз. Оны Д?шті ?ыпша? жеріне жібермек т?гіл, б?кіл Мауреннахрды? ?зіне ?ауіп ту?ызамыз.
— ?зім де солай топшылап едім, болжауымыз бір жерден шы?ты.
— Т?ркістан у?лиетін ?айтару — Д?шті ?ыпша? еліні? сауда-сатты? жолын ашу ?ана емес, ?ділеттік ?шін к?ресу. ?з жерімізді, ?з ?алаларымызды ?зімізге алу — тілектес Мо?олстанды ?анды к?з ?біл?айырдан ?ор?ау.
Ба?анадан бері ?кесі мен баласыны? с?зін ??р ты?дап отыр?ан Жа?ан с?зге кірісті.
— Сонда сендер К?к Орда?а ?арсы со?ыс ашпа?сы?дар ма.
?кесі ?шін ?асым жауап берді.
— Жо?, апа, бізді? елімізге, жерімізге ?арсы ж?з жыл б?рын А?са? Темір аш?ан со?ысты ая?тама?пыз.
— А?са? Темірді? жеріні? ?зін А??озыны? хан атасы жаулап ал?ан жо? па?
— Жаулап алды. Жаулап алды да, А?са? Темір ?улетімен бірігіп кетті. ?аза? руларыны? байыр?ы ?онысы Т?ркістан ?лкесін кеше А?са? Темір билесе, б?гін ?біл?айыр билеуде. ?ділеттік іздесе, ол жерді б?гін біз ?айтарып алуымыз керек.
— Та?ы да ?ыр?ын ?ан т?гіс болады екен ?ой?
— И?, апа.
— А??озыны? балалары са?ан ?арсы, сен о?ан ?арсы шы?ады екенсі?дер ?ой.
— И?, апа.
Жа?ан кенет ?аба?ын шыта ?алды.
— Жо?, олары? болмайды!
— Неге, апа?
— А??озы мар??м екеуміз бір ана, бір ?кеден туды?. Апалы-сі?лілі екі адамны? балаларына бірін-бірі кескілердей не жетпейді? Ата? па, ба? па?
— Жо?, апа, мен ата?, ба? ?шін ?ан майдан?а шы?паймын. Мені ажал?а айдап салар хал?ымны? жа?дайы, болаша?ы. Бізді? заман ?ас?ырлар заманы. Кімде-кім ?згеге ?лесін жібермесе, тартып-ж?лып ?зіні? тиесісін ала алса, соны? ?олында б? жал?анны? тірегі. Соны? ?ана с?м д?ниеде тіршілік с?руге ?а?ы бар. Егер біз ?зімізді ?біл?айыр?а талау?а берсек, ерте? ??л боламыз, жерімізден, елімізден айрылып, тарих бетінде м??гі жо?алып кетеміз. Ал жаны?ды ??рбан етіп алыспаса?, болаша? ?лы ай?астарда ??рып кету о?ай.
— ??рымауды? жал?ыз жолы тек майдандасу ма? Жылы-жылы с?йлесе жылан інінен шы?ады. Сойыл ала ж?гіргенше, жылы с?йлесіп, мар??м А??озы бикені? атасымен де, балаларымен де тіл табу?а болмай ма?
Анасы мен баласыны? с?зін ?нсіз ты?дап отыр?ан Ж?нібек басын к?терді.
— ?біл?айырмен ж?не оны? ?рпа?тарымен тіл табу — оларды? айт?анына к?ну деген с?з. Айт?анына к?нсе? сол к?ні ?аны?ды ішеді.
— М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан ?асымжанны? ?анын ішпейді. Былтыр аналары А??озы ?айтыс боларда екеуіні? де берген анттары бар…
Былтыр К?зто?санны? басында Жа?ан А??озы хал ?стінде жатыр деген хабар алып, ?аратал?а к?шіп бара жат?ан бетінде Яссы?а б?рыл?ан. О кезде ?андай ?шпенділік болмасын, м?ндай ?ай?ылы жа?дайда ресми ?атынас?а жол берілетін. Біріні? адамына бірі тимейтін. А??озы ханым М?хамед-?кім эль Таразиды? тойынан кейін, екі баласыны? да??ына к?з тимесін деп, пітір беріп ??ран о?ыту?а Яссы ?аласында?ы ?ожа Ахмет Яссауиды? мешітіне ?дейі арнап келген-ді. Ата?ты ?ари[50] ?ожа М?лкім А??озы ханымны? атынан екі бие сауымдай мезгіл ??ран о?ып батасын берген. Ханым сада?а?а молда, м?рит, ?ари, бейшаралар?а он топ жібек, бар?ыт, екі арба ?рік, мейіз ?лестіріп, ??рбанды??а ?ыры? ?ой, бес ту бие сой?ызып, ?зіні? жібек шатырына ?айта орал?ан. Шатыр?а кіре ?алпа?тай т?скен. Жинал?ан ба?сы-балгерлер ханымны? ?андай кеселменен ауыр?анын таба алма?ан. Сасып ?ал?ан Яссыны? хакімі М?хамед-Мазит тархан А??озыны? атасы ?біл?айыр?а, А??озыны? сі?лісін алып отыр?ан Ж?нібекке ат шаптыр?ан. ?зі сыр?аттанып ж?ргендіктен ?біл?айыр кіші б?йбішесі Рабиу-С?лтан-Бегімді жіберген. Жа?ан ?зі келген. ?асымды Ж?нібек біреу болмаса біреу ?асты? істеп ж?рер деп алып ?ал?ан. Жа?ан жеткенде с?лу А??озы хал ?стінде жат?ан. ?лі де а??уды? к?гілдіріндей с?лу А??озыны? бір аптаны? ішінде табыт?а айнал?анын к?ріп Жа?ан сол?ылдай жылап, апасын ??ша?тап а?ыл-тегіл бол?ан. Осы кезде барып А??озы е? а?ыр?ы к?шін жиып, Жа?ан?а ?зіні? енді б?л д?ниенікі емес екенін айтып:
— Бауырым, Жа?ан, — деген, — о д?ниеге ?з к?н?мды ар?алап кеткім келмейді. Тек ?зі?е ?ана айтатын ??пия сырым бар. Егер б?л сырымды иманы?дай са?тайтын болса?…
— А??озы-ау, о не дегені?? Сені? сыры? мені? иманым емес пе? — деп Жа?ан сол?ылдап жылап ?оя берген.
— Мені? ажалыма ешкім де айыпты емес, ?зім ?ана к?н?лімін…
— ?алайша?
— ?сек с?зді? шеті ?зі?е де жеткен шы?ар. Ора? ?лді дегеннен кейін ерге шы?паймын деп ??ран ?стап ант еткенімді ?зі? де білесі?. Сол Ора? тірі болып шы?ты. Махаббат шари?аттан да к?шті екен, сол Ора?пен биыл екі рет кездестім… Екі ?лымны? бетіне салы? болмасын деп, іштегі к?н?мды к?рсетпеу ?шін, бір балгерден іш тастатар д?рі алып іштім…
А??озы с?йдеген де, М?хамед пен Махмудты ша?ырт?ан.
— ??лындарым, — деген жанына келген балаларыны? ма?дайларынан иіскеп, — мен енді сендерге жо?пын… Сендерді? алдары?да к?н?м бар еді, ол к?н?мды ?зіммен бірге ?кетіп бара жатырмын, — деген ?ысыла с?йлеп. — Ал енді ажал алдында сендерге жал?ыз ?ана тілегім бар, орындайсы?дар ма?
Екі бала бірден:
— Орындаймыз, — деп тізелерін б?ккен.
— Орындаса?дар… Мені? тілегімді ты?да?дар… Міне Жа?ан екеуміз сонау жат жерге келін боп т?сіп едік. М?мкін сол жат жерде екеуден-екеу бол?анды?ымыздан ба, ?мір ба?и тату-т?тті ?ттік. ?келері? ?андай ?астасып ж?рсін, бірімізді? біріміз титтей де к??ілімізді ?алдыр?ан жо?пыз. Сендерден де тілейтінім — сол. Мына на?ашы апалары? Жа?анны? баласы ?асыммен тату-т?тті болы?дар… Адам баласын аяуды білмеген ?лы бабалары? Ты?болатты?[51] сендер де т??ымысы?дар, т?бі н?сілдері?е тартып кетулері?е к?м?нім жо?, біра? мені зиратында тыныш жатсын десе?дер, ?асым?а ?ол к?термейсі?дер! ??ран ?стап осы?ан ант бері?дер.
А??озы келін боп т?скеннен кейін сегіз жыл сар?айып барып т???ышын к?рген. Содан шы?ар, анасы мен балалары арасында?ы махаббат орасан берік болатын.
— Міне, ??ран, міне, антымыз, — деп екі жігіт ?асымды ?ан етпеске ант берген. Жа?ан да М?хамед- Шайбани мен Махмуд-С?лтан?а ?асым жа?ынан ?асты? жасатпаймын деп апасы А??озыны сендірген.
Сол к?ні А??озы ?айтыс бол?ан. Ел болып, хан ?рпа?тары оны ??рметпен Ахмет Яссауи мешітіні? іргесіне жерлеген. Шешесі А??озы ?лгенде ер жетіп ?ал?ан екі баласы бірдей жас н?рестелердей, жер бауырлап а?ыл-тегіл боп жыла?ан. Сонды?тан да олар?а деген ж?регінде бір ?лкен жылы сезім са?тап, Жа?ан еліне ?айт?ан. ?азіргі айтып т?р?аны осы ж?йт.
— Жарайды, — деді Ж?нібек, М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан ?асым с?лтанмен тату-т?тті болсын. Т?бі осы ?ос б?ріні? бірі ?біл?айырды? та?ына отыруы ха?. Ал ?асым мені? та?ымны? т?пкі иесі. Апалы-сі?лілі екі адамны? хан та?тарында отырар балаларыны? жауласпауы керек-а? тілек. Біра? ол м?мкін бе? Хан та?ында?ы адам айда?арды? ?стінде отыр?ан адаммен бірдей. ?зін айда?ар ж?тып жібермес ?шін, ол сол айда?ар?а ту?ан ?кесін, жал?ыз баласын ??рбан етуге бар. Хан та?ын ?ор?ау ?ашан да болса ?ымбат?а т?скен. Екіні? бірі б?л кеселден аман ??тыла алма?ан. Осы ауыртпалы?ты? б?ріне шыдап ?асым с?лтан жерін, та?ын аламын деп ?мтыл?ан М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан?а ?арсы сойыл ?рмай отыра ала ма?
— М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан ?асымжанны? та?ын аламын деп, сойыл со?ып со?ыс?а шы?пайды. ?олына ??ран алып аналарына берген серті бар.
Серт тек арман?а жету ?шін ?ана керек. Жарайды, М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан ?асым с?лтан?а тимесін, ал егер сол ?ос б?ріні? бірі ?асымны? ту?ан а?асы ?амбар?а, не ?дікке найза салса, ?асым с?лтан не істейді? Ал ?біл?айыр болса ауру… Т?бі оны? та?ына Шах-Буда?ты? ?ос б?рісінен ы??айлы ?біл?айырды? бас?а ?рпа?ы жо?.
Жа?ан еріні? ?зіне ?ой?ан с?ра?ыны? ?аншалы? ауыр екенін енді ??ты. Жауап ?айтара алмай с?л
