майдан?а солармен бірге шы?. ?рине б?л о?ай?а т?спейді, біра? ?айткенмен де ??м жиылып тас болу?а тиісті. Ал екінші жолы — ?біл?айырмен алыспастан б?рын ?бден к?шейіп алуы? шарт. М?ны? да жал?ыз жолы бар. Ол б?кіл Д?шті ?ыпша?ты ?зі?е ба?ындырып, жыл?ыдай жусатып, ?ойдай ?ргізуі? керек. Б?л екеуінсіз К?к Орда ханыны? жерін тартып алу ?олы?нан келмейді.
Ал ?ас дегенде ?біл?айыр?а ?ас кім бар? ?рине е? алдыменен ?з т??ымы Сайбаннан тара?ан ?ожа- М?хамед ханны? немересі, Махмудек ханны? баласы Айба? хан. Жатса-т?рса ойы ?біл?айырды? орнын басу. Содан кейін ?біл?айыр?а еріксіз к?нген Ма??ыт руынан шы??ан А?са? Темір Ордасыны? ?мірлері Аббас бек, М?са бек, Жа?быршы бек, Мо?ол С?лтан-Махмуд хан, Жа?ия, Хайдар бектер.
?рине, осы к?шті? б?рі жиналса, о?ан Жа?атай ?рпа?ы С?лтан-Махм?д ханны? інісі, Кішік М?хамедті? баласы Ахмет ханны? ?скерін ?осса бір ?біл?айыр?а к?штеріні? жететінінде с?з жо?. Біра? б?ларды? бірде- біреуіне сенуге болмайды. ?з пайдасына ?арай, оп-о?ай сатып кетулері даусыз. К?шті бол?ы? келсе бая?ы бар Д?шті ?ыпша?ты тегіс ?олы?а алуы? ма?сат. ?з ірге? с?гілмей, берік отыра алатын к?йге жетсе?, ?андай жаумен болса да алыса аласы?.
Осындай шешімге келген Ж?нібек енді б?кіл ?аза? руларын ?зіне ба?ындыру ?рекетіне кіріскен.
?арама?ында?ы ?аза? руларын хан Ордасы шы?ыны мен ?скер ?стау ?шін алым-салы?, ?аржы-?аражат т?лейтін етіп ?бден ба?ындыр?анша та?ы жыл жарым ?тті. Біра? осы жыл-жарым ?андай ?иыншылы??а т?сті! Дастар?ан?а т?гілген бауырса?тай жайылып, жапан т?зде біресе солт?стікке, біресе о?т?стікке бытырап к?шіп ж?рген ?аза?ты ел етіп біріктіру ?шін ?аншама т?сіл, ?аншама к?ш ?олданылмады! Кейбір ауа жайыл?ан, тек ?з дегеніне болмаса еште?еге к?нбейтін кесір, то? мойын ру басты?тарын ат ??йры?ына байлап ??рбан етуге де бар?ан жо? па! Бері к?ш десе, ?рі к?шкен ауылдарды? басына хан н?керлері сыры? ойнатып, сырма?ын ж?ндей т?тті емес пе? ?аншама мал барымталанып алынды! ?аншама ел ата мекен жерін тастап, жа?а ?оныс?а ?онды!
Ж?нібек осыны? б?рін неге істеді. Б?лай ету о?ан о?ай?а т?сті ме? Сол ?шін де ?отан ?арт ?лер алдында:
«Ж?нібекті? сырты ?ана к?лкі-?зілді паш еткен.
Мезгілі к?п о?аша ?ап жас т?ккен» —
деп бекер айт?ан ба? Ал сонда ?з елін ?зі ?ан?а боя?аны ж?н бе? Б?л Ж?нібекке ?атты батты. Кей к?ні ??са боп, т?сек тартып жатып та ?алады. ?з бетімен та?ы болып ?скен руларды айт?анына к?ндіре алмай, кейде тары?атын да, тіпті ба?зы бір жа?дайда со?ынан ерген аяулы адамдарды? орынсыз ?ылы?ына жаны к?йіп, о?ашада ?алы? ?ай?ы?а беріледі. Біра? хан Ж?нібек бір хадисті жа?сы т?сінетін. То?ай арасында ?скен к?йкі ш?п мал?а ас болмайды. Ал ?ыршын, ?опа арасында?ы шытыр, к?кпек малды тек апат?а ?шыратады. Сол себепті ел бірлігіне кесірі тиетін жанды Ж?нібек ?з аузынан ?кім айтып, дар?а астырса ?кінбейді, м?ндайда ол табансызды? к?рсетпейді. ?йткені ?лкен арман ??рбанды?сыз орындалмайды — б?л хан?а да белгілі ?а?ида. Осындай ?ата? саясатты? ар?асында Ж?нібек далиып жат?ан Д?шті ?ыпша? даласын тегіс ?зіне ?аратпа? болды. Содан кейін барып ол ?аза? ханды?ына Т?ркістан ?лкесі мен Еділ ?зеніні? бойында?ы Кіші ж?зді? асау руларын ба?ындырсам деген ізгі м?ратына кірісуді ойлады.
М?ндай шешімге келген Ж?нібек, е? алдымен ?з ойын а?асы Керей балалары мен ?з балаларыны? таразысына салма?. «Бар ауыр ?анды жоры?ты ?ай т?стан бастау керек? К?ншы?ыстан ба, к?нбатыстан ба?»
Жошы ?рпа?ы, Бады?тан ту?ан Орыс ханны? жеті ?лы бол?ан; То?ты-?ия, ??тлы?-Б??ы, Т??ылы?- Болат, ??йыршы?, То?та-Болат, Сейдахмет, Сейт?лі.
То?ты-?иядан — Болат, Болаттан — Керей.
??йыршы?тан — Бара? хан, Бара? ханнан — Ж?нібек.
С?йтіп Ж?нібек пен Керей бір атадан ш?бере туыс.
Керейді? т?рт баласы бар: Б?рынды?, Шайхым, Санджор-Жа?ан, Жа?ан-Бахты.
Ж?нібек ханнан то?ыз бала: Жиренше, Махм?т, ?асым, ?дік, Жаныш, ?амбар, Тыныш, ?сна?, Ж?дік.
Ш?бере туыс Керей мен Ж?нібектен тара?ан осыншама баладан ата жолын ?уып жау?а шабар ?ке жолын ?уып ба??а таласары алтау. Керейден — Б?рынды?, Ж?нібектен — Махм?т, ?асым, ?амбар, ?дік, Ж?дік.
?аза? ханыны? та?ына ие болар деп Ж?нібекті? ?сіресе ?міттенері ?асым. ?асым ?азір жиырма алтыда. ?зын бойлы, ке? жаурын, ?ара торы пішінді жігіт. ?алы? ?аба?ыны? астынан ?лкен ?о?ыр к?зі адам?а ?р?ашан да ойлана ?арайды. Он бесінен к?кпар?а, к?реске т?скен. ?зірге жамбасы жерге тимеген балуан. Жау ж?ректігі мен а?ылдылы?ына ?арап, хан болу?а лайы?, ?р?ашанда сабырлы деп ойлайтын Ж?нібек. ?асымды ханны? ?зге балаларынан арты? к?рер та?ы бір себебі бар. ?асымны? шешесі Жа?ан-бике Ж?нібекті? жеті ?атыныны? ішінде е? жа?сы к?рер б?йбішесі. Одан ту?ан бала да хан?а ерекше ысты?. Жа?анды Ж?нібек ??р ?ана жа?сы к?рмейді, оныменен санасады, ерекше сыйлайды. Ал ?біл?айыр ханны? келіні, Шах-Буда?ты? ?йелі А??озы-бике Жа?анны? ту?ан апасы. А??озы мен Жа?ан Алтын ханда[49] к?шпелі Керей руыны? белгілі батыры Домбалы?ты? апалы-сі?лілі ?ызы. Жа?аннан ?асым туса, А??озыдан ?біл?айыр ханны? е? жа?сы к?рер немерелері, со?ынан б?кіл Орта Азияны жаулап ал?ан М?хамед-Шайбани хан мен Махмуд-С?лтан ту?ан.
?біл?айыр мен Ж?нібекті? арасында?ы ?анды ?рысты ?шпендікке ?арамай, кезінде б?кіл Шы?ыс?а аттары шы??ан ?ос с?лу Жа?ан мен А??озы біріне-бірі тарту, тарал?ы, кісі жіберіп сыйласып т?р?ан. Аралары балдан т?тті тату. Оны? ?стіне ?асым да, М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтан да Шы??ыс ?улетіне жатпайтын, шешелеріні? айт?андарын екі етпейтін мінез к?рсеткен. Б?л ?рине балаларын жастайынан ?здерін сыйлайтын етіп ?сірген аналарыны? ?асиеттерінен ту?ан ерекшелік.
?асымны? осындай жа?дайын білетін Ж?нібек, баласымен ??гімелескенде ?р?ашанда б?йбішесі Жа?анды ала отыратын. Ал Ж?нібек со??ы кезде ?асыммен жиі кездесетін болды. О?ан себеп — ханны? ?зге а?ылг?й ?зе?гілес би, батыр серіктерінен г?рі, ?асымны? ?иын м?селелерде ?кесіне ана??рлым д?рыс ке?ес беруінен еді.
К?ндегі ?деті бойынша, ша??ай т?с шамасында хан Ордадан шы?ып, б?йбішесі Жа?анны? о?шаулау тігілген, ша?аладай аппа? екі кигіз ?йден кіндіктесе к?терілген а? ордасына беттеді. Б?л кез к?ктем бітіп, жаз жадырай баста?ан мезгіл еді. Хан Ордасы Сарысудан ?лытау етегіне к?шіп келген. ?лем санды?тан к?н к?зіне алып шы??ан жанат ішіктей ??лпырады. Жа?а к?терілген к?к балауса жасыл шал?ын к?кірегі?ді жар?андай ж?пар а??иды. Тау ?ойнауынан т?мен ?арай сарылдай а??ан м?здай б?ла?тарды? м?лдір суы к?н с?улесімен ша?ылысып, жерге таста?ан к?міс белбеудей жалт-ж?лт етеді. Б?ла? жа?аларында б?йралана ?скен ??ба талды? басына ?онып алып, б?лб?л ??стар не бір т?тті ?уенге сап ?н шыр?айды. Ж?нібек ?лемні? осынау бір ?ажайып суретіне с?стана ?арап с?л кідірді де, а? орданы? есігін ашты. Ханны? келетінін к?тіп, ?йді? ортасында?ы ?ыз?алда?тай кілем ?стінде алтын шарада?ы уыз ?ымызды сапырып отыр?ан Жа?ан т?регеліп, иіліп с?лем етті.
— Арсы? ба, Жа?ан бикем?
— Барсы? ба, хан ием.
Есік алдына к?містенген кебісін тастап жатып, хан ?йеліне с??тана ?арады. Жа?ан ?ара торыны? с?луы еді. С???а? бойлы, ойма? ауыз, к?ген к?з. Екі бала тапса да ?ыпша белі ?лі де жіп-жі?ішке. ?а?та?ан алтыннан жасал?ан ауыр шолпысы жерге тартып т?р?андай, білектей етіп ?рген ?ос б?рымыны? ?шы ш?батылып кілем ?стінде жатыр. Меруертпен шытырмалап, гау?ар таспен безеген ?ызыл мауыты с?укелесі, аш белін ?ына?ан алтын о?алы ?ызыл бар- ?ыт камзолыны? т?сін аш?андай жарасып т?р. Жа?ан иген басын ?лі жо?ары к?терген жо?. Сонау бота к?зін жауып т?р?ан ?зын кірпіктері найзадай Ж?нібекті? кеудесіне келіп ?адал?андай. Ж?нібекті? ?ыры?тан ас?ан?а дейін сан ай?аста мыз?ыма?ан тас ж?регі, кенет ?ол?а т?скен тор?айдай тыпырши ?алды. Хан к?з алдында осы Жа?анмен ал?аш?ы кездескен ша?ы елестеп кетті.
Ж?нібек жиырмадан жа?а ас?ан т?сында. Жазто?санны? на?ыз сарша тамыз ысты? кезінде Шах-Буда? с?лтанны? серігі боп ?ыры? жігіт ??даларды бас?арып Алтын хан патшалы?ына бар?ан. ?біл?айыр ханны? баласыны? жанына ерген ?нші, к?йші, батыр, балуан, мерген, ??сбегі — кіле? ?нерлері тасы?ан ?рендер. Домбалы? батыр сол ма?да к?шіп ж?рген е? беделді рулар — ?ытай, Найман, Керейді? бас батыры еді. Оныменен Цзинь богдаханы да, к?ршілес Ойрат ?онтайшысы Исентайшы да мы?тап санасады екен. Ж?нібек баста?ан Шах-Буда? тобы Теріскей Тарба?атайды жа?алап Зайсан к?лінен ?тіп, Алтай тауыны? к?нгей жа?ына шы?ты. ?алы? Найман, ?ытай, Керей тайпа елін к?ктей басып, ?шінші т?улікте Домбалы? аулына
