Батыр Баянны? ??лап бара жат?анын к?рген ?ара с?р жігіт ?олында?ы алдаспанын жар? еткізіп к?кке к?терді де, ??лаштай сермеп, аяулы ерге найза сал?ан жауыны? басын допша ?а?ып т?сірді. С?йтті де ат жалын ??шып, арпалысып жат?ан Батыр Баянды жерге т?сірмей к?теріп алып, жау ?оршауынан ?тпек боп атын тебініп ?алды.
Б?ларды? со?ынан ?аза?ты? сиреп ?ал?ан жауынгерлері найза, ?ылыштарын кезей ?стап ал?а ?мтылды. М?ндай ?рекетті к?тпеген ?ытай сыпайлары ?здеріне ?адал?алы келе жат?ан ажалды? суы? ?штарынан сескеніп, жолды аша берді. Батыр Баянны? денесін алдына ??герген ?ара с?р жігіт жау ортасын жарып ?те шы?ты. Б?ны к?рген ?зге ?аза? жігіттері де, алдаспандарын жар- ?ылдата сермеп, жау шебін ?зіп, ?оршаудан ?тіп ?лгерді.
…?лкен Орда ханы ?білм?мбет пен Орта ж?зді? с?лтаны Абылай ?атарласа отыр. ?білм?мбет с?л жо?арылау, Абылай с?л т?мендеу. Жо??ар мен ?ытай?а ?арсы ай?астарда сан же?іске жетіп, Абылай б?кіл ?аза? еліне ?йгілі бол?анменен, хан отыр?ан жерде ол тек с?лтан ?ана. Ал жалпы халы? ??ымында ?білм?мбет ?анша хан бол?анмен Абылайдан абыройы, да??ы т?мен. Абылай халы?ты бас?арады. ?білм?мбет — Орданы.
?рине, ?білм?мбет ханны? сонау Ханта?ыдан жеті к?н ж?ріп, К?кше те?іздегі с?лтан ордасына текке келмегенін Абылай жа?сы біледі. Ел арда?та?анды хан да ма?та?ан. Абылайды? ш?ршітпен со?ысып, ?скерін ?ырып алмай, аман ?айт- ?анын ?ошаметтеп, ?лы той?а ?білм?мбетті? ?зі келген. Хан басымен немере інісіне ал?ысын айтып, батасын бермек.
И?, б?л со?ыс Абылайды? ?астары ойла?андай боп бітпеді. Енді міне, алда?ы уа?ытта ?аза? елі ш?ршітпен со?ыса ма, ?лде бейбітшілік бітімге келе ме, тек Абылай ?ана шешетін жа?дай туды. Егер ш?ршітке ?арсы т?рып со?ыса бергенінде, бар ?скерінен айрылатын еді. ?скерсіз елге кім ?ор?ан бола алады. Ал бар жаса?тарымен Шы?жанда?ы ?й?ыр мен ?аза?тар?а барып болысып, ?ытай ?скерлерімен ?айтадан ай?асу?а д?л ?азір Абылайды? м?мкіндігі жо?. Жат жерде ж?ріп жауды же?у ?иын. Онда б?рі де ?азір ауыл шетіндегі ?аралы ?йде жат- ?ан Батыр Баянны? кебін киер еді. Жо?, Абылай дер кезінде шегінді. Ерте? «?лкен Орда?а» хан бола ?алса, ?зіне керек ?алы? ?олын апаттан аман са?тап ?алды. «?лкен Орда» ханы? Абылай т?нжырап кетті.
«?лкен Орда» т??ірегіндегі с?лтан, батыр, билерді? ой-ма?саттары Абылай?а ала?анында т?р?андай аян еді. ?здері хан болудан ?міттенбесе де, ?білм?мбет ?лген к?нде хан к?терсек деген адамдары ?лде?ашан белгіленген.
Ба? к?ндес жа?ындары ?азір Абылайды? ?р ?адамын а?дуда, тілейтіндері — с?рінуі. Россия ?ол астына кіруді жа?та?анында Абылай?а олар ?андай айып та?пады! Кейбіреулер б??ан ?ара халы?ты ?арсы ?ойма? та болды. ?не, анау бір т?спі тартып отыр?ан ?ария «екі к?рші» туралы мысал да айт?ан.
«Момын шаруа?а ала ая? к?ршісі келіп, татулы? досты? ?шін ?гіз терісіндей жер бер деп с?рапты. «Ала ?ой» депті момын шаруа. Сонда ?лгі ?у, ?гіз терісінен таспа тіліп, момын к?ршісіні? бар жерін ?оршап алып, «осындай жер ма?ан ауысады» деп, момынны? бар жерін ?зіне ?алдырыпты. Сені? орыс жандаралдары? да ?лгі ?у?а ??сайды, — деген осы ?ария. — Е? алдымен бекініс салу?а болмашы жер с?райды. Со?ынан о?ан егін, ба?ша салатын жерді ?зі ?осып алады. Артынан м?жы?-т?ле?гіттерін ?кеп орналастырып, ?аза?ты ?з ?онысынан ?уады…».
Ал ?азір ?аза? елін ш?ршіт кеп жан ал?ымнан ал?анда, енді бірде-біреуі «сен бізді к?пірге сатты?, ханды да со?ан к?ндірді?» демейді. Ш?ршіт айда?ары жо??арды? тар?ыл ырбызы емес, ана??рлым к?шті. Онымен артында орыс бекіністері т?р?анда ?ана ж?ндеп с?йлесе аласы?…
Жо?, Абылайды? ?азір ар?а с?йері т?ре т??ымы емес. Абылай жа?ында?ылар, ?не, анау халы?тан шы??ан ата?ты батырлар. ?з аттарын ел-ж?ртына найзасымен ?йгілі еткен ата-бабасы белгісіз жаман тыма?, жырты? тон б??ара ж?рт. Тілін таба білсе? б?лар жетім ла?тай со?ы?нан ере береді…
Міне, тізесіне тізесі тие отыр?ан, кексе тартып ?ал?ан Б?генбай, о?ан таяу Емен?лі мен Жабай батыр, одан ?рі ?ыпша? Дербіс?лі мен Ма?дай, Дулат Б?кей, Алтайды? а?бас атаны Се?гірбай, Уа?тан шы??ан Сары батыр… Б?ріні? де да??ы жер жарады. Со?дарынан ерген топтары да к?п. Еш?айсысы Абылай берген б?йры??а ?арсы шы??ан емес.
Егер Абылай «кейін шегін» демесе, осылар ш?ршітті же?іп, оны? табаныны? астында жат?ан Шы?ыс Т?ркістанны? біраз елін ??ртар ма еді, ?айтер еді? Б?кіл ?ш ж?з болып ат?а ?ону?а ?зір. Біра? Шы?ыс Т?ркістан елі Ар?а мен Сыр бойында?ы бауырларынан ж?рдем к?тіп отыр?анда, Абылай ?з ?скеріне «кейін ?айт» деді. ?йткені болаша? «?лкен Орда» ханына ш?ршітпен ?азір со?ысу тиімсіз болды. Хан?а тиімсіз д?ние, б?кіл ?аза? даласына тиімсіз болып саналу?а тиіс.
Басында?ы ?алпа?ын мыл?ау атып т?сірген к?ні Абылайды? Алтынемелдегі ордасында екі бейшара д?руішті? болып шы??анын осы отыр?ан адамдарды? бірде-бірі білген жо?, Д?руіштер к?зетшілер ар?ылы Абылай?а, жал?ыз ?ана иероглифы бар, к?міс те?ге к?рсетті. С?лтан д?руіштерді орда?а кіргізуді б?йырды. Орда?а кірген д?руіштерді? бірі ?стіндегі шапанын шешіп, басында?ы с?лдесін тарт?анда, Абылайды? денесі м?здап кеткен.
С?лтан жас кезінде ?алден Церенні? ?олында т?т?ында жат?анда, Таш- кентке осы к?се д?руіш екі рет келген. Т?каппар, адуынды ?алден Церенні? басын иіп б?нымен ілтипатпен с?йлесіп отыр?анын Абылай ?з к?зімен к?рген. Со?ынан, осы к?зі ірі?деп кеткен к?се шал ?лы Жо??арияны? ??рып кетуіне себеп бол?ан еді…
А? ордада?ы ??гіме ?за??а созылмады, ?арт д?руіш есегіне мініп, белгісіз жа??а ??рып кетісіменен, Абылай Алтынемелден К?кше те?ізге дейін шегінуге б?йыр?ан. Ерте?іне а? бура да К?кше те?ізге ?арай ш?ккен…
И?, Абылай сол к?ні-а? осы жолды ?ала?ан Алтынемелде ш?ршітті же?у болаша? «?лкен Орда» ханына тиімсіз к?рінді. ?ытай жа?ынан ?ауіп азайды десе?-а? осы отыр?ан т?ре, билер бас?а ?нге басатыны ха?… Жау шабуылы алыстаса-а? бол?аны, саясатшыл, ?ызыл ??еш ділм?рлар ?р?айсысы ?з ?лысын б?ліп алма? боп, шарт ж?гініп с?зге кіріседі, Мы?тылары сойылына да жол беруге тырысады… Онда ?ш ж?зді? басын ?осып, «?лкен Орда?а» ба?ын?ан ел болуы адыра ?алады… Ал ш?ршіт г?рзісі ?аза? еліні? басына т?ніп т?р?анда, Абылай да к?шті. М?ндай жа?дайда «?лкен Орда?а» хан болуы айдан аны?. Сонда барып ол Алтынемелге ?айта оралады… О?ан дейін Абылай ?з к?шін жо?алтпай, ?ор?ау ?ас?ырдай б?ны? ?лігін к?тіп отыр?ан ?о?ан билері Ерден мен Н?рбота?а жонын к?рсетіп ?ойып, орыс арыстаны мен ?ытай айда?арыны? арасында ебін тауып ж?ре т?рады. Екі жа? бірдей сені ?зіне тарт?ысы келіп т?рса, т?уелсіздігі?ді са?тау ?шін, са?ан одан ?тымды жа?дай жо?. Россияны? ?ол астына кіруді ол ?лде?ашан шешкен. Ал кей істе ?ытай бо?дыханына да ба?ынышты екенін мойындаудан енді оны? еште?есі де кетпейді… Абылайды іздеп келген шал б?дан арты?ты ?зірге тілеген де жо?.
Жо?, б?л ірі? к?зді к?рі ш?ршітті? ар?ы ойын т?сінбейтін Абылай милау емес. Мыстан ш?ршіт ?аза?ты¦ ?ш ж?зін бірдей жо??ар ?ан жосы?ына ?шыратпа?. Жо??ар ?лігіне тойын?ан ш?ршіт айда?ары ?лі то?ын бас?ан жо?. Сонау Хуанхэ, Янцзи ?зендеріні? бойынан ?ытай шаруасын айдап ?келіп, оларды Жо??арды? тып-типыл боп к?йген ж?ртына орналастыр?аннан кейін, араны ?айта ашылады. Ол та?ы жа?а жемтігін іздей бастайды. Сонда ол жалмауыз аузын ашып, та?ы да ?аза? даласына ?арай жылжиды. Сол уа?ытта ?аза? еліне ?з даласына салу?а р??сат еткен орыс бекіністері де керек болады.
О?ан дейін Абылай ?з жолынан таймайды. Б?л жол ?иын жол, біра? тиімді жол. Т?бі Абылайды ?ш ж?зді? алтын та?ына жеткізетін жол. Кімде-кім осы ?ста?ан жолына б?гет бол?ысы келсе, ?з обалы ?зіне, ондайларды? басын Абылай алдаспанмен ?а?ып т?сіріп отырады. Осы ?йдегі а?с?йегі бар, ?ара с?йегі бар, еш?айсысы Абылайды? ойла?ан ойына б?гет болмау?а тиіс. ?йтпесе… ?йтпесе б?лар да Батыр Баянны? кебіне душар болады. Абылай оны жау шебіне тегін ?алдыр?ан жо?, ?йткені Алтынемелден б?ны? неге шегініп бара жат?анын Батыр Баянны? т?сініп ?ал?аны Абылай?а да аян еді.
…Ханны? «Та?ана?» ке?есі б?л жолы ?деттегі д?ст?рден тыс, ?згеше бас- талды. Бас?а а?са?ал, билер с?йлеп болып, ?білм?мбет хан енді кезекті «маймене» ?аз дауысты ?азыбекке бере бергенде, с?зуарлы?ы жо?, сабырлы Б?генбай батыр ба?андай екі ?олын алдына созды.
— Уа, та?сыр хан, — деді ол ?деттегісіндей т?ты?а с?йлеп — б?гін ?ш ж?зді? бетке шы?ар жа?сылары жиналып ?ал?ан екен, осы ке?есте мені? Абылай с?лтан?а ?оятын бір с?ра?ым бар.
— С?йле, Б?генбай батыр!
Б?генбай ?амшысын алдына тастай салды да, енді Абылай?а б?рылды.
— Ш?ршіт к?генінде ?ан жылап жат?ан Шы?ыс Т?ркістанда?ы бауырларымызды ??т?ару?а біз неге аттанбады?, Абылай с?лтан? Со?ан жауап берші.
Он екі ?анат орда іші тына ?алды. ?лден уа?ытта Абылайды? ?о?ыр даусы естілді.
