??тылу… Біра? а?асыны? сыры ?зіне м?лім Науанын ?алай ж?батады? Егер ол ж?банбай ?ойса не істейді? Наурызбай Кенесарыны? о? ?олы, о? к?зі — онсыз ол жарты жан емес пе? Ойлай-ойлай келіп Кенесары Байтабынны? к??ілін табу, соны? дегенін істеу керек деген шешімге то?тады. Сонда ?ана екі ел б?лінбейді. Жоламан баста?ан ж?рт та Кенесарыны? жасыл туыны? астына кіреді. С?лтан осы шешімге то?тасымен енді Байтабынны? оралуын к?туде болды. Ж?сіпті? мына а?ылы да Кенесарыны? т?пкі ойынан шы?ып т?р. ?рине бір ?ыз ?шін екі елді алыстатпау керек ж?не со?ынан ерген Ар?а елі ма??л к?рсе Тор?ай, Ыр?ыз ?зендері бойына ?арай к?шу ж?н-а?. Б?йту Кенесарыны? а? патшамен алысу ?дісіне де ?олайлы. Бір жерде ?за? т?ру?а болмайды, ?за? т?рса? патша ?скеріні? ?зі?ді ?оршап алуына м?мкіндік бересі?… Ал ?оршалдым дегенше шаруа?ны? біткені. Жо?, жо?, ?айткен к?нде де жері?ні? ке?дігін пайдалану керек. ?ыс Есілде болса?, жаз Тор?айда бол, ?аш?ан т?лкідей, а?ды?ан жау?а із тастап, ?р жерден бір к?рініп, ?а?панына т?спе…
— Сібір генерал-губернаторыны? ?олы жетер т??іректен кету керек, — деді Кенесары, — бізді енді б?л арада зорлы?тан бас?а еште?е де к?тпек емес. Ел болып бірігер к?н туса, т?бі ?айта бір со?армыз. ?о?ыр??лжа, Шы??ыс, Зіл?ара, Жамантайларда ?ал?ан ?шті сонда алармыз.
— Д?рыс.
Осы кезде б?лар ауыл жа?тан ?здеріне ?арай беттеген ?ш-т?рт кісіні к?рді. Кенесары бір ?ара?аннан- а? тани кетті.
— Байтабын батыр келген екен!
К?зінде ?обалжы?андай болмашы бір с?уле пайда болды да, кенет жо?алып кетті.
И?, б?л Байтабын еді. Жанында?ылары Жеке батыр, ??дайменді, Таймас. Б?лар ?ыр басына жетіп те ?алды. ?зі жо?та А?б?кенді Наурызбайды? ал?анын Байтабын естіген т?різді. ?зер ж?ріп келеді. Бетінде ?ан жо?, с?л жо?, тістеніп ал?ан. Ал Кенесары жа??а тесіле ?ара?ан к?зінде бір ?ажайып ?ай?ы т?на ?ал?ан. ?арашы?тары ?деттегісіндей ?ш?ын атып селт етер емес. ?аба?ы тастай т?йілген. О? ?олында сада?ы. Жа? а?ашынан, ортан белінен ?стап келеді. Б?лар Кенесары?а жете бергенде, кенет бір д?бір естілді. Ж?сіп б?рылып ?арап еді, а? аулап ?айтып келе жат?ан Наурызбай тобы екен. Олар да Кенесарыны к?ріп, тез аттарынан т?сіп т?беге ?арай беттеді. Алдарында Наурызбай, оны? о? иы?ында т??ыр?а ?ондыр?ан «?анды к?з» атал?ан б?кіл елге ?йгілі аппа? с?ттей жібек балда?ты а?с???ар…
Кенесары мен Ж?сіпті? ?асына б?л топ та асы?а жа?ындады. Наурызбай Байтабынды к?рді де кенет то?тай ?алды. Байтабын Кенесары?а жа?ын келіп ?ал?ан еді, тізе б?гіп с?лем берді.
— Батыр, барып ?айт?ан сапарымны? ?иынды?ын айтайын ба, ?лде елімнен алыс жерде ж?ргенімде к?рген ?иянатымды айтайын ба? — деді.
Кенесары жігітті? ж?рек со?ысын бірден т?сінді. Б?ркіт ?анатындай жирен ?астары к?зіні? ортасына т?йіліп:
— Екеуін де ты?дайтын уа?ыт болар ?лі. — деді ол жігітті? ж?зіне тесіле ?арай, — алдымен бір ?зара талас ж?йді шешіп алалы?… Байтабын, сені ж?рт мерген деседі… Шын мерген болса? ж?з ?адам жерден ана Наурызбайды? ?олында?ы а?с???арды атып т?сірші!..
— Батыр, о? а?ыма? келеді, а?с???ар?а тимей… — Байтабын Наурызбай?а жалт етіп бір ?арады да с?зін ая?тамай то?тады.
Кенесары кесімін пыша? кескендей т?жыра айтты.
— А?ыма? о??а сен айыпты емессі?!
Наурызбай мен Байтабын арасында?ы ??гімеге Ж?сіп те ?аны? еді. Ж?не Наурызбайды Кенесарыны? жанындай жа?сы к?ретінін де білетін. С?лтан с?зінен ту?ан інісін ?анша жа?сы к?рсе де, ел бірлігін одан жо?ары ба?алайтынын та?ы да а??арып ?алды. «Ел бірлігі ?шін со?ынан ерген батыр інісін о??а байлау — ??р ?ана ?атігездік емес, одан да жо?ары, одан да биік ?асиет. Байтабын?а: «А?б?кен ?шін кеткен ?ші? болса, Наурызбайдан ал, кегі?ді ?айтар, біра? Жоламан екеумізді? арамызда?ы жа?а бірлесіп келе жат?ан ода?ты б?зба деп т?р?ан жо? па! Байтабын б??ан не демек? Расымен Наурызбайды о??а ?ияр ма екен?»
Кенесарыны? ойын жал?ыз Ж?сіп емес, Байтабын да, Наурызбай да, ?ала берді, ?оршап т?р?ан ж?ртты? б?рі де т?сінді. Осындай ерлік кесіммен шешілмесе, Наурызбай мен Байтабын арасында?ы жа?дай екі елді жауластырар ?анды жанжал?а айналып кететінін болжа?ан батырлар ара т?сіп еште?е демеді. ?зге ж?рт не айтарын білмей ?ысылып ?н-т?нсіз т?р?ан ша?та Наурызбай кілт б?рылып, ж?з ?адамдай жерге барып «?анды к?зді» т??ырымен иы?ынан сол ?олына ?ондырды да ?ырындай ?ас?иып т?ра ?алды. Ажал д?л осы с?тте тепкелі келе жат?ан ?анды т?я?тай ы??айлана берсе де міз ба?пады. Тек с?р?ылт ж?зі атып келе жат?ан та? бозындай ?у?ылданып кетті.
Байтабын да ?за? к?ттірген жо?, ?аба?ын шытып с?л б?гелді де, бір шешімге келген адамдай тез о? жа? белбеуіндегі т?йе тері ?орамса?тан ?озыжаурын жебені алды да, о? ?олында?ы жа?ты кеуде т?сына к?тере беріп сада?ына асы?а о?тап ойланбастан тартып ?алды. Сол с?тте… Наурызбайды? созыл?ан ?олыны? басында т?р?ан а? с???ар жалп етіп жерге ??лады.
А?б?кенінен айыр?ан Наурызбай?а ?анша ашулы бол?анмен, Байтабын ба?асты?тан, намыстан ел бірлігін жо?ары к?рді. К?кірегіні? к?зі ашы? жас батырды Кенесары ?зі келіп ??ша?тап баурына ?ысты да:
— Байтабыным, шын мерген екенсі?! — деді. — Б?гінгі ма?ан к?рсеткен ??рметі? ?шін ?арама?ымда?ы елді? ?зі? та?да?ан е? с?лу ?ызын ал.
?ай?ы, ашу ж?регіне шаншардай ?адалып т?рса да бойды ал?ан ?ам к??ілдікті а?ыл?а билеткен Байтабын ілтипатпен басын иді де ?ойды.
Жа?а ?ана кенет ?ара т?н келіп, с?рапыл дауыл жерге ?рып кетердей ?обалжы?ан Наурызбай айыбын кешірген Байтабын?а ?атты риза болып, жа?сы к?рген с???арды бір жігітіне сол ?лген жеріне к?муді тапсырды да (со?ынан осы т?бе «С???ар ?лген» т?бе деп аталып кетті) ?зі ?ыр басына к?терілді. Байтабынмен ?ол алысып амандасты. ?астары т?гіл, достарыны? ?атты с?зін кешірмейтін ?рк?кірек екі батыр жігітті? арасында?ы махаббат таласы мен намыс таласы осылай бітті.
Біра? ел бірлігін са?тауды інісі Наурызбайдан арты? ??ын?ан Байтабыннан Кенесары іштей кенет сескене ?алды. «?арашыдан шы?са да хан т??ымына бергісіз а?ылы бар екен. Б?л ?асиетін еске алу керек. Ж?не м?ндай жанды ?зі?е дос ете білген ж?н. Ал алда-жалда ?арашылы?ы же?іп, жолымыз екі айырылатын к?н туса та?дырын ?ара?лек шешсін… ?асы?нан жау болып кеткен а?ылды батыр шабайын деп т?р?ан ?алы? ?олдан ?ауіпті».
?йтседе Кенесары ?атар т?р?ан інісі мен Байтабын?а с?йсіне ?арап:
— Байтабын батыр, — деді жылы шыраймен, — ал енді ?иын-?ыспа?, ?ауіп-?атерден аман ?айт?ан алыс сапары? жайын баянда.
Байтабын бастан ?ткен о?и?асыны? б?рін тегіс айтып келді де:
— ?о?ыр??лжа жігіттерінен ???аным, олар биыл?ы ?ыс?а ?атты дайындалуда: Омбыдан да ?алы? ?скер шы?ады деседі… ?ыс т?се сарбаздар ауыл-ауылдарына тарап, сіз ?ыстауда т?ле?гіттері?ізбен ?ал?ан кезі?ізде орда?ызды шаппа? к?рінеді, — деп с?зін ая?тады.
Жылда?ы ?деті бойынша ол ?ыс т?се бар ?скерін елді-еліне таратып, жаз шы?а ?айта жинайтын. Биыл да сондай ойда еді. Бес мы?нан асып кеткен салт атты жауынгерлерді азы?-т?лікпен, аттарын ш?ппен ?амтамасыз ету о?ай ма? ?ыс к?зі ?ырауда, ?здері де б?л ма?ай?а келіп орналас?алы жылдан ас?ан жо?. Жау ереуілшілерді? ?лсіз кезін д?л тап?ан т?різді. Егер Омбыдан солдат шы?ып бес ж?зге жетер-жетпес т?ле?гіті, батыры бар с?лтан аулын ?ысты к?ні ?оршар болса, ??тылып кету ?иын. Арлан ?ас?ырды а?шыларды? омбы ?ар?а ?амап со?атынындай, патша генералдары да б?дан ?ш алар кезін д?рыс к?здеген екен. «Жо?, жо?, олай оп-о?ай ?ол?а т?суге болмайды. Батыс Сібір генерал-губернаторы ?скер шы?арып ?ысты к?ні ?стаймын деп ж?ргенде біз Орынбор жа??а, Кіші ж?з жеріне ауысып кетуіміз керек. Ойлама?ан жерден пайда бол?ан ереуілшілерге Орынбор со?ыс губернаторы не ?ылады? Ол ?амданып бізбен ай?ас?анша ?ыс та ?тер. Ар жа?ын та?ы к?рерміз. М?мкін тіл табармыз. ?лы? атаулыны? б?рі Горчаков секілді ?анішер емес шы?ар…»
Кенесары д?л осы арада ж?рт?а б?л ойын аш?ан жо?. Ол Байтабын шап?ан малды А?ыбай айдап келе жат?анын, Ожар екеуіні? к?штен б?лініп жа?сы хабарды айт?алы б?рын ж?ріп кеткенін естіп болды да, жадырай т?сіп тас ?аба?ын ?айта ашып:
— Біраз шаруа бітіріп ?айт?ан екенсі?, к?п-к?п ал?ыс, — деді, — Ожар осында ма?
— Жо?, ол жолда?ы бір ?арауыл аулына б?рылып кетті.
— Неге?
— Онысын айт?ан жо?. Ма?ан ж?ре бер деді. Шамасы ?лі де ты? ты?дама? т?різді.
