Фаўст

…Уладца Фулы слаўнай. — Раманс баладнага тыпу напісаны ў 1774 г. незалежна ад «Фаўста». Фула (Uitima Thule) — рымская назва нейкай краіны на поўнач ад Брытаніі, магчыма, Ісландыі.

52

Сцэна напісана да 1775 г.

53

Лыкнула, дзякаваць, паўсвету./А колькі, колькі яшчэ можа! — Сатырычны намёк на прэтэнзіі царквы.

54

Сцэна напісана да 1775 г.

55

У Падуі паклаў ён голаў…/І з храма ўгодніка Антона… — Падуанскі сабор св. Антонія, пабудаваны Нікола Пізані ў XІІІ ст.

56

Яго ў Неапалі страчала…/Прыйшла, бадай што, ранавата. — Пасля крыжацкіх паходаў у Еўропе пашырыўся сіфіліс, які ў той час называўся «неапалітанскай хваробай».

57

Каб некралогі, выразкі з газет… — Таксама як і іншыя згадкі пра газеты: у XVІ ст. у Еўропе яшчэ не было ні метрык, ні газет, ні пасведчанняў пра смерць.

58

Праўда — гэта ж тое/За што выказваюцца двое. — Царкоўны догмат, паводле якога прызнавалася праўдзівай любая заява, пацверджаная двума сведкамі.

59

Сцэна напісана да 1775 г.

60

Sancta simplicitas! (лац.) — святая прастата! — Словы чэшскага рэфарматара Яна Гуса (1369–1415), сказаныя на вогнішчы, калі нейкая бабуля падкінула ў агонь дроў, думаючы, што робіць богаспадобную справу.

61

Сцэна напісана да 1775 г.

62

Сцэна напісана да 1775 г.

63

Ад’ё! (Adeau — фр.) — да пабачэння!

64

Сцэна напісана ў 1788 г. У «Фрагменце» яна размяшчалася паміж сцэнамі «Каля студні» і «Сабор».

65

Магутны, ўзнёслы Дух, ты даў мне ўсё. — Маецца на ўвазе Дух Зямлі. Яго ўплыву Фаўст прыпісвае сваё пантэістычнае разуменне прыроды. Ты навучыў мяне шукаць братоў/У ціхім лесе, у вадзе й паветры!