Матчын дар

Воля твая: рассудзі, выбірай, —
Шчасьцем дары ці насьмерць пакарай.

— Пан, не даеш мне з чаго выбіраць,
Я не хачу ні судзіць, ні караць!
Як жа так раптам… Ці ж можна, скажэце?
То ж не гульня, а мы з панам ня дзеці, —
Трэба падумаць яшчэ, паглядзеці.
— Панна Эмілія, мне не пярэч!
Хіба ня любіш?.. Ня панская рэч!

Пану да гэтага дзела няма,
Ведаю думкі свае я сама,
Можа б, любіла, каб гэтак ня ягліў[6],
Так не пужаў і з адказам ня нагліў[7],
Быў да паненак ня гэтак павадліў,
Можа б, тагды і пайшла… А цяпер?! —
Панна збляднела, маўляў, бы папер;

Хоча сказаць і баіцца сказаць,
Вочкі спусьціла, павекі дрыжаць…
Той жа гусар, як смала, прычапіўся,
Ручку цалуе і з крэсла ўсхапіўся,
Зноў на каленях у ног апыніўся.
— Слонейка, — просіць, — кажы, не чакай:
Ў пекла мне судзіш ці разам у рай?

Любіш — ня любіш, шкадуеш ці не,
Дай жа спакою, ня мучай мяне!
Сэрца паненскае, ведама, з воску,
Возьмем мы места ці зьвернемся ў вёску,
Толькі б агоньчык і зараз жа сьлёзку,
Ясную сьлёзку на вочка пашле,
Хоча — ня хоча, дый скажа «але».

Гэтак і з паннай Эмільяй было.
Нешта ад сэрца к грудзям падышло,
Потым у горле клубком перасела,
Быццам бы выскачыць сэрца хацела;
З вочак сьлязінка скацілась нясьмела,
Сьледам другія сьпяшаюць ісьці…
— Люблю, — кажа панна, — люблю… адпусьці!

Ускочыў, падскочыў гусар малады
Так, як бы чорт ад сьвянцонай вады.
Рады, сьмяецца і ручкі цалуе,
Пусьціць, абніме, ізноў прымілуе,
Ну, не раўнуючы, мора хвалюе!
Нават апомніцца ёй не дае,
Рупіць зьбірацца, капоцік ўзьдзяе.

Гасіць лаёўку, вядзець на парог,
Клямку шукае… Ды Бог засьцярог:
Панна зірнула каханку у вочы, —
Так, як вугольлі, гараць сярод ночы…
Верыць — баіцца, ня верыць — ня хоча.
— Хто тут? — пытае. Ён цягне, маўчыць…
Панна ў трывозе тады як ўскрычыць:

— Маці Прачыстая! Ў помач прыйдзі!
Згінь ты, шатане, — мара, прападзі!
Згінь, прападзі ты, нячыстая сіла! —
Правай рукою яго ахрысьціла.
Чуе: рука, што трымала, пусьціла.
Прывід той страшны прапаў ў цемнаце.
— Кінь варажыць ў адвантовым пасьце! —

Голас чужы з-за дзьвярэй прагрымеў.
Панна… прачнулась. Ліхтар абгарэў,
Мусіць, даўно дагарэла лаёўка,
Смрод у сьвятліцы… балела галоўка,
Ціха празь сені прайшла пакаёўка.
Стары гадзіньнік паказвае пяць…
— Ах, як заспалася!.. Трэба ж так спаць!

71. Канец Паўлючонка

I

         Ноччу позна, па кірмашу,