ён у нас такi ўпарты, або, як сам пра сябе кажа, 'абсалютна прынцыповы' чалавек. Раз сказаў, дык няхай тут каменне з неба падае, а на сваiм паставiць. Сказаў - як звязаў.
I калi ён паабяцаў мне, што гуляў не будзе, то не сумнявайся - не будзе як i ў неба глянуць.
З ранiцы ён даў мне такую 'нагрузачку' на дзень, што добры парабак не ўправiўся б. I я працаваў, аж дым курэў.
Мацi мяне, вядома, шкадавала i, калi не было бацькi, заўсёды гаварыла: 'Адпачнi, сынок, пагуляй!' Але гордасць не дазваляла мне гэтага. Я ведаў, што калi б тата даведаўся, то ён бы толькi скрывiўся пагардлiва i сказаў: 'Мамiн сынок няшчасны!'
I я працаваў.
Я не кажу ўжо, што рабiў тое, што трэба было рабiць; чысцiў свiнарнiк, калоў дровы, поркаўся ў садзе.
Але найбольш выконваў работу, на мой погляд, не патрэбную нiкому, работу, якую бацька проста прыдумваў для мяне. Напрыклад, капаў велiчэзную яму для памыяў i смецця. Навошта? Усё жыццё мацi вылiвала памыi ў бур'ян за клуняй - i нiчога. А тут, бачыш, спецыяльная яма спатрэбiлася.
Або - плот на мяжы нашага гарода з суседнiм. Нiколi там нiчога не было. Маўляў, каб куры ў суседнi гарод у шкоду не лазiлi. Смех! Лазiлi i будуць лазiць - на тое яны i куры. I нiякiя штыкецiны iм не перашкодзяць.
Я ведаю, гэта проста называецца - працоўнае выхаванне.
I чаму дарослыя так любяць выхоўваць! Толькi клопат лiшнi. Нiбы я сам не разумею, што дрэнна, а што добра, што трэба рабiць, а чаго няварта. Выдатна разумею.
I вось я незнарок падслухаў размову мiж мацi i бацькам. Мацi ўпрошвала, каб ён ужо даў мне спакой: 'Ты хочаш, каб ён зусiм... Бач, на каго падобны!' Але бацька быў непахiсны: 'Нiчога-нiчога, гэта яму толькi на карысць. А ты хочаш, каб ён гультаём вырас, басяком, разумееш, п'янiцам цi алкаголiкам?!'
П'янiцам! Сказалi. Ды няхай яна гарыць сiнiм полымем, тая гарэлка! Каб я яе пiў! Яны думаюць, што я не пакаштаваў. Мы з Явам неяк пакаштавалi. А як жа! Бр-р! Цьфу! Рыбiны тлушч i той смачнейшы.
А па-мойму, дарослым яна таксама не даспадобы (як яны крывяцца, калi п'юць!) Проста дарослыя - такiя ж, як дзецi: iм нязручна адзiн перад адным, яны хочуць паказаць, што яны дарослыя, ну i...
З Явам мы бачылiся мала: не было часу. Вось толькi падыдзем да плота, што раздзяляе нашы двары, - ён з аднаго боку, я з другога. Паскардзiмся адзiн аднаму.
- Сапраўдным парабкам зрабiўся, - скажа Ява. - Прыгонным. Як Тарас Шаўчэнка. Толькi вершы пiсаць - 'Мне ўжо трынаццаты мiнае...'.
- А я! Як эгiпецкi раб! - скажу я. - Спiну не разгiнаю. Каторы ўжо дзень ломiць.
Паўздыхаем мы ды i разыдземся. Пра цуркi-палкi, пра футбол, пра квача i гаварыць няма чаго. Забылi, як гэта робiцца.
Ад усяго белага свету iзаляваныя былi. У другiм свеце дзесьцi там Фарадзеевiч з юннатамi вырошчваў фантастычны касмiчны глабулус. Ужо хутка павiнны быць вынiкi.
Дзесьцi там займалiся сваiмi таямнiчымi цёмнымi справамi Кныш i Бурмiла.
А мы нiчога не ведалi i не бачылi. Бо не маглi i нос з двара вытыркнуць. А як ты будзеш лавiць шпiёнаў, седзячы дома? Нiяк.
Адзiн толькi раз Ява прыбег да мяне задыханы, усхваляваны, чырвоны.
- Гайда! Хутчэй!
- Што такое?
- Толькi што - на свае вочы бачыў - Кнышыха з хаты выйшла, Кнышу сказала: 'Ану, iдзi толькi на вулiцу вызiрнi, цi няма каго, i фортку зашчапi. А то як пабачаць тыя злыднi, спасу не будзе'. I Кныш пайшоў, i вызiрнуў, i зашчапiў. I яны пайшлi ў хату i замкнулiся.
- Ну i што?
- Як 'што?'! Галава! Можа, яны шпiёнскiя грошы будуць хаваць або па радыё будуць перадаваць нешта... шпiёнскае.
- Ну-у?!
- Вось табе i 'ну'! Гайда, пералезем праз Вялiкую кiтайскую, а тады ў гарох, што каля хаты, адтуль праз акно ўсё будзе вiдаць.
- Гайда!
Праз хвiлiну мы ўжо шкрэблiся на высачэзны паркан, што раздзяляў Яваў двор ад Кнышоўскага. Гэты трохметровы паркан мы празвалi Вялiкай кiтайскай сцяной. I ведаеце чаму ўзвялi Кнышы гэтую сцяну? Праз грушу-дзiчку. Якраз на мяжы расла ў Кнышоў дзiчка i цягнула адну галiну на тэрыторыю Рэняў. I з той галiны грушы, вядома, падалi да суседзяў. Iх, звычайна, вярталi назад, але часам свiння якую-небудзь паданку i схрумае - хiба ўсочыш. Так праз тыя гнiлушкi, якiя i добрага слова няварты, Кнышы i збуда
I22
валi Вялiкую кiтайскую сцяну. А дзiчка, як на тое, усохла.
Не любiлi мы Кнышоў. Нават незалежна ад iх шпiёнскай дзейнасцi. Проста так не любiлi. Несiмпатычныя яны нейкiя былi.
Кнышыха - шыракаплечая, кашчавая i хоць i тоўстая, але нейкая квадратная. Вочы маленькiя, як дзюрачкi ў гузiках, а нос, або, як гаварыў трактарыст Грыць Кучарэнка, 'румпель', вялiзны i падобны на сякеру.
У Кныша, наадварот, нос быў маленькi, якдулька. Затое валасаты, аброслы быў Кныш страшна. Рукi, ногi, плечы, грудзi, спiна - усё было пакрыта густымi рудымi валаскамi, цвёрдымi, як дрот. Нават у вушы было напiхана столькi валасiн, што яны тырчалi, як клочча (дзiўна, як гэта даходзiлi да Кныша гукi, не заблытвалiся). I з носа тырчала таксама, i на пераноссi расло, i нават на кончыку носа.
Акрамя таго, быў Кныш нейкi мокры - як шэрая сцяна ў пограбе. Рукi заўсёды мокрыя, шыя мокрая, твар мокры. Неяк ён узяў мяне за плячо сваёй мокрай i халоднай, як у мерцвяка, рукой, я ажно ўздрыгнуў. Бр-р!
I яшчэ - калi Кныш смяяўся, нос у яго дрыжаў i скура на лобе дрыжала (не моршчылася, а менавiта дрыжала). I гэта было вельмi непрыемна. Хацелася адвярнуцца i не глядзець. Жылi Кнышы ўдваiх, дзяцей у iх не было. I сваякоў, здаецца, таксама.
У калгасе працаваў адзiн Кныш. Кнышыха прыкiдвалася вельмi хворай. Хвароба ў яе была невылечная i вельмi таямнiчая. Яна шэптам расказвала пра яе бабам, закочвала ўверх вочы i прыгаворвала: 'Ох, якая ж я, жанчынкi, хворанькая!'
Аднак тая таямнiчая хвароба не перашкаджала ёй кожны дзень валачы на рынак важкiя кашы.
Святкавалi Кнышы заўсёды толькi ўдваiх. Нiкога да сябе не запрашалi. Да iх нiхто не хадзiў, i яны нi да кога. Дужа былi скнарлiвыя i баялiся, каб хто-небудзь не пабачыў, што ў iх у хаце ёсць. На людзях увесь час прыбяднялiся.
- Ды я ж такi голы! - гаварыў Кныш. - З хлеба на ваду перабiваюся. Нават на зiму нiчога не назапасiў.
А мiж тым Кнышыха, iдучы на рынак, ажно згiналася пад кашамi. I глякi з малаком вытыркалiся адтуль, як гарматы з танкавай вежы, - карова ў Кнышоў была самая лепшая на вёсцы.
Я неяк чуў, як бабы гаварылi пра тую карову:
- Ох ужо й малако ў гэтай каровы! Ну, як смалец! Хоць нажом рэж!
- Ага! А што ты хочаш, калi яна яе хлебам кормiць. Кожны дзень цягне з горада сетку. А ў той сетцы, думаеш, што? Адны булкi. Кармiла б я сваю Лыску так, дык i яна смятанай даiлася б.
- Але ж! А на рынку, бачыла я, прадае рэдзенькае, ажно сiняе. Напалову, не менш, разбаўляе.
- I куды тая мiлiцыя глядзiць!
А неяк увечары, прысмеркам, прыязджалi да iх нейкiя двое на матацыкле з каляскай, нагрузiлi нешта ў каляску i адразу ж паехалi. I потым яшчэ двойчы прыязджалi i таксама поначы.
А неяк каля чайнай Кныш, якi набраўся як жаба бруду, прагаварыўся ў гурце п'янiц.
- Не баюся я вашага Шапку... Якi ён Шапка? Нагавiцы ён, а не Шапка. Ён у мяне вось тут во, - Кныш паказаў сцiснуты кулак. - Я ўжо напiсаў куды трэба. Хутка вашаму Шапку дадуць па ш-шапцы... Гы-гы-гы!
Старшыня нашага калгаса, Iван Iванавiч Шапка, быў вельмi добры гаспадар, i ўсе яго любiлi. Усе, акрамя лайдакоў ды п'янiц, таму што спуску iм не даваў. I Кныш увесь час пiсаў на Шапку скаргi. Прычым пiсаў так,
