каб гэта ўсе людзi бачылi. Расчыняў вароты, выносiў у двор стол, садзiўся i, як школьнiк, нахiлiўшы галаву i высалапiўшы язык, крэмзаў нешта на паперы.
- О, зноў пiша нейкую дрэнь, - насмешлiва казаў дзед Варава.
Скаргi Кныша, вядома, старшынi не прыносiлi шкоды. Але ў людзей цёмных выклiкалi да Кныша павагу i нават страх - калi чалавек пiша, значыць, сiлу мае.
Паверыць у тое, што ён шпiён, было не вельмi цяжка.
Мы пералезлi цераз паркан, асцярожненька, прыгнуўшыся, уздзёрлiся на арэшыну i вось ужо пiльна ўглядаемся праз акно ў хату. Было цёмна, i мы не адразу разглядзелi, што там робiцца. Нарэшце ўбачылi, што Кнышы сядзяць за сталом з лыжкамi ў руках i, зладзейкавата пазiраючы на акно, нешта ядуць. Мы здзiўлена паглядзелi адзiн на аднаго. Кнышы елi... торт. Бiсквiтны гарадскi торт з арэхамi i крэмавымi i шакаладнымi ружамi. Елi торт вялiкiмi лыжкамi, як боршч цi кашу. Елi ўпотай, хаваючыся ад людзей, як зладзеi. Елi спяшаючыся, мабыць, з гучным чмяканнем (акно было зачынена, i мы не чулi), а можа, нават рохкаючы. Раты ў абаiх былi залеплены крэмам, а ў Кнышыхi крэм быў i на 'румпелi'.
Вось Кныш падчапiў лыжкай вялiкую цэнтральную ружу, якая красавалася пасярэдзiне, i пацягнуў у рот. Але Кнышыха нешта сярдзiта буркнула, лоўка перахапiла ружу сваёй лыжкай i - шух! - сабе ў рот. Мы зноў пераглянулiся. Кiно!
- Ну, усё! Зразумела! - сказаў Ява. - Шпiёны! Нашы савецкiя людзi тарты так не ядуць.
Я не стаў спрачацца, хоць такое сведчанне шпiёнскай дзейнасцi Кнышоў здалося мне не вельмi пераканаўчым.
Паколькi глядзець на ўсё гэта было гiдка, мы спусцiлiся з арэшыны i пайшлi дахаты.
...I зноў пацягнулiся працоўныя буднi.
Больш кантактаў з Кнышамi, а тым больш з Бурмiлам не было.
Лета мiнала... Нам нават пачало здавацца, што ўсё пра Кныша i Бурмiлу мы прыдумалi, што не было нi таямiчай размовы ('Падаруначак ад немцаў'... 'Дваццаць жалезных'... 'Вермахт шчодры'...), нi акваланга, нi падазроных паводзiн, нiчога...
- Не, нiякiя яны не шпiёны, - гаварыў я. - Памятаеш, як Бурмiла бусляня параненае знайшоў i выхадзiў, выпусцiў потым. Хiба шпiён такое зрабiў бы? Нiколi!
Ява спачатку iмкнуўся пярэчыць, а потым пачаў пераводзiць размову на iншае.
Аднойчы Ява сустрэў мяне асаблiва засмучаны i невясёлы.
- Заўтра прыязджаюць бацькi, - уздыхнуў ён. - Хоць ты з моста ды ў рэчку. Мацi як даведаецца... Праўда, дзед паабяцаў у першы дзень не казаць. 'I не праз цябе, кажа, двоечнiк, а праз мацi. Неахвота ёй першы дзень псаваць. Колькi не была дома, засумавала, а тут на табе - сынок такi падаруначак падрыхтаваў'. Так што мне адзiн толькi дзень мiрнага жыцця i застаўся. А потым ужо будзе такi 'вермахт', што... Ты ж маю мацi ведаеш...
Мацi ў Явы сапраўды была жанчынай рашучай. У адрозненне ад маiх бацькоў у Явы было наадварот: тата быў добры-дабрэнны (муху не пакрыўдзiць, нiколi голас не павысiць, толькi на скрыпцы iграе), а мацi - гром i блiскавiца. Карацей, тата быў мамай, а мама - татам. I трывогу Явы я добра разумеў.
- Нiчога, - супакойваў я свайго сябра, - як-небудзь абыдзецца. Не заб'е ж яна цябе.
- Да смерцi, можа, i не заб'е. А iнвалiдам зрабiць можа. Знаеш, якая ў яе рука! Як у Жабацiнскага!
- А ты патрэнiруйся падаць. Як толькi што-якое - адразу падай. Нiбыта табе дрэнна.
- Мне й так будзе дрэнна. Без 'нiбыта'. Не хвалюйся.
Што й казаць, спачуваў я свайму таварышу ўсiм сэрцам, усёй душою, але дапамагчы нiчым не мог. Заставалася толькi спадзявацца на лёс цi на шчаслiвы выпадак. Можа, абыдзецца...
I вось Явавы бацькi прыехалi. Радаснага гоману i мiтуснi - поўны двор. Фортка толькi рып-рып! Дзверы не зачыняюцца. Сваякi, суседзi, знаёмыя... Яшчэ б! З-за мяжы прыехалi! Цiкава ж! А што? А як? А дзе? А калi? А якое? А па чым?
У садку цэлы дзень стол стаяў з прысмакамi ды розным пiтвом: адны выходзiлi, другiя сядалi.
I падарункаў Явавы бацькi навезлi ледзь не ўсёй вёсцы. Падарункi ў большасцi выпадкаў дробненькiя, як гузiкi, - сувенiры называюцца. Але што вы хочаце: калi б столькi вялiкiх падарункаў - на двух вазах змясцiлiся б.
I я падарунак атрымаў. Нам з Явам абодвум падарылi па пiсталету! Па чэшскаму замежнаму пiсталету, якi страляе вадой. I як страляе. Нацiскаеш на курок, i ён тоненька-тоненька цвыркае метраў на дзесяць. Магутна! Вось гэта пiсталет дык пiсталет! Сiла!
Праз пятнаццаць хвiлiн пасля таго, як нам падаравалi пiсталеты, мы ледзь iх не страцiлi назаўсёды.
Ну, вы ж разумееце, было б смешна, калi б мы адразу пачалi страляць. Навошта тады пiсталеты?
Дык вось мы адразу...
Сабаку на мушку - цвiрк!
- Гаў-гаў-гаў!
Сабака хвост падцiснуў i ў будку.
Мурка рудая сядзiць на сонцы, мыецца. Цвiрк!
- Ммяў! - i мурка ўжо на яблынi.
Чубатка грабецца.
Цвiрк!
- Ко-ко-ко-ко-ко! - няма чубаткi - недзе ў гародзе.
А тут iдзе дзед Салiвон.
Ну, выпадкова ж, чэснае слова, выпадкова курок нацiснуўся.
Цвiрк! Дзеду Салiвону проста па лысiне.
- А каб вы ляснулi, разбойнiкi! Я вам пацвiркаю! Я вам... Я вам...
Праз некалькi хвiлiн мы пацiралi свае чырвоныя вушы далёка ад хаты.
Пiсталеты аддалi нам з адной умовай - страляць толькi па нежывых прадметах.
Але ж настралялiся мы, ажно абрыдла.
А што ўжо нам хлопцы папазайздросцiлi - i не кажыце!
Толькi i чулася:
- Дай паглядзець!
- Дай хоць глянуць!
- Дай патрымаць!
- Можа, я стрэльну?
- Можа, я паспрабую?
- А я? А я?
- Ох ты!
- Ох i б'е!
- Сiла!
Скажам шчыра, мы неахвотна давалi не тое што стрэльнуць, але нават i патрымаць.
Можна аддаць новыя штаны, чаравiкi, сарочку зняць, усё, што хочаце, але выпусцiць з рук пiсталет у першы дзень - не хопiць сiл. Як жа яго аддасi, калi сам яшчэ не настраляўся!
Але папастралялi мы - дык папастралялi! Добранька! Ужо ж i адпомсцiў я за ўсе пакуты, якiя мне давялося перажыць, быўшы 'шпiёнам', 'разбойнiкам', 'беляком' i наогул 'ворагам'.
Мы нейкую хвiлiну сумнявалiся, успомнiўшы ўмову страляць толькi па нежывых мiшэнях. Але потым вырашылi, што i Сцёпа Карафолька, i Антосiк Мацыеўскi, i Грышка Сала, i нават Вася Дзяркач па характарах поўнасцю адносяцца да 'нежывых мiшэняў'.
Праз гадзiну ўсе былi мокрыя, хоць выкручвай.
Спачатку яны адносiлiся да ўсяго раўнадушна, нават падбухторвалi.
- Ану! Ану, пацэль на такой адлегласцi. I не пацэлiш, не пацэлiш! Ану!
А потым, калi мы сталi добра цаляць, пачалi злавацца:
- Ды ну, перастаньце!
- Ды годзе ўжо!
- Досыць, ну!
А Сцёпа Карафолька, калi Ява вельмi спрытна пацэлiў яму проста ў нос, раптам вырашыў абурыцца i
