Яна, нiбы каралева, нахiлiла галаву i нiчым не выдала свайго здзiўлення. Але калi мы размiнулiся, я пачуў, што яна наддала хады, каб абмеркаваць з Розай. Я ўсё яшчэ мог звярнуць у бакавую вулiцу, бо я ведаў, што пойдуць i астатнiя - была пара першага абходу. Але заўпарцiўшыся, я iшоў напрасткi. Чаму я павiнен пазбягаць iх? Я iх ведаў куды лепш, чым гэтую дзяўчыну побач, з яе Бiндзiнгам i з яго 'б'юiкам'. Няхай яна бачыць, няхай разгледзiць усiх грунтоўна.
Усе яны iшлi адна за адной, асветленыя лiхтарамi: прыгажуня Валi бледная, танклявая, элегантная; Лiна на драўлянай назе, прысадзiстая Эрна, кураня Марыён, чырванашчокая Марго, падобны да жанчыны Кiкi ў трусiным палiтоне i нарэшце - Мiмi, бабуля з хворымi нагамi, падобная да абшчыпанай савы. Я вiтаўся з усiмi, а калi мы потым праходзiлi мiма 'мамкi' з сасiскамi, я ад усяго сэрца пацiснуў ёй руку.
- У вас тут шмат знаёмых, - сказала Патрыцыя Хольман праз нейкi час.
- Такiх хапае, - адказаў я ўпарта.
Я заўважыў, што яна зiрнула на мяне.
- Мне здаецца, што нам час вяртацца, - сказала яна праз хвiлiну.
- Так, - адказаў я. - I мне здаецца.
Мы спынiлiся каля дзвярэй дома.
- Усяго вам добрага, - сказаў я. - I шмат радасцi.
Яна не адказала. З цяжкасцю я перавёў позiрк з кнопкi званка на яе. I сапраўды: я не паверыў сваiм вачам, яна стаяла, i замест крыўды ў вачах у яе гарэлi агеньчыкi, рот крывiўся ва ўсмешцы, а потым яна засмяялася шчыра i бестурботна, яна проста засмяялася з мяне.
- Вы - малое дзiця, - сказала яна, - божа мой, якое вы малое дзiця!
Я ўтаропiўся на яе.
- Ну добра, - сказаў я, - як бы то нi было... - i раптам зразумеў сiтуацыю. - Вы, мусiць, лiчыце, што я паводжу сябе як iдыёт?
Яна засмяялася. Я хутка зрабiў крок наперад i моцна прыцягнуў яе да сябе. Няхай думае, што хоча. Яе валасы дакранулiся да маёй шчакi, яе твар быў побач з маiм, я адчуў слабы персiкавы пах яе скуры. Потым яе вочы наблiзiлiся, i я адчуў слодыч яе вуснаў...
Яна пабегла, не даўшы мне апамятацца.
Я вяртаўся мiма 'мамкi' з сасiскамi.
- Дай мне добрую порцыю, - сказаў я, ззяючы.
- З гарчыцай?
Я, стоячы, з вялiкай асалодай з'еў сасiску. Алоiс прынёс мне з 'Iнтэрнацыяналя' куфаль пiва.
- Чалавек - смешнае стварэнне, праўда, мамка? - сказаў я.
- Ты, вiдаць, маеш рацыю, - ахвотна адказала яна. - Учора падыходзiць пан, з'ядае дзве венскiя сасiскi з гарчыцай, а потым не мае чым заплацiць. I вось, ужо позна, нiводнага чалавека паблiзу, што тут зробiш, вядома, я яго ўпусцiла. I ўявi, сёння ён з'яўляецца зноў, плацiць за ўчарашнiя сасiскi i дае мне яшчэ гасцiнца.
- Даваенная натура, мамка. А ўвогуле - як iдуць справы?
- Дрэнна! Учора сем пар венскiх сасiсак i дзевяць сардэлек. Ты ведаеш, каб не мае дзяўчаты, я даўно скапыцiлася б. - Яна мела на ўвазе прастытутак, якiя падтрымлiвалi 'мамку', як толькi маглi. Калi яны падчэплiвалi кавалера, то пры магчымасцi праводзiлi яго каля кацялка 'мамкi', каб перад 'справай' з'есцi сардэльку i даць крыху зарабiць старой.
- Неўзабаве пацяплее, - працягвала мамка, - а вось зiмой, на золi i ў холадзе... як нi апранайся, усё роўна не ўберажэшся.
- Дай мне яшчэ сардэльку, - сказаў я. - Так прыемна жыць. А як справы дома?
Яна зiрнула на мяне сваiмi маленькiмi празрыстымi вочкамi.
- Тое ж самае. Надоечы прадаў ложак.
'Мамка' была замужам. Дзесяць год назад яе муж трапiў пад электрычку, калi хацеў ускочыць на хаду. Яму ампутавалi абедзве нагi. Няшчасце дзiўным чынам адбiлася на iм. Ён так саромеўся перад жонкай свайго калецтва, што перастаў з ёй спаць. Акрамя таго, у бальнiцы ён прызвычаiўся да морфiю. Гэта хутка даканала яго, ён трапiў у кампанiю гомасексуалiстаў, i скора мужчына, якi пяцьдзесят гадоў быў нармальны, нiкога не прызнаваў, акрамя хлопчыкаў. Iх ён не саромеўся, бо яны былi мужчыны. Для жанчын ён быў калека, якому здавалася, што ён выклiкае агiду i спачуванне, а гэтага ён вытрымаць не мог. Для мужчын ён быў усяго толькi няшчасны. Каб мець грошы на хлопчыкаў i морфiй, ён забiраў у 'мамкi' ўсё, што знаходзiў, i прадаваў усё, што можна было прадаць. Але 'мамка' не кiдала яго, хоць ён часта яе лупцаваў. Яна разам з сынам стаяла каля свайго кацялка кожную ноч да чатырох гадзiн. Удзень яна мыла бялiзну i прыбiрала лесвiцы. У яе ўжо даўно балеў страўнiк, але нiхто нiколi не бачыў яе ў дрэнным настроi. Яна лiчыла, што ёй жывецца нядрэнна. Часам да яе прыходзiў муж, калi адчуваў сябе асаблiва мярзотна, i плакаў. Гэта былi лепшыя хвiлiны яе жыцця.
- Ты ўсё яшчэ на сваiм добрым месцы? - спытала яна мяне.
Я кiўнуў.
- Так, мамка. Я добра зарабляю.
- Глядзi ж, трымайся за месца.
- Пастараюся, мамка.
Я прыйшоў дамоў. Каля пад'езда стаяла, нiбы з неба звалiлася, служанка Фрыда.
- Вы чароўнае дзiця, - сказаў я, адчуваючы патрэбу зрабiць нешта добрае.
Яна скрывiла твар, быццам воцату каўтнула.
- Сур'ёзна! -працягваў я. - Якi сэнс вечна сварыцца! Жыццё занадта кароткае, Фрыда, яно поўнае выпадковасцей i небяспекi. Сёння трэба жыць дружна. Дамовiлiся?
Яна не заўважыла маёй працягнутай рукi, прамармытала нешта пра заклятых п'янiц i, грукнуўшы дзвярыма, знiкла.
Я пастукаў у дзверы да Георгi Блока. Праз шчылiну пад дзвярыма пранiкала святло. Ён зубрыў.
- Пайшлi, Георгi, кусанём, - сказаў я.
Ён зiрнуў на мяне. Яго бледны твар зачырванеўся.
- Я не хачу есцi.
Ён падумаў, што я клiчу яго ад спачування. Таму i не хацеў.
- Спачатку паглядзi, - сказаў я. - А то потым пашкадуеш. Зрабi мне ласку.
Калi мы iшлi праз калiдор, я заўважыў, што дзверы ў Эрны Бёнiг зачынены не шчыльна. За дзвярыма чулася цiхае дыханне. 'Ага', - падумаў я i пачуў, як у Хасэ вельмi асцярожна шчоўкнулi замком, i дзверы таксама прачынiлiся на сантыметр. Увесь пансiянат, вiдаць, напружана чакаў маёй кузiны.
Пад зыркiм святлом верхнiх лямпаў стаялi парчовыя крэслы ад фраў Залеўскi. Ярка свяцiла лямпа ад Хасэ, асвятляючы ананасы, дарагую пячоначную каўбасу, скрылькi судака, бутэльку чэры. Калi мы з анямелым Георгi пачалi ўплятаць яду, у дзверы пастукалi. Я ведаў, што будзе.
- Увага, Георгi, - прашаптаў я i крыкнуў: - Заходзьце!
Дзверы адчынiлiся, i, згараючы ад цiкаўнасцi, увайшла фраў Залеўскi. Першы раз у жыццi яна сама асабiста прынесла мне пошту: нейкую рэкламу, якая тэрмiнова заклiкала мяне харчавацца сырымi прадуктамi. Яна прыбралася, як фея на баль, велiкасвецкая дама з былых лепшых часоў - карункавая сукенка, шаль з махрамi i брошка з партрэтам нябожчыка Залеўскi. Саладжавая ўсмешка застыла раптам на яе твары, расчаравана яна ўзiралася на Георгi, якi засаромеўся. Я бессардэчна зарагатаў. Яна хутка ўзяла сябе ў рукi.
- Ага, адстаўка, - сказала яна з'едлiва.
- Так i ёсць, - пагадзiўся я, усё яшчэ любуючыся ёй. - Якое шчасце, што з майго запрашэння нiчога не атрымалася!
Фраў Залеўскi нядобра глянула на мяне.
- I вы яшчэ смяецеся? Я ж заўсёды гаварыла: у вас замест сэрца бутэлька з гарэлкай.
- Моцна сказана, - адказаў я. - Можа, зробiце нам ласку, далучыцеся, шаноўная панi?
Яна вагалася. Але потым цiкаўнасць перамагла, хацелася нешта даведацца. Я адкаркаваў бутэльку чэры.
Позна, калi ўсё зацiхла, я ўзяў палiто i коўдру i праз калiдор пракраўся да тэлефона. Я ўкленчыў перад сталом, на якiм стаяў апарат, накрыўся коўдрай i палiто, зняў слухаўку, прытрымлiваючы з-пад нiзу левай рукой палiто. Я быў упэўнены, што так мяне нiхто не падслухае. У пансiяната былi надзвычай доўгiя, цiкаўныя
