— Сонда ?зі?із ?айсымызды лайы? дейсіз?
У?зірді? де к?ткені осы с?ра? еді. Енді ол асы?пай, ??гімені тере?нен ?оз?ады.
— Хан иемні? ?зге балалары бір т?бе, сен де бір т?бесі?. Топ ?ар?аны? ішінде ?о?ыр ?азымсы?. Біра? ханны? а?ылды баласыны? бас жауы ?зіні? ?кесі деген. Ал сені? ?ке? емес, ана? бас жауы?…
С?йіншік шошып кетті.
— Ол м?мкін емес, — деді даусы дірілдей, — бір ана баласын жа?сы к?рсе, ол мені? анам!
— Болар жігітке д?ниеде анасыны? жа?сы к?руінен ?иын б?гет жо?, Рабиу-С?лтан-Бегім ханым сенен аналы? махаббатын аямайды, сені к?зіні? ?арашы?ындай са?та?ысы келеді. Сол ?шін алтын та??а К?шкінші с?лтанды отыр?ызу?а бар.
С?йіншік с?лтанны? екі к?зі шатынап, ерні кезеріп кетті.
— Алтын та?ты ?има?ан ананы? махаббаты ма?ан неге керек? Жа?сы к?ремін дегені бос с?з екен ?ой, т?сіндім, шын жа?сы к?рері К?шкіншік болды!
Осы с?тте Ба?ты-?ожа у?зір шын сырын ашты.
— Хан та?ына жетем деген адамда туыс та, ту?ан да болмайды. Кейде ата-ананы?, бір ту?ан бауырларыны? ?лігіні? ?стінен аттап, хан та?ына жетуге тура келеді. ?йтпесе? сені? ?лігі?ні? ?стінен к?п бауырлары?ны? біреуі аттап ?теді. Хан та?ы тек тастай берік, жан аямас мы?тыны? орны. ?ажырсыз адамны? ел билегені, ?гізге мініп жыл?ы ба??анмен бірдей. Егер осы жолда ?ажырлы бола аламын десе? мен сенімен бірмін, — деп бір то?та?ан у?зір.
«Бола аламын!» деп у?десін берген С?йіншік. Осы с?зден кейін жатса-т?рса да хан та?ы оны? к?з алдынан кетпей ?ой?ан. Мансап?ор, а?ыл?а бай емес бала жігітті з?р ішкендей жа?дай?а жеткізіп ап, з?лымды?ына найза бойламас у?зір, хан тапсырмасын орындау?а кіріскен. «Са?ан алтын та?ты ?и?ысы келмейтін ана?ны? мынандай да к?н?сі бар, егер хан та?ына жеткі? келсе осы к?н?сін да? етіп, е? алдымен Рабиу-С?лтан-Бегімнен ??тыл» деген.
Ба?ты-?ожа у?зір ?ателеспеді. ?ас?ырды? ?аншы?ы тек к?шігі ?ас?ыр бол- ?анша ?ана ана, ал к?шігі ?ас?ыр бол?аннан кейін, анасы да о?ан ?ас?ыр. А?ылды у?зір С?йіншікке «Хан?а ?ке де, шеше де, а?а-іні де — тек алтын та?» деп бекер айтпа?ан еді.
У?зір хан?а С?йіншікті? тілін осылайша тап?анын ашпады. «Хан?а б?рі бір емес пе, баласы анасыны? басын ?алай ал?аны. Тек б?йры?ы орындалса бол- ?аны ?ой».
— Жа?сы, Ба?ты-?ожа у?зір, — деді хан, анау басын т?мен иді.
Осы с?тте А?жол биді? ?лгенін естіртуге шабарман келді.
?біл?айыр Тарланк?кке мініп, ?алы? н?керлері мен «хан ?ор?аны» жауынгерлерін ертіп, ?аза?ты? к?не д?ст?рін са?тап, А?жол аулына к??іл айту?а аттанды. Орда-Базарды ?оршай ?он?ан ?аза? ауылдарын аралай, ?араке?гірді? етек жа?ына ?аза бол?ан А?жол биге арнап тіккен ?йлерге беттеп келе жатты. Хан атыны? басын тежей тартып, ?лсін-?лсін ?зен, к?л бойларын жа?алай жайла?ан ?алы? елге ?арап ?ояды. ?ара?ан сайын с?рлана т?седі. Ар?ын, ?ыпша?, Найман, ?о?ырат, Керей, Уа? ауылдарыны? ма?айында ?реде ерттеулі ат, белдікте шошай?ан найза сойыл. Жайшылы?та?ы тыныш жататын бейбіт елде жау?а шы?ар, не жау к?тер алдында осындай бір с?сты т?р пайда болатын. Мынау жоры??а дайындал?ан, д?рліккен ауылдар. Тек Ма??ыт, Б?ркіт, Барлас, ?арашын, ?осшы рулары мен т?ле?гіт ауылдары жайбара?ат. ?біл?айыр ?аза? руларыны? т?рін к?ріп сескенейін деді. ?обыланды?а А?жолды ?лтір деп бекер а?ыл бердім бе, ?алай деп ойлайды ол бір мезет. Жазды? жар?ыра?ан ?демі к?нінде жауар б?лттай ?а?арлана ?ал?ан, мынау, ?алы? елді? осыншама к?р к?рсетуіне себеп бол?анына, ?біл?айыр енді ?кінді. А?жолды? ??нын жо?тап Ж?нібек пен Керей ??р ?ол келе ?алады деген жорамалыны? да б?рыс?а шы??анын ??ты. «А?жол ажалын Ж?нібек пен Керей ?з м?раттарына пайдалана білген екен. Енді тек ай?асты? к?ндерін к?тіп отыр-ау деді ол ішінен. Ханны? ?айсарлылы?ы ?стап кетті. — Ай?асса ?біл?айыр дайын. ?азірді? ?зінде биыл?ы жылдай бейбітшілік жылды? ?зінде, тек осы Орда-Базарды? т??ірегінде жиырма мы? салт атты ?скері бар. ?біл?айыр та?ы да осынау ?ару-жара?ын сайлап, ?апта?ан Ар?ын, Найман, ?о?ырат, Керей, Уа?, Тара?ты ауылдарына к?з тастады. Біра? сол жиырма шы?ны? те? жартысы ?аза?ты? осы руларынан емес пе? ?рине солай. ?ал?аны ?ана Согдиялы? — Мауреннахрлы?тар, ?й?ыр, кірме мон?ол, ша?атай, мо?ол, ?алма?, ?ыр?ыз елдерінен. Егер ай?ас туа ?алса, ?аза? рулары ?скеріні? мені? шебімде болмайтыны ха?. Мынау, дайынды? соны к?рсетеді ?ой. ?обыланды батырды ?ор?ап, ?ыпша? жауынгерлеріні? де Ар- ?ынды шабуы екіталай. К?ш те? т?сіп ?ал?ан екен. Ж?нібек пен Керейді? де со??ы кезде тым суырыла шы?ып ж?ргені да осыдан… Мауреннахр мен ?орасаннан ?скер алдыру?а уа?ыт ты?ыз… Не істеу керек».
Б?лар А?жол биді? ?азасына арнап тіккен ауыл?а таяп ?алды. Ке?гірді? жаз?ыт?рым тасы?анынан пайда болатын ?ара ?амысты ?арасуды жа?алай, ?арабастыры? пен ат ??йры?ын найза?а байлап боса?а?а іліп ?ой?ан б?л ауылды? ?аралы жа?дайын к?рсеткен ж?зге таяу а?боз ?й т?р. Сол а? боз ?йлерді? т?рінде, топ а??уды? ортасына ?шып келген ?ара б?ркіттей он алты ?анат, шым?ай ?ара ?ой ж?нінен бастыр?ан с?сты ?ара орда ерекше к?зге т?седі. Ша?ыра?ына байлан?ан Ар?ын руыны? к?з та?басы салын?ан сала ??лаш ??йры?ты ?ара жалау… ?ара орданы? т?рі тым с?сты, б?кіл Ар?ын руыны? айбары т?різді. ?рине, А?жол ?ліміне б?кіл елді? осыншама к??ілін аудар?ан Ж?нібек пен Керей с?лтандар. ?олыны? ?анжар сабына ?алай бар?анын ?біл?айыр білмей ?алды. Біра? сол с?тте-а? ?олын кейін тартып алды. «Мені? ?зімнен ?зім ?обалжып келе жат?анымды ешкім бай?ай ?оймады ма екен?» — деп енді ол т?ріне жайбара?ат пішін беріп жан-жа?ына к?з тастады. Жо? ешкім к?рмеген екен, ж?ртты? б?ріні? к?зі ?а?арлы ?аралы ?йде… дегенмен, не істеу керек? Б?ндай ай?аста ?андай т?сіл, ?андай д?рыс жол бар? Бая?ы бір к?пті с?ра? оны? ойына ?айта келді. Хан ойына жауап іздеп т?нжырай берген кезде кенет, «Ой бауырымдап!» ауыл?а ?арай ат ?ой?ан топ жігітті? даусы селк еткізіп, ойын б?ліп жіберді.
?азалы ауыл?а тая?анда «Ой, бауырымдап!» ат ?ою ?аза? руларыны? сан заманнан келе жат?ан к?не д?ст?рі. Б?л д?ст?рді тек Шы??ыс т??ымы ?ана ?олданбайтын. Сонау Мон?ол жерінен келген Шы??ысты? бар ?рпа?ын, н?кер, нояндарын ?зі тіліне, ?з ??рпына к?шіріп ал?ан ?аза? елі с?лтан т??ымыны? б?л ?деттен бас тартуын д?рыс-б?рыс деп к??іл ?оймайтын. Ал, Шы??ыс т??ымы хан басымен, жай ?аза?тай ?лік шы??ан ?йге «ой, бауырымдап!» далба?тай шаба ж?нелуді ?здеріне лайы? к?рмеген. Осы себептен де ?біл?айыр тобы ?аралы ауыл?а ?рдіс ая?мен таяп келе жат?ан. Кенет «Ой, бауырымда?ан!» дауыс шы?ты, хан со?ында?ы жауынгерлер мен н?керлеріні? бір ?анаты опырыла шапты. Б?лар Ар?ын, Найман т?різді ?аза? руларыны? жігіттері еді. Хан олар?а «кейін ?айт!» деп а?ырма?анмен, тобыны? р??сатсыз б?лай б?лінуін жа?сы ырым?а сана?ан жо?. Т?йілген ?аба?ы т?йіле т?сті. «Хан Ордасына бір ?ауіп жа?ындап келе жат?ан т?різді. ?зі?ді безенген сада?тай дайын ?ста?ан ж?н». ?біл?айыр тобы ?ара орданы? сыртына келіп т?сті. С?лтандар?а арнап тартыл?ан кермеге аттарын байлады.
Басында ?ош?ар м?йіз етіп ой?ан алтын т?жі, тор к?з же?іл ?орасан сауыт сыртынан киген алтын зерлі, Герат шеберлері то?ы?ан ?ыз?ылт тор?а шапаны к?н с?улесіне малынып, ?біл?айыр ?ара орданы? есігін ашты. Т?р алдында басына ?ара ??ндыз б?рік, ?стіне жа?асын ?ара ??ндызбен к?мкерген ?ара ма?пал ?аралы шапан киген, алтын белбеулі Керей мен Ж?нібек с?лтан отыр. ?астарында ?аза? руларыны? он бестей ата?ты би, батыр, жыраулары. Орданы? сол жа?ында ?лік. ?лікті? бас жа?ында баласы ?аза бол?аннан бері ша- был?ан ?урай т?різді кеуіп, ?аусап ?ал?ан ?отан жырау, ?обызын к??іренте к?зінен жасы парлап, даусы шы?ар-шы?пас боп сарнайды. ?йге кірген ханды к?ріп, ?ай?ылы ?аба?тарын ашпай, Ж?нібек пен Керей баяу жылжып орталарынан орын берді. Хан н?керлері де ?йдегілермен ?нсіз амандасты да, д?режелеріне ?арай тиісті орындарына отырды. Хан келді деп жал?ызынан айрылып т?л ?ал?ан ?отан жырау тол?ауын то?тат?ан жо?. К?рші ?йлерден ?йелдерді? зарлы жо?таулары да адамны? ж?регін тырнап естіліп жатты.
Хан жайласып отыр?аннан кейін ?ана ?ара орданы? ішіне к?з сала бастады. Орданы? сырты ?андай ?ара болса, іші де сондай ?ан жыла?ан ?ара екен. Алтын, к?міспен зерлеген ?ара сырлы уы?, кереге, ба?ан. Абажадай ?ара ша?ыра?тан жерге салбыра?ан ?ара шуда жіптен ?рген шаша?ты т?жырма. ?й іші адамны? з?ресін алып, ??тын ?ашыр?андай… ?біл?айыр енді сол жа?та, ?ара ма?палдан оюлап ?рнек салын?ан а? кигізді? ?стінде жат?ан ?лікке ?арады. А?жолды? денесіне к?зі т?сер-т?спестен селк етіп шошып кетті. Табытта ?опарыл?ан т?йе тастай боп д??киіп А?жолды? денесі жатыр, басы жо?. Алып денеден ?ан ?йып ?ара к?ре?деніп кеткен, тек мойын омырт?асы к?рінеді. Тас ж?рек мыз?ымас ер болса? да мына суреттен жан т?ршігерлік? Мына жырда басы бол?ан, ал мына т?сы тыма? киетін жері еді дегендей, ?лікті? мойынынан бір жарым ?арыс- тай жо?ары А?жолды? к?к тысты ??ндыз тыма?ын ?ойыпты. Б?кіл ?ара бояу- лы ?й ішінде тек т?сі ?згеше осы тыма? ?ана. Жайшылы?та жігітті? к?ркі болар ?демі ?ымбат тыма?, мойынмен екеуіні? арасында б?рын бас бол?анын ?дейі к?рсетіп, адам ??тын б?рын?ысынан да ала т?скен. ?біл?айырды? бойы дірілдеп кетті. Хан ?бігерін Ж?нібек пен Керей бірдей сезді, біра? оны басып тіс жармады. ?біл?айыр к?зін
