тиіп кетсе? жыртыл?алы т?р. Ал б?дан к?п жыл б?рын… жо?, жо?. ?біл?айыр хан ?ткен к?ндерде ?зіне жа?сылы? істеген адамдарды? ?ызметін есіне т?сіргісі келмейді. ?р н?рсе ?з кезінде. ?ткенні? б?рін есі?е т?сіре берсе?… б?гінгіге не ?алады? Кеше жа?сылы? істесе, б?гін жаманды??а барып отыр. ?р іс ?зіні? мезгілінде деп ба?алануы керек. ?ткен жа?сылы?пен ?азіргі жаманды?ты жапсам хан бола алар ма едім? И?, он жеті жасар ?біл?айыр Орда-Базарда ханды? ??рып отыр?ан Ж?мад?кті? ?олында т?лім-т?рбие алып, ?скер бас?аруды, ел билеуді ?йренді ?ой. Он алты жас?а келгенде сол кездегі б?кіл Д?шті ?ыпша? руларын бас?арып, Ж?мад?к ханны? о? ?олы бол?ан, Ма??ыт руынан шы??ан ата?ты Едіге батырды? баласы, А?са? Темір ?рпа?тарына б?йідей тиген ?азы биді ?лтірді. ?рине оны б?л жал?ыз ?зі ?лтірген жо?, ?азы?а ?арсы ?мірлер мен с?лтандарды жинап, солармен бірге бауыздады. Ж?мад?к ханны? ?а?арынан ?ор?ып со?ынан ерген Д?шті ?ыпша?ты? біраз ?скерімен ?зіні? ту?ан ша?ары Тара?а ?ашты. Артынан жетпіс мы? ?скермен ?уып шы??ан Ж?мад?к ханмен ?ан майданда бетпе-бет кездесіп, оны? басын алды. Содан бері ?біл?айыр ?зіне жа?сылы? істеген, талай ?иын-?ыстау ?атерлі ?ткелдерден алып шы??ан, біра? артынан с?л м?лт бас?ан талай серіктерін оп-о?ай су т?біне жіберді емес пе? Осындай ?ан??йлы болмаса?, хан та?ында отыра алмайсы?. ?згеге аяушылы? еткен ?лы?бек не болды? А?ырында ?з баласыны? ?олынан ажал тапты. Жо?, алтын та??а ие бол?ы? келсе, жолы?ды кесіп ?терін білсе?, ту?ан бала? болса да аяма. Айдалада?ы бір д?йекші с?з бе екен? Алтын та? пен аяушылы?ты? бірі бар жерде, екіншісі ?мір с?ре алмайды.
Оспан-?ожаны? бір жа?сылы?ы ?мытыл?ан тарих. «Ал, ?азір сені? білетіні? оны? жа?а тарихы — істеген ?асты?ы. Жа?сылы?ы ?шін дер кезінде сен де о?ан жа?сы ?ара?ансы?, ал жаманды?ы ?шін сен енді о?ан жаман ?арау?а тиістісі?! Б?л ?мір за?ы!»
?зімен-?зі болып кеткен ханны? ойын кенет Оспан-?ожа б?ліп жіберді.
— Хан ием, — деді ол т?ншы?а ?ырылдай с?йлеп, — егер сен ?азір мені босатса?, б?рібір мен са?ан ра?метімді айтпаймын. Енді мені? к?нім біткен. Алла-та?аланы? жаз?анын ешбір хан б?за алмайды, ал мені? к?п болса бір ж?малы? тіршілігім ?алды. Сенен сол бір апталы? тіршілікті с?рап ал?ым келмейді, сен хан болса? да… ?ал?ан к?німді одан арты? ?зарта алмайсы?… ?ыс?артам десе? — еркі?… Біра? сенен с?рарым бас?а…
— Не с?рама?сы??
— С?рарым — мені? с?зімді ты?дап шы?.
— Жа?сы.
— Алдымен са?ан неге адал ?ызмет істеп келдім, соны біл. Есі д?рыс адам ?лы?бек мырза т?різді ?ділетті жанды ?зі? т?різді ?атыгез хан?а айырбастамас болар. Мен айырбастадым. Соны? себебін есті.
— Жарайды, естиін.
— Жошыны? бесінші баласы Сайбаннан Б?ниел ба?адур туады, одан Иіс-Б??ы, Иіс-Б??ы ?рпа?ы Абдол о?лан, одан М??ке Темір хан, одан Фулат о?лан, Фулат о?ланнан Ибрагим о?лан, одан Д?улет-Шайхы о?лан, Д?улет-Шайхы о?ланынан ?зі? — ?біл?айыр хан туды?… Сені? он ата?дай мені? де он атам бол?ан… Біра? оларды? аттарын ешкім білмейді. Білуді? де ?ажеті жо?. Сендер хансы?дар да, біз ??лмыз. Мен ата таластырып т?р?аным жо?, айтарым бас?а. ?лы Шы??ыс хан т??ымымыз десе?дер де, сендерді? де іштері?де ??лдарды да адам сана?андары бол?ан. Соны? бірі сені? жетінші ата? Иіс-Б??ы с?лтан. О кісі хан та?ына жеткен жо?, біра? жауынгер адам екен. Осы Иіс-Б??ыны? ??лы мені? жетінші атам ?ара Нар деседі. Шамасына ?арамай к?жеге де ?айма? т?рады. ??л екенін місе т?тпай б? кісі де орасан батыр болыпты. Бір ?анды ай?аста ?зіні? т?ресін — Иіс-Б??ыны жау ?оршауынан ??т?арам деп ж?ріп, ?ол?а т?сіпті. Б?л ?рыста жал?ыз мені? бабам ?ара Нар ?ана емес, одан н?сілі де ата?-ба?ы да жо?ары талай бекзадалар т?т?ын бопты. ?рыс бітіп, екі жа? бітімге келіпті. Же?ген жау ?ол?а т?скендерді б?лен ?ара т?леуін беріп, сатып аласы?дар дейді. Кей сыпайыларды? ??ны он жыл?ы болса, бір с?лтанны? ба?асы ж?з жыл?ы?а ба?аланыпты. Ал сол ай?аста аса ерлік к?рсеткен ?ш батырды? ?р?айсысыны? ??ны ?ш с?лтанны? ??ны депті. Соны? бірі мені? жетінші атам ?ара Нар екен. ?аза?ты? белгілі руларынан шы??ан ана екі батырды, жау жа?ыны? с?ра?анын беріп елдері тез-а? босатып алыпты. Ал мені? жетінші атам ??лды кім ?ш ж?з жыл?ы т?леп ?айтарсын? Руы жо? сорлы, ?атын-баласын ?ия алмай ?ан жылайды. Біра? шабыншылы??а іліккен ел орталарынан мал шы?арып ??нын т?лей алмайды. ??лдарды? ая?тарына кісен салып, жаулары ?ытай?а апарып сатпа? боп ы??айланады. Д?л осы с?тте Иіс-Б??ы с?лтан келеді. С?з айтпай ?ш ж?з ма?пал ?ара асыл жыл?ысын айдап беріп, ?зін ажалдан алып ?ал?ан ??лды босатып алады. ?атын-баласына ?осылып к?зайым бо?ан ?ара Нар Иіс-Б??ыны? ая?ына жы?ылады. Жеті ата?ны? жеті ?рпа?ым ??лы болып ?тсін дейді. Жеті ата? ?рім-б?та?ымды ?ойдай бауыздап жатса, ?ы?? етіп ?н шы?армауын, ?зімні? ?рпа?ыма ?сиет етіп кетем деп ант береді. Міне, сол ?ара Нарды? жетінші ?рпа?ы мен боламын. Менімен сені? ата?а берген ?ара Нарды? ?рпа?ыны? анты бітеді. ??лды? намысы хандікінен кем емес. Атамны? антына кір келтірмейін деп, бар ?иянаты?а к?не бергем.
?біл?айыр мырс-мырс к?лді.
— Сені? ?кімі?ді ?ара Нар баба? атам заманда айт?ан болса, мені? ?кімім тек сол ?кімді орындау болып шы?ады екен ?ой.
— Ол солай. Мені ?з ?олы?мен бауыздаса? да, ??дай алдында с?рауым жо?. Оны? ?стіне к?н?м бар.
— ?андай к?н?? бар?
— Батыр Саянды ?ашырып жіберген менмін.
— Сенсі? бе? — ?біл?айыр кенет т?ксие ?алды. — Онда ?мірі?ді ж?з апта?а ?зарттырам. ?лтіртпеймін. К?ніне н?р беріп, к?ріліктен ?лгенше зынданда ?стаймын.
— ?анша к?н ?мірі? болса, сонша м?ртебе ?л дейсі? ?ой? Мейлі?. Егер хан ?мірі алла-та?аланы? жаз?анынан к?шті келер болса, о?ан да к?ндік. Ал мені? айтам дегенім б? да емес.
— Енді не?
— Хан, мен батыр Саянды неге ?ашырып жібердім, соны неге с?рамайсы??
— Алтын к?рсе періште жолдан таяды.
— Жо?, алтын періштеге де, ??л?а да керек емес. Алтын хандар?а керек. Мен оны босат?ан себебім бас?а. Батыр Саян ?лы?бек мырзаны? Ар?ын к??інен ту?ан е? кенже баласы. Рабиу-С?лтан-Бегім б?йбіше?ні? бір ?кеден ту?ан інісі. Б?ны тек Рабиу-С?лтан-Бегім мен мен ?ана білетінмін. ?зіне тиген ?ыры? ??лды? бірі етіп ханым батыр Саянды да алып келген. ?лы?бек мырзаны? к??інен ту?ан ?лы бар екенін ?бді Латиф, ?бусейіт, ?бділлах с?лтандар да, Шахарбек ханым да білмейтін… Олар біле ?алса хан та?ына та?ы бір таласкерді? пайда бол?анын ?ната ма? ?рине ?натпайды. К?зін жас к?нінде-а? ??рт?ан болар еді. ?лы?бек мырза ?з басына ауыртпалы? туа баста?анын сезіп, ?лер жылы, а?ылы, ойы ерте жетіккен Рабиу-С?лтан- Бегім ?ызы мен осы жеті жасар ?лын к?зіні? ?арашы?ындай са?тауымды тапсыр?ан. Ал мен ?лы данышпан ?міршіге ?ле-?лгенше жас Саянды жауларынан ?ор?ап ?туге ант бергенмін. Міне, сол ?шін оны ?ашырдым. ?ш к?ре?ді де Рабиу-С?лтан-Бегім мені? а?ылыммен алып ?алды. Мені? а?ылыммен Ж?нібек с?лтан да к?зетші Ар?ын жігіттеріне батыр Саянмен ?ашу?а б?йырды. Ендігісін ?зі? біл, ?азір ?ліп кетсем ?кінбеймін, ?ара Нар бабамны? ?сиетін де, ?зімні? ?лы?бек мырзаны? алдында?ы антымды да адал орындадым.
?біл?айыр со??ы кезде тек Рабиу-С?лтан-Бегімге ?ана емес, б?кіл А?са? Темір ?рпа?ына ашулы еді. Самар?ант ?міршісі, ?зіні? к?йеу баласы ?бусейіт ?бділлахтан майданда же?іліп, ?біл?айыр?а кеп паналап, хан к?шімен ?бділлахты ?лтіріп, Самар?антты тартып ал?аннан кейінгі ?ылы?ы кешегі к?ндегідей емес, бас?аша еді. Ол кезде ?біл?айырды хан т?тып, Гератта о?ан арнап сарай салдыр?ан. Халы?тан жина?ан ?аржы-?аражаты мен зекетіні? те? жартысын у?делескен уа?ытында Орда-Базар?а жіберіп, ?зіні? рухани ба?ынышты екенін ?рдайым білдіріп т?р?ан. Сол ?бусейіт со??ы кезде кілт ?згерді. Б??ар, Самар?ант у?лиеттеріне ?орасан мен Иранны? біраз жерін ?осып алып, ?з ?мірлігін к?шейткеннен бері ?біл?айыр?а ?ырын ?арауды шы?ар?ан. ?бусейітті? б?л ?ылы?ын ?біл?айырды? ту?ан ?ызы К?найжамал да ?олдайды-мыс деп естіген хан. Ж?нібек пен Керей ?арама?ында?ы елін б?ліп ?кетіп, с?л ?лсіреп ?ал?ан ?біл?айыр, бір ы??айсыз кезде ?бусейітті? ?зіне ж?дыры?ын т?йе баста?анын к?рген. Хан іштей ?атты ызалан?ан. «Егер ?арама?ында?ы с?лтан, ?мір, к?рехандар б?йте берсе айбарлы Д?шті ?ыпша? ханды?ында не ?алады? Жы?ыл?ан Орданы? біреу ша?ыра?ын, біреу уы?, ба?анын, біреу керегесін б?ліп-б?ліп ?кететініне с?з бар ма! Жо?, ?йткізіп ?ою?а болмайды. Сайып?ыран ?біл?айыр хан да сояудай ?анды тырна?тарын к?рсетуі керек! Ал ?бусейітпен майданда кездесуге ?лі мезгіл ту?ан жо?. ?азір Самар?антты шабар ?л-?уат жеткіліксіз. ?тте? Ж?нібек, Керей, ?бусейіт к?ннен к?нге к?шейіп бара жатыр. Амал жо?, шыда?ан ж?н. Жа?атай ?рпа?тары, ??гіме сендермен сосын болсын!» Осындай к?йініп ж?рген ша?ында Рабиу-С?лтан-Бегім о?и?асы о?ан д?тке ?уат бол?ан. А?са? Темір ?рпа?тарына аз да болса ?ара жа?ылып, ?шім ?айта берсін — деген.
Ал Инелікті? мына с?зі та?ы б?ны кенет сескендіріп тастады. «Сонда ?алай?.. Саянны? кіші інісі екенін
