бата алмады?. Ж?нібек пен Керей ауылдары ау?ан Жа?атай ж?ртына ?арай ?аш?ан Г?лба?рам-Патшайым ханшаны? со?ынан ?уып жете алмай ?алыпты деседі ж?рт. ?зын-??ла?. М?мкін б?л ?сек болар.
«?рине б?л ?сек емес. ?ыпша? батыр ?обыландыны? шынымен-а? мені? ?ызымда ?міті бол?ан екен. ?ыз к?нбей ?ашып кеткен со?, ызадан к?шкен екен. Ма?ан ?ол?а салу?а ?аймы??ан ?ой. Ажал?а бермей, алып ?ал?анымды та?лым т?т?ан да. Шіркін, л?ззат, сен к?ріні де, жасты да от?а саласы?-ау. Оспан д?рыс айтады. ?обыландыны? А?жол мен Саян?а ?шігуі де осыдан. Біра? бір ?атын ?олыма т?спеді деп, осыншама б?лінетін не бар еді, а?ыма?! Осыны? ызасына ?лде со?ынан бар ?скерімді ж?мсап, ?ан жоса етейін бе? Жо?, ?йтуді? керегі болмас. Тор?ай ?зеніні? бойы да мені? ?арама?ымда ?ой. Кетсе ?з жеріне кетті, Ж?нібек пен Керей т?різді жеке ханды?ты к?ксеп, жат жа??а ?аша ж?нелген жо? ?ой. ?лі-а? сабасына т?сер, ?айта оралар…»
?біл?айыр а?ыл-сезімін аста?-кесте? еткен б?л ойларын ешкімге сездірген жо?. Тек:
— ?ыры? к?ншілік жерді бір к?нде алатын К?ксе?гірмен Г?лба?рам-Патшайым?а жете алмай ?алса, шын таусыл?ан екен! — дей салды теріс б?рылып кетіп.
— И?, солай, та?сыр.
Хан сол теріс б?рыл?ан ?алпында «б?рі? де кеті?дер!» деген ишарат білдіріп ?олын сілтей салды. У?зір, шабарман т?т?ынды ала ж?нелді.
— ?ош бол, хан ием…
?біл?айыр кешегі ?зіні? жа?сы к?ретін а?ылшысыны? бірі Оспан-?ожа?а б?рылып та ?ара?ан жо?. Ол д?л осы с?тте Оспан-?ожаны да, оны? та?дырын да, ба?анадан бері айтып т?р?ан су астында жат?ан інжу- маржандай сырларын да есінен шы?ар?ан. И?, ол ?згені? ?асты?ы болмаса, жа?сылы?ын тез ?мытатын. Б?кіл Д?шті ?ыпша?, ?орасанды билеп т?р?ан ?біл?айыр?а Оспан-?ожа деген ??л кім? Жа?ын етсе ?зі етті. ?лтірсе ?зі ?лтіреді. Ал д?йекші сорлы ?айтадан зынданында ажалы жеткенше, іріп-шіріп жата бермек боп кете барды. Ханды енді бас?а ой мазалай ж?нелді.
«Ж?нібек пен Керей Жа?атай ?рпа?тарыны? ?ол астына ауды. ?ыпша? ?обыланды к?шті ?з жайына. Самар?антта?ы ?бусейітті? теріс б?рылып бара жат?аны анау… Еділ бойында?ы ?зіне т?н ?ыпша?тарын ертіп ?ар?а бойлы ?азту?ан да Ж?нібек пен Керейге ?осыл?алы ?онысынан к?теріліпті деген с?зді кеше естідім. Ж?не ?азту?ан жырау:
Шырмауы?ы ш?ккен т?йе таптырмас, Балы?ы к?лге жыл?ы жаптырмас, Ба?асы мен шаяны.
Кежідегі адам?а.
Т?н ?й?ысын таптырмас, С?йткен мені? Еділім, Сен салмады?, мен салдым.
?айырлы болсын сендерге.
Менен ?ал?ан мынау Еділ ж?рт, —
деп Еділ бойында ?ал?ан Алшын, Но?айлы руларына батасын беріп к?теріліпті дейді. ?зге рулар да Ж?нібек пен Керейді? со?ынан ерді деген с?здерді жиі ести бастадым. Б?ны? б?рі неліктен? Отыз жылдай ат ?стінен т?спей к?терген К?к Ордам ?айтадан ??ла?алы т?р ма? Егер мені? к?зімні? тірісінде мы?тап шетінесе, он ?лым, он бес ?ызым, елуге тарта немерелерім, ?р?айсысы ол Орданы ?зіне ?арай тартып пара-парасын шы?армасына кім кепіл? И?, с?йтулері м?мкін. Жо?, ондай жа?дай?а жеткізуге болмайды. Ел тізгінін ?айтадан ?атты тартуым а?ыл. Е? алдымен Мауреннахр мен ?орасанны? биліктері ?олында?ы ?зіммен тілектес хакім, с?лтандармен ода?тасып алып, Ж?нібек пен Керейді? ?олты?ына су б?ркіп, жеке ханды? етеміз деп отыр?ан Мо?олстан?а ойранды салуым борыш…»
?біл?айыр енді Ордасыны? ішіндегі жа?дай?а к?з жіберді. «Ал?аш?ы келісімді А?са? Темірді? ?рпа?тары ме?геріп отыр?ан Самар?ант пен Б??ардан бастайтын болсам, ?лы?бек мырзаны? ?ызы Рабиу- С?лтан-Бегім жайында?ы ой-пікірімді тез ?згертуім ?ажет. Заты ?йел бол?анмен Рабиу-С?лтан-Бегім А?са? Темір ?рпа?тары мен Мауреннахрды? бек, ?мірлеріні? алдында ?адірлі. Тартыс- та б?л ?асиетін де есте т?т?ан ж?н. ?скер бас?а елді басып алу?а керек, ал жауы?ны? а?ылды адамдары, бек-с?лтандары сол елді билеуі?е ??рал». ?біл?айыр езу тартып к?лді. Оспан-?ожа: «хан сырын білетін у?зір ?мір с?руге тиісті емес» дейді. Д?рыс айтады. Б?л данышпан а?ылы?ды Ба?ты-?ожаны ??рту ?шін ?ана емес, ?зі?ні? к?зі?ді де тезірек ??рту ?шін ж?мсармын… Сен жеті ?абат жер астында?ы зынданда жатса? да, білетін сыры? жер астында жатпайды, б?рібір сырт?а шы?ады… М?ндайда ?ара жерге де тіл бітеді…»
Ерте?іне Оспан-?ожа?а ас т?сірілу то?татылды. Ал сол к?ні т?рт н?керімен хан Ордасына келе жат?ан Ба?ты-?ожа у?зір ?шті-к?йлі жо? болды да кетті… Хан шабармандары іздеп жан-жа??а ?анша шап?ыласа да оны таба алмай-а? ?ойды, хан Ордасыны? ма?айында?ы ?йсінні? атышулы батыр, билері «б?л ?алай?» деп к??кіл шы?ара бастады. Д?л осы кезде «Ба?ты-?ожа н?керлерімен Мо?олстан?а ?тіп кетіпті» деген ла?ап д??к ете ?алды. ?зі шы?ар?ан б?л ла?апты е? алдымен ?біл?айыр пайдаланды, «Мені сатып кеткен ?кесіні? айыбы» деп, хан к?птен бері к?зін тігіп ж?рген, ерніне ?лі тірі жанны? ерні тиіп к?рмеген, кеудесіндегі ?ос алмасы ты?ыршы?тай, дала киігіндей та?ы, ?амшыны? таспасындай тастай етіп ?рілген ?ола? шашы жерге т?скен Ба?ты-?ожаны? он т?рт жасар с?лу ?ызы — То?тар-Бикені то?алды??а алды. ?андас у?зірді? кесірі тие ме деп, хан ?а?арынан ?ор?ып ?ал?ан ?йсін батырларыны? сыбырлары су сепкендей басылды.
?біл?айыр жас то?ал алып ашуын басып, енді жоры??а дайындалу?а кірісті.
Демек, Рабиу-С?лтан-Бегім ата?ты А?са? Темірді? данышпан немересі ?лы?бекті? ?ызы. Ол ?зіні? а?ыл-парасатымен ж?рт алдында ерекше к?зге т?скен. С?леймен пай?амбарды? кезіндегі ?йел патша Бал?ыз замандастарына ?андай ??рметті болса, б??ан да ?з замандастары бізді? уа?ытымызды? Бал?ызы деген ат берген.
Жас иіс с?лу то?алы То?тар-Бике ?біл?айыр?а тек ?зіні? с?лулы?ы мен жасты?ын берді. ?згесін хан Рабиу-С?лтан-Бегімнен тапты. Рабиу-С?лтан-Бегім де ?зіне хан ы?ыласыны? ?айта т?скенін к?ріп, жас иіске аз к?н ау?анын кек т?тпай, енді б?рын?ыдай емес, хан істеріне біртіндеп араласа бастады. Осы кезде Орда- Базар?а ?бду-Латифты? ту?ан баласы М??амет-Ж?кі келе жатыр деген хабар жетті.
Рабиу-С?лтан-Бегім оны алдынан ат шаптыртып ?арсы алды. ?стінде к?к ??рыш шынжыр сауыт, ер- то?ым, ж?ген-??йыс?андарын алтынмен аптат?ан он ша?ты жігіт Орда т?сына кеп т?се ?алды. Хан Ордасына ?арай жаяу ж?рді. ?ару-жара?тарын сырт?а ?алдырып, б?лар иіліп с?лем беріп ?йге кіріп келгендерінде, ?біл?айыр еле? етіп шошып кетті. Ордада ханмен бірге т?р?ан Рабиу-С?лтан-Бегім езу тартып к?лімсіреді.
— Хан ием, б?л кіші балдызы?ыз, ?бду-Латиф мырзаны? ту?ан баласы М??амет-Ж?кі, — деп басын иді.
Ал Ж?кіге:
— Жал?ыз бауырым М??амет-Ж?кі, сау-саламат келді? бе? Мына кісі ?лы м?ртебелі С?леймен пай?амбардай а?ылды, Ескендір З?лхарнайын патшадай айбарлы, б?кіл Д?шті ?ыпша? ханы Мауреннахр мен ?орасанны? сырттай ?міршісі ?біл?айыр жезде?, — деді. ?зі барып, бірінші боп ??ша??а ??ша? тигізіп амандасып, бауырын ?олты?тап хан?а таяды.
Хан созыл?ан ?олды аларда та?ы дір ете ?алды. С?л кейін шегініп те кетті. Біра? ??ша??а ??ша?, кеудеге кеуде тигізіп амандасу?а батылы бармады, тек ?ол алысып амандасты да ?ойды.
?біл?айырды? расында сескенетін де реті бар еді. М??амет-Ж?кі ал?аш?ы ?йге кіріп келгенде, оны батыр Саян екен деп ?ал?ан еді хан. Бірінен бірі аусайшы! Бір шыны ая?та?ы екі тамшы судай ??сас. Сол ?алы? ?аба?, ?ткір к?з, сопа?тау келген с?рша бет. Бойлары да, дене ??рылыстары да д?лме-д?л. С???а? бой, арыс кеуде, жі?ішке бел. Жас жолбарысты? ая?тарындай, ая?-?олдары сомдала біткен. Жалпы ?имылында, дене бітімінде секіруге дайындал?ан жолбарыс т?різді бір ?ауіпті с?с бар…
?біл?айыр ?ол алысып амандасып, М??амет-Ж?кіден ел жайын, Мауреннахрды? к?йін с?рап отыр?анында да іштей сезіктенумен болды. Ханны? м?ндай жа?дайын бай?а?ан Рабиу-С?лтан-Бегім енді ?біл?айырдан ?она?ын ?з Ордасына алып бару?а р??сат с?рады. Бойын билеп ал?ан ?бігерден айырыла алмай отыр?ан ?біл?айыр бірден к?нді.
Рабиу-С?лтан-Бегім сескенуден де, «?ке? ?кемді ?лтірген» деп М??амет-Ж?кіге кек т?тудан да аула? еді. ?бду-Латиф ?лы?бек мырзаны, мені? ж?не ?зіні? ?кесін ?лтірді, ал ?зі бас?алардан ажал тапты. А?ырында екеуіні? ?астары ?кесі мен баласынан бірдей ??тылды. Б??ан ?арап ?лы?бекті? ?ызы мен ?бду- Латифты? ?лы ?ыры? пыша? болу?а тиістіміз бе? Жо?, тиісті емеспіз. Алтау ала болса, ауызда?ы кетеді. ?лы?бек т??ымынан тірі ?ал?андарды? ішіндегі е? жа?ыны біз екеуміз. Егер біз екеуміз жау болса?, б?дан тек ?астарымызды? ба?ы жанады.
Рабиу-С?лтан-Бегімні? М??амет-Ж?кіні ?зіне жа?ын тартуыны? та?ы да бір себебі екеуіні? ?лы?бек
