сарайында тетелес ?суі еді. М??амет-Ж?кі Рабиу-С?лтан-Бегімнен ?ш жас кіші. Сонды?тан Рабиу-С?лтан- Бегім одан ?зін ?лкен санап, кішкентайынан о?ан апалы? ?ам?орлы? к?рсетіп келген.
С?лтан т??ымдарына т?н аяусыз ?атты мінездеріне ?арамай, екеуіне де жастайынан жат емес, осы бауырмалды? сезім, ?азіргі тілектеріні? жа?ындай т?суіне жол ашты.
Рабиу-С?лтан-Бегім М??амет-Ж?кіні? келуіне арнай ?ыз-келіншек, бозбалалар жинап, ?лан-асыр той істеді. Ат шаптырылды, балуан к?рестірілді. Жігіттер жамбы атып, сайыс?а т?сті. Шыр?ал?ан ?н, тербелген алтыба?ан… Айлы т?ндерде, бетегелі ??ра?ты сай ішінде хан ?она?ы талай с?луды ??шып, к?ндіз с???ар, ?аршы?а салып, Ар?аны? ?ызыл т?лкісі мен кіші-гірім ла?тай ?ыр ?оянын алдырды.
Осылай бір апта ойын-сауы? ??р?аннан кейін, М??амет-Ж?кі хан алдына келді. Алыс жерден сапар шеккен м??-м??тажын айтты. Жігітті? сауытсыз, ?ару-жара?сыз екенін к?ріп, хан к??ілі к?птенбеді. Ол енді М??амет-Ж?кімен а?жар?ын, шын к??ілмен ?за? ??гімелесті. Б?л ??гімеге тек Рабиу-С?лтан-Бегім ?ана ?атынасты.
Самар?ант, Б??ар, Герат, Мервте ?азір ?анша ?скер барын, халы?ты? ?бусейітпен ?ш екенін баяндай келіп, М??амет-Ж?кі с?зіні? ая?ында:
— ?біл?айыр хан, А?са? Темір та?ына мені? атам ?лы?бек, одан кейін оны? баласы, мені? ?кем ?бду- Латиф отыр?ан, ендігі кезек менікі, — деді, — ?бусейіт ?азір ?орасан мен Иракты тегіс жаулап алам деп жоры?та ж?ргенінде, Самар?ант билігін ?олыма т?сіруге ж?рдем бері?із. М?ндай ы??айлы с?т екінші м?ртебе кездесе ме, онысын білмеймін. Ал ?азір е? ?олайлы ша?…
?біл?айыр баяу езу тартты.
— ?бусейіт те ?бділлахтан ?мірлікті алар жолы, д?л сен т?різді ішке кіре келген…
— А?са? Темір ?рпа?ыны? б?рі ?бусейіттей опасыз бола бермес. Егер Самар?ант ?міріні? та?ына отыр?ызса?ыз, ?мір-ба?и сізді ?ке етіп, айт?аны?ызды екі етпей ?туге ?олыма ??ран алып ант етуге бармын.
— ?ке еткені?ні? ма?ан керегі жо?. ?кесі болар балаларым жетеді. Алда-жалда Самар?ант та?ына отыра ?алса? ?мірімді екі етпеймін деп серт берсе? ??ба-??п.
— ?мірі?ізді екі етпеске міне ??ран, міне нан.
?біл?айыр ?ндемей ?алды. Ол ?за? уа?ыт тілсіз отырды да, бір мезетте:
— Самар?ант у?лиетіні? жерінде ?рыс?а жарайтын ?анша жауынгер пілдер ?алды? — деп ?арсы отыр?ан жігітке тесіле ?арады.
Б?рын Д?шті ?ыпша?, Мауреннахр жерлерінде со?ыста піл ?олданылмайтын. А?са? Темір Иран мен ?ндістанны? шетін ал?аннан кейін барып, пілді кей жа?дайларда Орта Азия хандары жауын ?ор?ыту?а аздап пайдалана баста?ан. Бір кезде Самар?ант, Б??ар у?лиеттерінде піл ?жепт?уір ?о?ан-ло??ы к?шке айнал?ан. Ал ?біл?айыр ?немі Мауреннахр жеріне шабуыл?а шы??анда, ?ой?а шап?ан ?ас?ырдай, ол ?детте хандарыны? б?тен елге жоры??а кеткен кезін а?дып т?ратын. ?алаларын жау ал?ан со?, пілдер де еште?е істей алмайтын. Демек, Самар?ант, Б??арда д?л біз айтып т?р?ан ша?та жауынгер пілдер бітуге айнал?ан-ды. Біра? ?зірге ?лмеген аз?антай пілдерді? ?зінен де, б?рын м?ндай ашулы алып хайуандармен ай?асып к?рмеген к?шпелі ел сыпайларыны? з?ре-??ты ?алмайтын. Самар?антты ба?ындырам деп аттан?ан бая?ы ал?аш?ы ?рысында ?здеріне ?арай д?рсе ?оя берген ?ш пілден б?кіл ?ыпша? жігіттері ж??ки ?аш?ан. ?скерді? арт жа?ында келе жат?ан ?біл?айыр, ?зын т?мсы?ын о?ды-солды сілтеп, кіші-гірім ?йдей боп ?зіне ?арай тап берген алып пілді к?ргенде, не істерін білмей, ?олында?ы найзасын жерге т?сіріп ал?ан. Тек ажалдан астында?ы ж?йрік а? боз аты ??т?ар?ан. Содан бері А?са? Темір ?міратына жататын ?аланы шаппа? болса, е? алдымен «жауынгер пілдері жо? па екен?» деп с?райтын. Жылан ша??ан адам ала жіпті аттау?а ?ор?ады. Бір рет ?лердей боп шошып ?ал?ан ?біл?айыр б? жолы да сол да?дысына салып, піл жайын т?птіштеп с?рап отыр?ан-ды.
— Б?кіл Самар?ант, Б??ар, Гератта ?ш-а? піл бар, — деді М??амет-Ж?кі, — о да жоры??а шы??анда К?реханны? шатыры мен гаремін алып ж?реді.
— ?зге пілдері ?айда?
— Пілді со?ыс?а пайдалану ?шін оларды ж?мсай алатын адамдар керек… Б?рын б?л ?ызметті Иран мен ?ндістаннан алып келген есірейлер ат?аратын. Оларды? ?лгені ?лді, ?лмегені ебін тауып ?з жеріне ?ашып кетті. Иесіз ?ал?ан пілдерді ?бділлах ?астары у беріп ?лтірді.
— Б?лары д?рыс бол?ан екен! — ?біл?айыр Ордасыны? ?шекейлеп сыр- лан?ан ?абыр?асына ?арады. «?ан т?кпей істейтін ісі?ді ?ан т?кпей істе. ?ан т?гіп істер ісі? болса алла-та?ала ?зі ж?рдем берсін» деген ?абыр?аны? жо?ар- ?ы ернеуіне оюлап жазыл?ан хадисті? т?менгі жа?ына к?з жіберді. ?абыр?ада самса?ан ?ару-жара? ілулі т?р. Болат наркескен, ?исы? алдаспан, к?к ??рыш с?йір ?шты найза, шойын басты шо?пар, жа?ты? бірнеше т?рі… ?не, анау Исфа?ан ?ылышымен Ж?мады? ханны? басын ал?ан. ?не, анау болат с?йір найзаны ?біл?айыр ?з ?олымен М?стафа ханны? ж?регіне ?ада?ан… Хан езу тартып к?лді. Хадис «?ділеттік ?шін ?ан т?гіп істер ісі? болса, алла-та?ала ?зі ж?рдем берсін» дейді. ?андай ж?рдем? ?ан т?гуге жарал?ан осы ?аруларды ?олыма ?стат?аныны? ?зі алла-та?аланы? берген ж?рдемі емес пе? И?, солай, ж?рдемі. Самар?ант ?міріні? бар пілін улатып ?лтірткені — о да ж?рдем! Алла-та?ала менен ж?рдемін аяп к?рген бе, тек сол ж?рдемдерді д?рыс пайдалана білсем бол?аны ?ой. Пай?амбар аузынан шы??ан мына хадис та соны айтып т?р?ан жо? па? Д?л солай. Берген сертін б?з?ан ?бусейітті? ?з обалы ?зіне. «?ан т?кпей істейтін ісі?ді ?ан т?кпей істе» дейді. М?хаммед пай?амбарым. Мен ?ан т?гейін деген жо? едім, ?бусейітті? ?зі ?анымды т?к деп тілеп т?р ?ой. С?ра?аны болсын!»
?біл?айыр М??амет-Ж?кіге тесіле ?арады.
— Жа?ыны?а ж?рдем ет дейді ??ран, мен са?ан ж?рдем беруге дайынмын. Біра?, ?ояр екі шартым бар.
М??амет-Ж?кі басын иді.
— Бірінші шартым — ?біл?айыр б?л шартты? М??амет-Ж?кіден г?рі Рабиу-С?лтан-Бегімге ?атынасы бар екенін ?дейі білдіргісі келгендей, кіші б?йбішесіне ?арады, — ?бусейіт мені? ?ызымды ал?ан, біра? антында т?рмады. Антын б?з?аны ?шін мен одан кегімді ?алай ?айтаруым керек?
Рабиу-С?лтан-Бегім жымия к?лді.
— ?рине, кегі? ?ызы?ды ?айтарып алумен бітпейді.
?ызы? орнына ?бусейітті? бірінші ?йелінен ту?ан, он ?ш жасар с?лу ?ибадат-С?лтан-Бегімін то?алды??а алуы? керек.
?біл?айыр ?айтадан М??амет-Ж?кіге б?рылды.
— Бірінші шартым — ?ибадат-С?лтан-Бегім с?луды сол ?ауыздай жарылма?ан, шыныдай сынба?ан к?йінде мені? ?ойныма саласы?.
— У?де, та?сыр жезде.
— Екінші шартым — ?бусейіт б?з?ан антты сен орындайтын боласы?.
Б?нысы ?бусейіттей емес, сен мені алдамайсы?, ?ле-?лгенше ба?ынышты боп ?тесі? дегені еді.
— ??п, та?сыр.
Сол к?ні ?біл?айыр М??амет-Ж?кіге ертіп, Самар?ант?а Б?реке-С?лтан мен Бішкенді о?ланны? бас?аруымен он мы? санды ?ол аттандырды. Атышулы батырларыны? да біразын жіберді.
Хан ?бусейітті? ?орасанда ж?ргенде Самар?антты басып ?алуды? б?лендей ?иынды??а т?спейтінін жорамалдады.
Екі апта ?ткеннен кейін жиырма мы? ?олымен ?біл?айыр ?зі Мауреннахр жеріне ?арай беттеді.
К?к Орда ханы отыз жылдан астам ханды? ?мірінде астанасын бірнеше жерге к?шірген… Сы?ана??а да ту байла?ан. ?ай ?лкені ба?ындырса, сол ?лкеге Ордасын алып бар?ан. Асан ?ай?ыны? Д?шті ?ыпша?ты? жеріне, не ?лытауда, не Еділ, Жайы? жа?асыны? бірінде хан Ордасын тікпеді? деп ренжуі де осыдан еді. Демек, ол ?ай жерге хан Ордасын к?шірсе де, ?зіні? ал?аш?ы туын тіккен Орда-Базар?а ?айтып орала беретін. Орда-Базар оны? т?пкілікті астанасына айнал?ан. ?йтсе де к?птен бері осы астанасын м?лдем тастама? ой?а бекіген.
Орда-Базар, еш те?ізге ??ймайтын, суы мол бол?анымен ?рісі тар ?араке?гір ?зеніні? бойында т?р. Батысында?ы кеме ж?ретін Еділ ?зені екі мы? ша?ырымнан астам жерде. Солт?стігіндегі ?лы ?зен Ертіс пен Есіл олар да сондай жыра?та… О?т?стігіндегі ?ос алып Жейхун мен Сейхун да тым ?ашы?та жатыр… Шы?ысында?ы К?кше те?із с?л таяуыра?, біра? жол ортасы а?ыра?ай, ш?лейт… ?біл?айыр астанасын к?п уа?ыт Сы?ана?та ?ста?ан. Кейін ?ырымда?ы ?збекхан мешіті мен гаремі т?р?ан ?ара те?із жа?асында?ы ?ара-Даг тауынан отыз ша?ырымдай жердегі Ескі ?ырым?а да к?шірмек бол?ан. Бертін келе Еділ жа?асында?ы А?са? Темір б?з?ан Алтын Орда астанасы Сарай ша?арына апаруды да ойла?ан. Солт?стік
