белестерді? ?стінде тек буалдыр са?ым ойнайды. Са?ым-сынды а?ып келе жат?ан ар?арлар. Олар?а енді-енді жетеміз деп ауыздарын ырсита ашып, секіре сам?а?ан кіле? ?ара ?ылшы? арлан ?ас?ырлар.
Тарланк?к ?не-міне дегенше ?ас?ырлар тобына жетіп ?алды. ?біл?айыр енді олармен жанаса шауып келеді. Есіл-дерттері алдарында?ы ар?арлар боп, ?бден к?здері ?анталап ?ызып ал?ан ?ас?ырлар, ы? жа?тарымен жанаса ж?з ?адамдай жерде шауып келе жат?ан салт аттыны а??арар емес. Тек ат д?бірі ??ла?ына аны? жеткенде ?ана со??ы к?кжал ?біл?айыр жа??а жалт б?рылды. Біра? д?л осы с?тте ат ?стінен тартып ?ал?ан хан жебесіні? болат ?шы д?л ж?рек т?сынан кеп ?адалды. ?ас?ыр ?ы?сылай барып, сыл? етіп бір б?йіріне ?арай ??лай кетті. ?біл?айыр о?ан б?рылып та ?ара?ан жо?, енді екінші ?ас?ырды? т?сына жете беріп, оны да ома?ата ??латты. Осылай заматта ?ш ?ас?ырды с?латты. Алдында ?лі де екі-?ш к?кжал бар. Біра? ханны? ?орамса?ында жал- ?ыз жебе ?алды. Ол енді со??ы ар?ар?а таяу келе жат?ан, биіктігі тайыншадай, к?кжал арланды т?сірмек болды. Бойы бусанып, ?ызып ал?ан Тарланк?к ой- ?астай таяй бергенде, ?зе?гісіне шіреніп, ерінен к?теріле т?сіп, кейін ?арай с?л ?исая, «и?, с?т!» деп ?айы? сада?ын тартып ?алды. ?кпе т?сынан жарым ?арыс кірген жебе ?з ?айратын к?рсетті, ?ас?ыр ыш?ынып бір секірді де, домалап-домалап барып с?лап т?сті. Алды??ысыны? ?алай ??ла?анын к?рген со??ы екеуі ы? жа?тарында кенет пайда бол?ан ?ауіпті салт аттыны а??арып, жалт б?рылып желге ?арай салды. ?біл?айыр олар?а б?рыл?ан жо?, ша?ыра? м?йіз ар- ?арларды? е? болмаса біреуін алып ?алайын деп, ат ?ар?ынын б?се?детпей сада?ын иы?ына іліп жіберіп, беліндегі жарты ??лаш к?к ??рыш алдаспанын суы- рып алды. Біра? д?л осы кезде жануарлар ж?бын жазба?ан ?алпында жардай болып т?тасып т?р?ан ?амысты жапыра ?иратып арасына кіріп жо? болды. Хан ?амысты жанай шауып, Тарланк?гін ?зер дегенде барып то?татты. Біра? д?л осы с?тте Тарланк?к ?рейлене шы??ырып жіберіп, к?кке шапшиды. Атыны? ?стінен жерге ??лай жаздап, жалына жабыса ?ал?ан ?біл?айырды? к?ргені ?арсы алдында, он бес ?адамдай жерде, ?ан-жоса етіп к?л-тал?анын шы?ар?ан б??ыны? етіні? жанында ?зіне ?арай ш?ге т?сіп жат?ан есік пен т?рдей тар?ыл ж?нді жолбарыс болды. К?зі тасырайып, м?рты жыбырлап, шабар алдында?ы ?детіне салып, ?зын ??йры?ымен жерді б?ла?дата ?рады. Тарланк?к арындап кеп, алды??ы ая?ын жерге тигізе бергенде, жолбарыс та атылды. ?біл?айырды? бар ?олынан келгені жала?аш алдаспанымен басын ?ор?ай берді. Біра? аппа? ?лпе бауырын жаза атыл?ан жолбарыс ?біл?айыр?а ?анжар тістерін сала алмады, кенет г?рс етіп жерге ??лады. К?зін ашып ал?ан ханны? к?ргені, ба?ана?ы к?кжал ?ас?ырды? ?кпесіне ?зі ?ада?ан жа? о?ындай алып жолбарысты? д?л ж?рек т?сынан кірген сада? жебесі болды. Жолбарысты? ??р дір-дір етіп ?оз?ала алмай жат?анына ?ара?анда жебе ар жа?ынан бір-а? шы??ан т?різді. Б?ны сада? о?ыны? бер жа?ында шошай?ан екі ?арыстай сабы к?рсетіп т?р. Алып жолбарысты жал?ыз о?пен жайрату ?шін алып к?ш керек. Б?л кімні? ?олынан келеді?
?біл?айыр енді сада? атыл?ан жа??а ?арады. Жа?ында «осы Сейхун бойында Саян батыр баста?ан бір топ аламан жігіттер пайда бопты, істейтіндері бекзадаларды? малын талау, ?сіресе, К?к Орда?а ?шігулі деп естіген. ?біл?айыр жиде ?ойнауынан шы??ан к?к сауытты, м?здай боп ?ару-жара? асын?ан ж?зге тарта кіле? жас жігіттерді к?рді. Алдарында ?ш к?ре?ні? біреуіне мінген батыр Саян, жанында екінші к?ре?ге мінген ?зіні? ту?ан ?ызы Г?лба?рам-Патшайым… Хан жолбарыс к?ргеннен бетер, не істерін білмей сасып ?алды. Саянны? ?олында?ы сада?ты? жебесіз екенін к?ріп, ?зін ??т?ар?ан ?ас батыр осы екенін білді. Енді біржолата абыржыды. «Ханды ажалдан алып ?ал?ан жас батыр?а ал?ыс айтып басын ию керек пе, ?лде ?зі ?лім жазасына б?йыр?ан, р??сатсыз ?ызын ?атын ?ыл?ан ?ас жауына жала?аш ?ылышын жар?ылдата ?арсы шабуы керек пе?»
Хан осылай шешім таба алмай абыржып т?р?анында, ?ызы Г?лба?рам сада?ын алып, ?орамса?тан ?озы жаурын жебені ?кесіне ?арай кезей бастады. ?біл?айырды? ж?регі дір ете ?алды. ?зіне шап?алы жат?ан жолбарыс?а е? болмаса бетін ?ор?ай жала?аш алдаспанын ?арсы к?теруге жараса, б? жолы ?йтуге де к?ші жетпеді. Б?кіл денесіне ?ор?асын ??й?андай ?оз?ала алмады. Жаныны? т?ттілігі де, д?ниені? ?ымбаттылы?ы да, а??а сауыт киіп шы?па?аны да — б?рі осы к?зді ашып-ж?м?андай мезетте, ж?регін удай ашытып ?кіндіре санасында жар? етті де, кенет с?не ?алды. Шы??ыс т??ымыны? мейірімсіз келетіні ?зіне м?лім, к?зін ж?ма берді. Біра? ж?регіне к?к ??рыш с?йір ?шты жебе ?адалмады. Аздан кейін жанынан ?тіп бара жат?ан ат д?бірі мен Г?лба?рамны? даусын естіді.
— Бекер ?олымды ?стап ?алды?, — деді ?ызы ?кесіні? т?сынан ?тіп бара жатып. — Егер, біз ?олына т?ссек, бірден басымызды алар еді.
О?ан ?о?ыр?ай дауыс жауап берді.
— ?з ?кесін ?зі ?лтірген ?йелмен, ?анша жа?сы к?рсем де, бір т?секте жата алмас едім.
— Онда ?зі? ?лтіруі? керек еді.
— ?кесін ?лтірген адамды ?андай ?йел шын к??ілімен ерім дейді?
— ?рине ?ой, — ?ызы к?рсінді, — сада?ымды тарту?а мені? де д?тім бармас еді… Тек ыза… — с?зді? ар жа?ы естілмеді.
?біл?айыр аздан кейін к?зін ашып жан-жа?ына ?арады. Біра? ешкімді к?рмеді. Аламандар о? жа?та?ы ?алы? ?ара?аш арасына кіріп кетіпті. Кенет ?біл?айыр?а хабар берген керней ?ні шы?ты. Жоры? дабылына ?йренген Тарланк?к ар?ырай кісінеп ?оя берді. К?п кешікпей серіктері де жетті. ?ліп жат?ан жолбарыс пен жолай жайрап ?ал?ан ?ас?ырларды к?рген Бахтияр-ба?адур мен н?керлері хан ерлігін мада?тай ж?нелді. Біра? о?ан ?біл?айыр л?м-мим деп тіл ?атпады, ?аба?ы т?ксиіп сазарды да ?алды. Ол ?азір алай-т?лей ?кініште еді. «Отыз жыл хан болсам да, осы мезгілге дейін ?зіме керек адамды та?дай білмеймін. ?лгі жігітпен ?ой тіл тапсам ?скеріме ?андай ?олбасшы болар еді. Сондай адамдармен ?ана ?лемді ба?ындыра аласы?! ?ап! ?ап!
Хан батырлы?ыны? ку?сі етіп н?керлері жолбарыс пен арлан ?ас?ырларды? терісін сойып алып, алдарына б?ктеріп, кейін ?айтты. ?біл?айырда ?лі ?н жо?, сол ?аба?ын ?арс жап?ан ?алпында. Тек н?керлері ханны? же?істі екенін к?ні б?рын бар ?лемге дабырлата білдіріп, сырнай-кернейлерін барылдата тартып келеді. Шатырларына тая?андарында ?ана ?біл?айыр ?асында?ы Бахтияр-ба?адур?а:
— Егер мен жо? жерде батыр Саян мен мені? ?ызым Г?лба?рам-Патшайым ?олдары?а т?се ?алса, — деді ?згелерге естіртпей, — мені? ?ызымны? басын алы?дар. Ал батыр Саянды сый-??рмет к?рсетіп босатып жібері?дер.
— ??п, та?сыр!
Бахтияр, ба?адур осы бір болмашы с?зден ханны? неге ?ндемей келе жат?анын ??ты. Жолбарысты батыр Саян ?лтірді-ау деп жорамалдады. «Б?се, жолбарыс ж?регінен суырыл?ан жебе хан жебесіне ??самайтын еді-ау». Батыр жігітті? тек жолбарысты ?ана ?лтірмей, ханды да ажалдан алып ?ал?анына шек келтірмеді. «?йтпесе кекшіл ?біл?айыр оны ?ол?а т?ссе босатып жібер демесе керек еді». Осыны? б?рін сезсе де Бахтияр-ба?адур тіс жарып еште?е демеді. Ханны? к??ілін к?терейін дегендей ол, ??йры?ы мен бас терісі жерге с?йретіліп бір н?керді? еріні? алдына б?ктеріліп келе жат?ан жолбарыс терісін к?рсетіп:
— ?андай ?лкен жолбарыс, — деді с?л езу тартып к?лімсіреп, — егер ?арсы шап?ан кезінде ?олы?ыз дірілдеп кетіп сада?ты тарта алмай ?алса?ыз ?ой, жарып тастауы к?міл еді. Бір ажалдан батырлы?ы?ыз ??т?арды. Б?л ажалдан аман ?ал?аны?ыз?а зор ?уаныштымын. Сіз к?рінбей кеткеннен-а? «А?сарбас!» сада?аны айтумен болдым.
?арсы шап?ан жолбарыс?а о? кеудесінен, не басынан, ?йтеуір ?арсы жа?ынан тиер еді, ал ?лген жолбарысты? жебе ?кпе т?сынан ?адал?ан-ды. «?арсы шап?ан жолбарысты?» деген с?зінен Бахтияр- ба?адурды? жолбарысты м?ны? ?зі ?лтірмегенін сезіп ?ал?анын хан бірден ??ты. Біра? мы?да?ан жауынгерлерді? же?ісін ?з же?ісі санап ?деттенген хан, «жолбарысты батыр Саян ?лтірді» деу- ге аузы бармады. ?йтсе де ба?адурды? с?зін т?сінгендігін білдіре, ол ?ай-тадан:
— Егер батыр Саян ?ол?а т?ссе босатып жібері?дер, — деді.
— ??п та?сыр. Ал екінші м?ртебе ?ол?а т?ссе ше?
— Онда басын алы?дар.
Бахтияр-ба?адур езу тартты да ?ойды. Батыр Саянны? ханды жолбарыстан ??т?ар?анына енді ол тіпті к?м?нданбады. «Ажалдан аман алып ?ал?аны ?шін, хан да оны бір рет ?лімнен ??т?аруын борыш санайды. Ал екінші рет ?ол?а т?ссе. Істеген жа?сылы?ы ?шін ?асты?. Жа?сылы? та, жаманды? та сауда?а т?скен, шіркін, ?у заман!» Дегенмен, аламан жігіттерден сескенген ?біл?айыр б?дан былай ?арай б?л ма??а а??а шы?пады. Бір апта ?ткеннен кейін, мы?да?ан салмен сау-саламат Сейхун дариясыны? о?т?стік жа?асына ж?зіп шы?ты. Су киімдерін кептіріп тыны?ып жат?андарында, ?ш к?н б?рын осы арадан Ж?нібек пен Керейге ?осыламыз деп Андижан ма?айында?ы ?аза? руларыны? ?тіп кеткенін естіді. Хан ?аш?ан елді? со?ынан т?ре ?уып, ?ырып тастау?а ?скеріне ат?а ?ону?а б?йры? берді. ?скері ?бігерленіп, дайындалып жат?анда Самар?антты ал?ан М??амет-Ж?кіні? сыйлы??а жіберген к?ші жетті. (?тте? не керек, ?бусейіт ?орасаннан ?айт?ан со?,
