к?зді, а? сары адам.
Мінбеге шы??ан ?лгі молда екі ?олын жо?ары к?теріп, Уайс хан?а ?арап:
— Ісл?м дініні? ?ор?аны, ?лы м?ртебелі Уайс хан сізді? м?б?р?к ?олы?ыз ?ойылып, алтын м?рі?із басыл?ан ?ділетті жарлы?ы?ызды орындау?а р??сат еті?із! — деген.
Хан басын изеген:
— Р??сат!..
?ызыл шырайлы молда енді ?олы байлаулы кісіге ?ара?ан:
— М?хаммед пай?амбарды? ?мбеті, ?лы Мо?олстанны? ?л-?ызын ?з дініне ?ткізіп, доза??а т?сірмек ?рекетімен шіркеу ?стап, к?н?кар бол?аны? ?шін С?леймен пай?амбардай ?ділетті, ?азірет ?алидай айбарлы, ?лы м?ртебелі Уайс хан, аллата?аланы? к?пір пендесі Д?ниел, сені дар?а асып ?лтіру жазасына б?йырды. Ажал алдында ?андай ?тініші? бар?
?зын са?алды, дудар шашты адам басын шай?а?ан.
— Діні бас?а п?сырмандардан еш ?тінішім жо?. Дінім ?шін ??рбан болу?а бармын! Тезірек дарлары?а тарта бері?дер!
Молда хан?а ?ара?ан. Хан басын та?ы изеген. ?олы байлаулы адамны? жанында?ы екі жендетке молда:
— Аллата?аланы? жазмышы осылай. ??дайды? шо?ынды ??лы Д?ниелді дар?а асы?дар! — деген.
Екі жендет ?олы байлаулы адамны? мойнына ?ыл ар?анды ілмешектеп т?йіп, екінші ?шын ?здеріне ?арай тарта баста?ан. Са?алды адам серейе, жо?ары к?теріле берген. Тек дары бела?ашыны? т?сына тая?анда ?ана бір рет ж?л?ына т?сіп, екі ?олын салбырата, басын бір жа?ына ?исайтып тына ?ал?ан. Екі жендет ар?анны? ?олда?ы басын жердегі ?азы??а апарып байла?ан.
?лгі молда ?айтадан Уайс хан?а ?ара?ан:
— ?лы м?ртебелі та?сыр хан ?ибаратты жерімізде то?сан жыл бойы ?з?зілді? оша?ы боп келген мына шіркеуді? к?л-тал?анын шы?ару?а р??сат еті?із! — деді.
Хан та?ы да басын изеп, «р??сат» деген ишарат к?рсеткен.
Білектерін сыбан?ан ?ожа, молда, м?зін, к?ри, м?риттер «тфа, тфа, п?лекет!» деп ?ыл ар?анды шіркеуді? биік басында?ы кресіне байлап, б?рі жабыла тартып жерге ж?лып т?сірген. Содан кейін ?лкендігі тай ?азандай мыс ?о?ырауын жерге ??лат?ан. Екі бие сауымдай уа?ыт?а жеткізбей, бір шеге шашпай, Алатауды? аршасынан ?иыстырып, жонып сал?ан ша?ын, салтанатты шіркеуді к?л-тал?ан еткен. С?ниет дінін берік ?ста?ан, Арабстаннан, Ираннан келген ?ожа, муфти, ишандарды? кеу-кеуімен, кіле? ?ызба ?фенді, м?рит, шейхтер шіркеуді біржолата жермен-жексен етіп жо? ?ыл?ан.
Исан-Б??ы?а б?ны? б?рі ойыншы? боп к?рінген. Тек бертін келе, ?зі хан та?ыны? ісіне араласа баста?анда ?ана Византия епископы Джавани Мариньолли, Флоренциядан Жетісу мен Гоби ??мы ар?ылы Ханбалы??а[35] бара жатып, б?л шіркеуді Алмалы?та 1340 жылы салдыр?анын білген. Уайс ханнан б?рын- ?ы Алмалы?ты? хандары мен хакімдері, б?зыла баста?ан ша?арда?ы ешкімге керегі жо? шіркеуді? бар-жо?ына к??іл б?лмеген. Рим папасыны? м?сылман жеріне жіберген ты?шы-діни адамдары шіркеуді? м?ндай жа?дайын астыртын пайдаланып ж?рген. Талай м?сылмандарды насрани дініне кіргізіп ал?ан. Тек ?те діншіл Уайс хан ?ана Жа?атай та?ына отыр?аннан кейін, б?л шіркеуді м?сылман дініндегі адамдарды а? жолынан адастырмасын деп біржолата ??рту?а жарлы? берген.
Исан-Б??ы б?л к?нгі к?рген к?рінісінен жас жанын деміктіріп к?йзелмеген. ?арт адам Д?ниелді? ажалы да, жасыл к?мбезді ?демі шіркеуді? ?ирауы да к??ілінде б?лендей із тастама?ан. Біра? б?л жал?анда ?мытпас ?серді о?ан бас- ?а жа?дай ?алдыр?ан. Ер жетіп келе жат?ан хан балалары, ?ира?ан шіркеу т?р?ан жердегі тамаша бау-ба?ша?а келіп, сан т?рлі ойын?а берілетін. Бір к?ні осындай жа?дайда Исан-Б??ы жасыл емен т?біне с?йегі жерленген Д?ниелді? т?мпешік зиратыны? басында булы?а жылап отыр?ан ?ыз баланы к?рді. ?стіне ?ара киген, ?олында бір шо? г?лі бар, шамасы он екі-он ?ш жасар. «Б?л не ?ыл?ан ?ыз? ?айдан келді?» Исан-Б??ы таяй т?сті. Д?л осы кезде ?ыз бала да орнынан т?регелді. Исан-Б??ы беліндегі ?анжарын шап беріп, ?стай алды. «Жо?, б?л адам емес, періні? ?ызы! М?ндай адам баласы жаратылуы м?мкін емес!» Расында да ?ыз хан баласыны? жайшылы?та к?ріп ж?рген ?ыздарына тіпті ??самайтын еді. ?лкен к?гілдір к?зі т?нып жат?ан К?кше те?із суындай к?кпе?бек, а?сары ж?зді, ?ыр м?рын, с???а? бойлы. Исан-Б??ыны та? ?алдыр?ан ?сіресе шашы болды. Ол м?ндай шашты жаратыл?алы к?рген емес. Жерге ш?батылып жат?ан ?ос б?рымы, на?ыз бір т?бесінен етегіне дейін тол?ындала т?гілген ?ызыл алтын т?різді… Жо?, Исан-Б??ы м?ндай ?ыз?ылт шашты еш уа?ытта да к?рген жо?. М?ндай шаш адамзат?а бітуі м?мкін емес. М?ндай шаш тек су перілерінде болады деп еститін. «?зі де су перісіндей с?лу екен. Сір?, мені, си?ырлап алу?а су астынан шы??ан ?ой». Пісмилла! Пісмилла! Мен б?нымен тіл ?атысу?а тиісті емеспін. Егер тілдессем біткенім… Жо?, жо? егер ма?ан таяйтын болса, ?анжарымды жіберуім керек… Б?л су перісіні? ?ызын ?зіме жуытпауым керек… Астапыралла, астапыралла!..»
Біра? ?ызды? ?зі де таямады. Ол Исан-Б??ыны? бетіне азапты пішінмен жас?ана ?арады. К?зі к?зді? б?лы??ыр к?ніндей т?манды жас?а толы.
— ?апу еті?із, хан о?лы, жолы?ыздан кездесіп ?ал?аныма! — деді ол басын иіп, — б?л ара сізді? ойнайтын жері?із емес еді…
«Б?се айттым ?ой, б?л періні? ?ызы деп, ?йтпесе мені? хан баласы екенімді ?айдан біледі? Пісмилла! Пісмилла!..» ?йтсе де ?ыз?а жауап бермеу м?мкін емес еді. Егер адам айдалада келе жатып, жол ?стінде жайнап жат?ан гау?ар тасты к?рсе бір б?рылмай кете алар ма, ?ыз да осы ?ажайып гау?ар тасты? д?л ?зі болатын. Исан-Б??ы о?ан тіл ?атпай ?ала алмады.
— Таяма! — деді ол даусы дірілдеп. — ?зі? кімсі?? Адамсы? ба? Жынсы? ба?
?ыз Исан-Б??ыны? шошып ?ал?анын енді сезді. Ол м??ая езу тартты.
— ?оры?па, адаммын, — деді ол. С?йдеді де ананы? ?анжарынан ?олын алмай т?р?анын а??арып, та?ы да м??ая езу тартты. — ?ке? ?кемді ?лтіріп еді, енді сен мені ?лтірмексі? бе? Жазы?ым не? — ?ыз а?ырын к?рсінді. — Б?л к?ні жазы??а ?арайтын заман ба? Мейлі ?лтіргі? келсе, ?лтіре бер…
«Б?се, былтыр?ы дар?а асыл?ан к?пір де осы ?ыз секілді к?к к?з, а?сары еді ?ой. К?п болса ?ызы шы?ар… Біра? ?лі сенбей т?р?ан Исан-Б??ы:
— Расымен адамсы? ба? — деді ?лі де ?анжарынан ?олын алмай. — Онда «оллаги, биллаги, М?хаммедті? ?мбетімін, жал?ан айтсам ??дайта?ала к?рі со?- сын» деші.
?ыз с?л жымиды.
— Рас айтам, адам баласымын. Егер ?тірік айтсам ??дайта?ала к?рі со?сын. Ал М?хаммед пай?амбарды? ?мбетімін дей алмаймын, мен насрани дініні? ?мбетімін.
— Ол не? К?пірсі? бе?
— Сендерше к?пір… Біздерше е? ?ділетті дінні? ??лымыз…
«Жын-пері болма?аны?а мы? да бір ш?кір. Ал к?пірлігі?ді тастап, м?сылман дініне ауысуы? та?а ?иын болмас… Оны со?ынан к?рерміз…»
Исан-Б??ы ?ыз с?зіне сенді. Сенбеске амалы жо? еді. ?йткені ?ызды? к?пірлік к?н?сын с?лулы?ы же?іп кеткен. Оны? жын-пері еместігін біліп ?уан?ан бала жігіт д?л ?азір ?зін осы к?пір ?ызы ?шін доза? отына к?юге дайын т?різді сезінді. Исан-Б??ы тек бар бол?аны пісмилла, пісмилла деп ?ыз?а таяй берді…
?ыз шынында да былтыр?ы дар?а асыл?ан шалды? ?ызы болып шы?ты. ?кесі ?лген кезде М?хаммед пай?амбарды? дінін тастап, Иса пай?амбарды? дініне к?шкен бір ?й?ыр ди?аны б?ны ?йіне жасырып тірі алып ?алыпты. ?азір сол ?й?ыр ?йінде т?рады екен. Флоренция?а баратын керуенді к?тіп ж?рген к?рінеді. ?кесіні? зиратына г?л ?ою?а келгенінде Исан-Б??ы?а кездесіп ?алыпты.
Екі жас бірін-бірі, шу деп кездескенінен ?натты. Балалы? м?лдір сезім бірте-бірте лаула?ан жалындай, ж?ректерін бал?ыт?ан ал?аш?ы махаббат?а айналды. Бірін-бірі к?ре алмаса т?ра алмайтындай к?йге жетті. Біра? кішкентайынан к?ндес ?скен ту?ан а?асы Ж?ныс, інісіні? ойынды тастап, тез ?згерген мінезінен сезіктеніп, а?дып ж?ріп б?ларды? ??пиясын ашты. Ашып та ?оймады, ?кесіне барып: «Бала? к?пірді? ?ызын алайын деп ж?р» деп ша?ыстырды. ?зі ?лсе та?ына ?ыпша? ?йелінен ту?ан ?лкен баласы Ж?ныстан г?рі, шешесі Мо?ол хандарыны? ?ызы, Исан-Б??ыны? отыратынын тілейтін Уайс хан шошып кетті. «Егер Исан-Б??ы к?пірден ?атын алар болса, т?бі насрани дініне бір б?йіріні? тартпасын кім біледі? М?сылман дініндегі адамдар?а да ?иянат етуі м?мкін ?ой. Жа?атай[36] та?ыны? ??руы да осындайдан басталуы ы?тимал. ?йел ж?рген жерде — ?ашан да болса ?ауіп ж?реді. Шы??ыс бабамызды? т?ртінші ?лы Т?лені? ?ш баласы бірдей — ?ытайды бас?ар?ан ??былай, Иран мен Египетті ал?ан ??ла?у, а?ырында ?ара??рымда?ы ?лкен Орданы? ханы М??ке — Ар?ын руынан ?йел ал?анынан не шы?ты? К?п істерді жасырын осы ?йелдері бас?арды. ??былай Ар?ын ?ызы Жау?ар ханымны? айт?анын екі етпеді, тіпті
