белгісіз. Сонды?тан т?йені? ?омын, атты? жалын алдырмай, а?айын?а сорлылы?ымызды к?рсетпей жетелік. К?шті екенімізді к?рсе сыйлар, к?шсіз екенімізді к?рсе аяр, «кет кейін» дей ?оймас, туысты?ымызды ?имас… деп шешкен.
Осы к?ннен бастап сы?сы?ан ?алы? ел, малды? к?йіне ?арай, асы?пай к?шіп отыр?ан. Бір аптадай ?ткен ша?та Ж?нібек пен Керей ?здеріні? он бес ?л, жеті немере, к?птеген, а?а-інілерін жина?ан. Ж?нібек, жолай «?ызыл жы??ылдан» ?тіп бара жат?анда жігіттеріне кестіріп ал?ан жуанды?ы ?амшы сабындай бір ??ша? ?ызыл к?ре? тобыл?ыны алдына ?ойып, ?лкен баласы ?дік т?ре мен Керейді? т???ышы Б?рынды??а:
— Алдары?да?ы тобыл?ыдан бір-бірден алы?дар, — деген.
Аналар ал?ан.
— Енді сындыры?дар, — деген.
Аналар ?олдарында?ы тобыл?ыларын шытыр-шытыр сындыр?ан.
— Енді ?шеуден алып сындыры?дар, — деген Ж?нібек.
Аналар ?ш тобыл?ыдан алып б?лендей к?ш ж?мсамай б? жолы да сындыр- ?ан.
— Енді бесеуден алып сындыры?дар, — деген Ж?нібек с?лтан.
Аналар бес-бестен тобыл?ыны алып, ?жепт?уір к?ш ж?мсап сындыр?ан.
— Енді сегізден алып сындырып к?рі?дер, — деген Ж?нібек.
?дік пен Б?рынды? тобыл?ыны сегізден ал?ан. Тізелеріне де сал?ан, табандарына да сал?ан, ма?дайларынан сор?алап тер де а??ан, ?йтеуір ?иналып барып, балуан т?л?алы ?ос арлан ?зер дегенде сындыр?ан.
— Енді оннан алып сындырып к?рі?дер, — деген Ж?нібек с?л к?лімсіреп.
Сындыра алмайтындарын білсе де, ?дік пен Б?рынды? тобыл?ыны оннан ал?ан. Сындырма? боп ?рі- бері мы?шы?дап к?рген. К?штеріні? жетпейтінін білген со? «??рып ?ал?ыр, болатын емес» деп тобыл?ыларын ла?тырып жіберген.
Ж?нібек ?ндемей с?л ойланып отыр?ан да:
— Міне, ел бірлігі деген осы, — деп с?зін баста?ан, — жал?ыз адамды жау алады. Ал к?п біріксе ешкім де же?е алмайды. К?п ?ор?ытады. Тере? батырады. Егер екі ?олды? он сауса?ындай ?аза?ты? бар рулары ?ос ж?дыры? боп т?йілсе, ?андай жауына болса да ?ауіпті к?ш…
Ж?нібек пен Керейді? ?зге балаларынан жасы ?лкен ж?не ?зін ?згелеріне ?ара?анда еркіндеу ?стайтын, ?р да жы? мінезі бар Б?рынды?:
— Бас?а рулар ?айда ?алады? — деген. — Мысалы, найзасыны? ?шы алтын Алшын…
— Алыста?ы а?айын ?зі шешсін ?з та?дырын…
Еш уа?ытта да хан мен билерді? бірігуімен ?ана ханды? ??рылма?ан. Орда ша?ыра?ын халы? к?терген. ?аза? елі егін еккен отыры?шы ж?рт емес. Бар шаруашылы?ы мал ?сіру. М?ндай к?шпелі елді? хал?ы — рулары. Оларды? к?семдері — батыр, билері бол?анменен, дені жай шаруа, кедейлер.
Ж?нібекті? ойы, ісін с?тті ету ?шін, осы ?ара халы?ты ?з жа?ына к?бірек тарту. ?азір ол соны? жолын іздеп отыр.
— Жа?сы, — деді Б?рынды?, — Алшынды ?оя т?ралы?. Сонда борышымыз не болма??
Ж?нібек Б?рынды??а ойлана ?арады.
— Т?сінсе? борышы?ды ?зі? айт. Тісі шы??ан бала?а шайнап берген ас болмайды.
— Білмеймін, — деді Б?рынды?. — Бізге ергісі келмейтін руларды шабамыз ба, ?айтеміз…
Т???ышыны? ойланбай айт?ан с?зінен намыстанып ?алса да, оны? тез шамданатын мінезін еске алып, с?зге сара? Керей:
— ?лым, ел шабу?а асы?па, — дей салды.
— ?згелері?де ?андай ой бар? — деді Ж?нібек.
А?а т?р?анда іні с?йлеу с?кет іс ?аза? д?ст?рінде. Тіл ?шына келіп т?р?ан айтары болса да осы д?ст?рден шы?а алмай, Ж?нібекті? ортаншы ?лы ?асым с?лтан т?мен ?арап тыпырши берді.
— ?асымжан, сен бірдеме демексі? бе? — деді Ж?нібек баласыны? с?йлегісі келіп отыр?анын сезіп.
— И?, к?ке, р??сат етсе?із, бірер ауыз ке?есімді мен де берейін деп едім.
— Айт, р??сат…
— ?зіміз ?не шабыламыз, міне шабыламыз деп келе жатып, біреуді шабамыз деуіміз а?атты? болар… Ж?не к?ке, ?зі?із айтты?ыз ?ой, а?айын к?ші?ді к?рсе сыйлайды деп…
— С?йле, с?йле.
— С?йлесем, біз Мо?олстан мен Т?ркістан шекарасына ?аш?ан ел т?різді емес, к?шкен ел т?різді болып баруымыз керек. Жа?атай ?рпа?тары да, Сайбан, А?са? Темір ?рпа?тары да ел екенімізді к?рсін. Ж?не ?алай болса солай ш?быра к?шкен ел екенімізді емес, дос болса дос бола алатын, ?ас болса ?ас бола алатын, ?оныс бермесе к?шпен тартып ала алатын жау ж?рек ?ауым екенімізді бай?асын. ?азір осы отыр?андарымызды? ес білетіндеріміз, сойыл со?ып с?з с?йлей алатындарымыз, ?асымыз?а бес-алты ?аза?ты? ер жігіттерін ертіп, ермей ?ал?ан, не еру-ермеуін білмей отыр?ан ж?рт?а тарауымыз абзал. «Бізге ері?дер, бірігіп ел болып, ?аза?ты? А? Ордасыны? туын ?айта к?терелік» деуіміз орынды. Ерген ж?рт ерер, ермеген ж?рт ой?а ?алар. ?ара халы? со?ымыздан не??рлым к?п ерсе, со??рлым ісімізді? с?тті болары ай?ын.
Ж?нібек жас?спірім ?лыны? с?зін бірден іліп ?кетті.
— Д?рыс айтасы? балам, — деді ол, іштей т?бі ?асымнан ?лы адам шы?ар деген б?рын?ы ?мітіні? б? жолы бір дерек таста?анына ?уанып, — бізді? б?гінгі аттанысымыз ??р ?біл?айыр?а ?кпелеуден ту?ан аттаныс емес, б?дан ж?з жыл б?рын бабамыз Орысхан тіккен А? Орданы ?айта т?р?ызып, ?аза? деген жеке ел болу аттанысы. Ал Орысхан бабамызды? а? туын тігетін бізде екі-а? жер бар. Бірі — Алтын Орда ж?рты, Еділ мен Жайы?ты? ортасы. Біра? ол жа?ты? жері мал?а жайлы болса да, елі бізге жайлы емес. Т?кпірінде ?азан ханды?ы мен Т?ркия?а к?з тіккен ?ырым с?лтандары бар. Б??ан Еділ мен Жайы??а бізді жолат?ысы келмейтін ?асым с?лтанды, Темір биді ?ос. Олар кімді ел еткізеді? ?рине, ар жа?ында?ы орыс ж?ртына ар?а с?йеп к?рер едік, біра? ол ж?ртты? ?зі де ?азір ?бден ?анаттанып жетпеген ?ыран балапаны т?різді. Екінші жер — ол Орысхан бабамыз кеше туын тіккен Сы?ана? ша?арыны? ма?айы. Б?л ара бізге ?олайлы. Ар жа?ында ?йсін, Жалайыр, Дулат, ?о?ырат, ?а?лы мен Найманны?, Керейді? біраз елі жатыр. Б? жа?та да азда?ан Ар?ын, ?ыпша? бар. Сы?ана? б?л к?нде ?біл?айырды? ?олында. Т?бін к?рерміз. Ал ?зірге барар жеріміз Жа?атай ?рпа?ыны? Т?ркістанмен шектескен т?сы. А?айын сыйласын десек, ол ара?а біз ел болып баруымыз керек. ?асым ба?адур ж?н айтады. ?азір ?р?айсы? ?астары?а бес-алты жігіттен ертіп алып, ?оз?алмай отыр- ?ан ауылдар?а аттаны?дар. Со?ымыздан ж?рт к?п ерсе, халы?ты? тілегіне бізді? тілегіміз сай келгені. Онда ісімізді? игілікті болуы ха?, — деген.
Ж?нібек пен Керей балалары жан-жа??а тара?ан. Соларды? айтуымен ?біл?айыр?а наразы біраз рулар Мо?олстан жеріне к?шіп бара жат?ан ?алы? к?шке келіп ?осыл?ан.
?біл?айыр ?скеріні? Сейхун дарияны? ар?ы бетіндегі к?рген к?ш орны да, шабарманны? айт?ан Талас ?зеніні? бергі бетіндегі ?онып жат?ан ?алы? ел де б?рі бір осы Ж?нібек пен Керейге келіп ?осылып жат?ан ?аза? рулары болатын.
Шабарман шы?ысымен Исан-Б??ы хан ке?есін таратты да, Мір М?хамед-Шайх, Мір Сейт?лі ?мірлерімен, бас найыбы ?йсін ?астек бимен ?зі о?аша ?алды. ?аза? руларыны? Мо?олстан шекарасына к?шіп келуі, егер оларды Мо?олстан жеріні? шетіндегі Шу, Сарысу ?зендеріні? бойы мен Талас ?зеніні? ар?ы бетіне орналастырса, ?здерін ?біл?айыр мен А?са? Темір ханды?тарыны? шабуылынан ?ор?айтын ?ал?ан жасайтындарын б?л т?ртеуі бірден ??ысты. Ж?не ?аза?тарды? к?штерін ?ытай мен ?алма??а да ?арсы пайдаланба? болды. Исан-Б??ы Ж?нібек пен Керейді? алдынан ат шаптырды. А? Орда хандарыны? ?рпа?тарын, олармен бірге келген ?аза?ты? басты руларыны? игі жа?сыларын ??ша?ын жайып ?арсы алды.
Ж?нібек пен Керей Мо?олстан ханымен бір ай бірге болып, бір ыдыстан ас ішісіп, бір ауыздан с?з шы?арысып, тату-т?тті бітімге келді. Исан-Б??ы к?шіп келген ?аза? руларына б?кіл Шу, Сарысу, Талас, Бадам ?зендеріні? бойы мен ?озыбас, ?аратауды? Мо?олстан?а ?арайтын теріскей жа?ын тегіс ?оныс?а береді. Б?л ?онысты? шеті ?аратал ?зенімен, ?біл?айыр ?арама?ында?ы Т?ркістан ?лкесімен бітеді. Жа?сылы??а жа?сылы?, осыншама ?оныс ал?ан ?аза? рулары, екі елді? бірдей жауы, Мо?олстанды шабу?а дайындалып жат?ан ?ытай богдаханы мен Ойрат ?онтайшысына ?арсы бір мы? жа?сы жара?тан?ан салт атты жауынгер шы?арады.
