к?кілташ бол?ан, ?азір М?хамед-Шайбани мен Махмуд-С?лтанны? атакесі Дарвиш-Х?сайын батыр к?зеткен, а?ыл?а бай, бой-т?рпаты бірден адамны? ы?ыласын аударар М?хамед-Шайбани осы к?ннен-а? к?зге т?сті.
Сол к?ні ?астар Ордасына Айба? о?лан, Береке с?лтан, Аббас бек, М?са бектер жиналып, М?хамед- Шайбаниды ?йы?тап жат?ан жерінде т?нде шауып ?лтіруге кісі жібермек боп келісті. Б?л м?жіліске Б?рынды? пен ?асым с?лтан да ша?ырылды. Б?рынды? к?нсе де, ?асым:
— Хан та?ын са?тар жанды ?ан майданда ?лтіру керек. ?йы?тап жат?ан жерінде шауып тастау б?л ?ры, ?ара?шыларды? ісі. Біз хан т??ымымыз, м?ндай ?ылмыс?а баруымыз к?н?! — деп к?нбей ?ойды.
Оны? к?нбегеніне ?ара?ан жо?. ?біл?айыр Ордасына ?ш с?лтан, бектер басына алтын орда т?р?ызба? боп, аты-шулы жан ал?ыш ??рыбайды жіберді.
Біра? с?лтан жат?ан ?йге жыландай сыбыр шы?армай кірген ??рыбайды, ?асым с?лтанны? кісі жіберуімен к?ні б?рын хабардар болып, ?тірік ?йы?тап жат?ан М?хамед-Шайбани, алдаспанын жар? еткізіп, ??лаштай сермеп ?а? б?лді.
Жазмыш деген ?ызы?. Халы? ?шін к?пір салам деп арман еткен эль М?лік ибн Зархум, халы?ты? ?з арасынан шы??ан жендет жігіттерді? ?олынан ?аза тапты. Ал, т?рт жылдан кейін б??ара халы?ты ?ан?а бояп, б?кіл Орта Азияны жаулап ала баста?ан, ата?ты М?хамед-Шайбани хан бір ?ана с?лтанны? ерлікті к?ксеген адал к??іліні? ар?асында аман ?алды.
Еліне ?айтып келіп, ?асым с?лтан ?кесіне тойда бол?ан о?и?аны?, к?рген-білгенін б?рін айтып бол?анында Ж?нібек ?за? ойланып отырды да, ауыр к?рсінді.
— Т?бі біз ?біл?айырды? орнына отырар Шайх-Хайдарды емес, М?хамед-Шайбани с?лтанды к?зімізден таса етпеуіміз керек, — деді.
Б?л с?зімен Ж?нібек егер ?біл?айыр та?ына М?хамед-Шайбани?а отырар к?н туса, аса бір ?иын к?рес басталатынын білдірген еді.
М?хамед-?кім эль Таразиды? тойында та?ы екі о?и?а бол?ан. Балаларыны? б?л той?а ?атынасатынын білген со?, алтындат?ан ер-то?ымды, ж?ген-??йыс- ?анды ?ос к?лсары жор?а мініп Рабиу-С?лтан-Бегім мен келіні А??озы келген. Жа??ы саудагері б?лар?а арнап ?ос орда тіккен.
Б?йгеден Тарланк?кті? баласы А?танкер озып келіп, М?хамед-Шайбани?а ж?рт к??ілі ауа баста?аннан-а? ба? ??мар С?йіншік с?лтан жанын ?ояр?а жер таппа?ан. Біра? бая?ы он ?ш жасар к?ніндегі ?ылы?ы есте ?ал?ан Рабиу-С?лтан-Бегім сол к?ні С?йіншікті о?аша шы?арып ап ?за? с?йлескен. А?ылы да, ерлігі де М?хамед-Шайбаниды? ?з те?дестерінен арты? екенін б?кіл ел біліп ?ал?ан т?різді ж?не оны ?остайтын Дарвиш-Х?сайын ?арашы? батыр мен Бахтияр с?лтан т?різді К?к Орда?а тірек бол?ан, б?кіл Д?шті ?ыпша??а ?йгілі адамдар бар, ?андай ба?ыт?а, та??а жетсе? де М?хамед-Шайбанимен бірге жетесі? деген. ?кесін ?лтірген на?ашы? ?бді-Латиф ?мірге ??сама, ?ыз?анша?ты? жолы к?н? жол, онымен адам м?ратына жете алмайды, а?а? Шах-Буда?ты? балаларына ке? пейіл келіп, соларды? со?ынан еруін с?ра?ан. ?здері быт-шыт боп ?ырылысып ж?рген на?ашысы Темір т??ымыны? б??ан ?ке та?ына отыру?а ж?рдем бере алмайтынына к?зі жете баста?ан С?йіншік, ?лі де Самар?ант ?мірлігіне ?адірі бар шешесіні? а?ылын ал?ан, ?н бойын ?анша мансап??марлы? билегенмен, аталы с?зден шы?а тартпа?ан. Б?л ?біл?айыр балаларыны? ?р жа??а б?рылмай, бір ода?тас болуыны? басы еді.
Екінші о?и?а тіпті адам к?тпеген жерден кездесті. Т?йе б?йгесі біткен к?ні і?ірде А??озы бике ?з ордасында жал?ыз отыр?ан кезінде, ?йге бет-аузын к?шпелі елді? б?зауындай т?мшалап ал?ан, жал?ыз к?з, е?гезердей ?ара жігіт кіріп келді.
Тойдан шаршап келіп ?исайып жат?ан А??озы, осынау кірген адамны? дене ??рылысынан, ?имылынан ?зіні? Ора?ын к?ргендей шошып кетіп, дауыстап жібере жаздады.
— ?оры?па, — деді кірген кісі, — мен Ора?пын. ?лді дегендері бекер, тірімін. Біра? ?лген адамнан да ?ор?ыныштымын. Егер мені? бетімді к?рсе?, ?азір талып ??лар еді?. — Ол асы?а ?зіні? ?алай тірі ?ал?ан о?и?асын айтып берді де — ?олы?а ??ран алып, «?мір-ба?и ерге шы?паймын» депсі?, соны?ды естіп келдім, — деді, — ма?ан деген ж?регі?ді адал са?та?аны? ?шін ра?мет, б?л ??рметі?ді ?ара жерге кіргенше ?мытпаспын. Ал енді айтарым: ?лген адам ?шін ?лмек жо?. Мен патша, хандар?а ?ана тірі адаммын. Са?ан ?лікпін. Ерге шы?, ?ызы? к?р. ??ран ?стап ??дай?а берген анты?ды мен алдым. Ал енді ?ош бол. — Ол ?йден шы?а берген.
— То?тай т?р… — деді А??озы.
Біра? Ора? то?тамады. Шы?ып кетті. А??озы к?зі ?арауытып, жанында?ы т?секке а?ырын ?исая беріп, жылап ?оя берді.
Келесі к?ні т?нде Ора? ?ыры? жігітімен М?хамед-?кім эль Таразиды? Талас ?зеніні? етегінде жат?ан к?п жыл?ысын «?зі? ?лтірген эль М?лік ибн Зархум шеберді? ??ны» деп айдап ?кетті. Оны Сырды? т?менгі жа?ында?ы кедей ауылдар?а апарып б?ліп берді. Осы к?ннен бастап «Жал?ыз к?з» батыр кедей ж?ртты? ?ор?аны» деген ла?ап б?кіл Д?шті ?ыпша??а тарады. Ора? кедей ж?ртты? ?ор?аны екенін сан ай?аста к?рсете алды.
Ал б?л кезде Исан-Б??ы мединесін ?айтадан А?су?а к?шірген. «Сырт?ы жауынан ?аза?тар ?ор?айды, ал оларды? к?ші жетпей ?алса, ?з ?алалары?ды, ?лыстары?ды ?здері? ?ор?а?дар» деп хан ке?есін м?лдем тарат?ан. Осылай ?мірлеріні? ойынан шы??анына ол ?те ?уанышты еді. ?йткені айт?андарын істеп отыр?ан хан?а енді еш?айсысы ?арсы б?лік шы?армайды деп ойла?ан. ?ой да аман, ?ас?ыр да то?. Біра? Исан-Б??ы ?з ?олымен ?зі Мо?олстанны? болаша? к?рін ?азып ?ой?анын білмеді. Мо?олстан ?мірлеріні? ?з ?лыстарын жеке-жеке ?ор?ауы, ал ?аза? руларыны? бірігіп сырт?ы жауларына ?арсы шы?уы, б?л елді? мемлекет болуыны? ал?аш?ы адымдарына айналатынын ол ойламады. Исан-Б??ы та?ы екінші жа?дайды а??армады. Ол мединесін А?су?а к?шіргенде енді ?біл?айыр, ?бусейіт, Ж?нысты? шабуылынан біржолата ??тылдым, олар ма?ан ?ылышын ала ?мтылса, жолында найзасын т?сеп т?р?ан ?аза? елі бар деп сенген. Жо? жерден Т?ркістанны? к?нбатыс к?нгей жа?ынан пайда бол?ан жауынгер ?аза? руларынан расында да ?бусейіт пен Ж?ныс ?атты сескеніп ?ал?ан. Енді б?л елдерді басып Мо?олстан?а ?те алмайтындарын бірден ???ан. Сонды?тан олар Исан-Б??ы?а тікелей апаратын жол іздеген. Желісі алыс, ?иын да болса сол жолды тап?ан. Ж?ныс пен Омар-Шейх с?лтан Т?ркістан ?лкесіні? к?ншы?ыс жа?ымен ??майтты, ш?лді, кісі т?гіл керуен ж?рмеген, тек сініш ??сы[45] ?ана ?шып ?тетін сахараларды басып отырып, Іле ?зеніне шы??ан. Сол Іле ?зеніні? бойымен Алтын Емел тауларын б?ктерлей отырып, Жаркент ?аласына жеткен. Ал Жаркенттен т?те жолмен А?су?а ?рі дегенде ?ш к?нде барады. Жауыны? Жаркентке келіп ?ал?анын Исан-Б??ы білген де жо?. Ол кенет т?сек тартып ауырып ?алып, д?ние о?ан енді ?айта оралмас т?ске айнал?ан. Тілі к?рмеліп бар ?лем су ?ара??ы бола баста?ан. Тек к?з алдына жары? с?уле болып, бая?ы бір су перісі т?різді, к?пір ?ыз елестей берген. Отыз жылдай екеуін б?лген арасында?ы там?? ?мірден енді ??тылып, жаны?а барам деп к?пір ?ыз?а т?сегінен ?лсін-?лсін ?олын жая ?мтылып, тек аузына «Федосья» деген соны? ?ана аты т?се берген. Тілі к?рмеліп, ??р ерні ?ана жыбырлап жат?ан ханны? ?асында отыр?ан наип, муфти, ишан, ?ожа-молдалар, хан даусын естімесе де кімні? атын атап жат?анын т?сініп іштерінен «астапыралла, астапыралла, хан иемізді? «к?н?сынан аула? ет» деп ??дайта?ала?а жалбарынумен бол?ан.
Алтын та??а отырып ел билегелі к?рінген ?мірден, хан, с?лтаннан ?ауіптеніп ??са тарт?ан Исан- Б??ыны? к?рі ж?регі, ?ас жауы Ж?нысты? келіп жетуіне шыдай алмады. Бір к?ндерде б?кіл Мо?олстан?а ?ожа бол?ан Исан-Б??ы, т?сегіне ??ла?анына бір апта ?ткен ша?та жеті ?атыны мен он бес ?л-?ызыны? біреуіні? де атын атай алмай, тек «Федосья» деп ерні жыбырлап д?ние салды.
А?суды шабу?а Жаркентте дайындалып жат?ан Ж?ныс с?лтан б?л хабарды естісімен кейін шегінуге бел буды. К?йеу баласы Омар-Шейх мырзаны? «келіп ?алды? ?ой, ?азір олар ?рыс?а дайын емес, хан та?ын алуы?ыз?а б?дан арты? мезгіл болмайды, шабайы?» дегеніне к?нбеді. Ханы ?ліп, ?аралы болып жат?ан елді шапса, т?бі бар халы? ?ар?ыс айтып, хан сайламай ?оюынан ?оры?ты. ?мір бойы арман еткен та?ын енді б?тен жолмен алу керек екенін ??ты. Ол атыны? басын кейін б?рды. Демек, б?нысы д?рыс болды. Мо?ол, Жа?атай ?мірлеріні? шешуімен Исан-Б??ыны? ?ыр?ы ?тпей, Ж?ныс с?лтан Мо?олстан ханы та?ына отырды.
Б?кіл Нарын, ?аш?ар, ??мнат, ?астек, Сары ?й?ыр ма?ында?ы ?йсін, Жалайыр, ?й?ыр, Албан елдерінен ?зіні? бес ж?з атты ?скеріне бес мы? салт атты сойылгерлерін ?осып, ?ытайды? ?алы? жаяу ?скерімен ?ан майданда ?ш м?ртебе кездесіп, а?ырында ?здеріні? шы??ан жері — «?ытай ?абыр?асынан» ?рі асыра ?уып тастап, Шу бойынан ?дік Мо?олстан шекарасына екі рет барып ?айтты. Сондай-а? Ойрат ?онтайшысы Амансанджи?а «бай?а, б?л араны? Керей, Найманыны? ?ор?анышы бар» деп ы?ай мен сы?айдан ??рыл?ан бес мы? ?скерімен ?ыр к?рсетіп еріксіз бітімге к?ндіріп, ?амбар батыр да Ойрат жерінде екі рет бол?ан.
