Сайрамдарды да осылар т?різді ?біл?айыр?а ?те сенімді не болмаса хан т??ымынан шы??ан с?лтандар билеуде еді.
Ал б?л хакімдерді? Ж?нібек жа?ына шы?уы ?шін жал?ыз-а? жол бар. Ол жол: Ж?нібек ?біл?айырдан к?шті болуы керек. К?шті болуды? жолы биіктігі ?ыры? ??лаш, ?аланы ?орша?ан ?ор?андарды алу ?ана емес. Тастай т?йінген б?л ша?арлар?а шабуыл жасап, орынсыз ?ырылудан г?рі, алдыменен Д?шті ?ыпша?та?ы руларды? басын біріктіріп, мы?ты ?скер ??ра білу шарт. Егер халы?ты ?зіне ба?ындыра алса, мы?ты ?ол жинау да ?иын?а т?спейді. Ал, аз?антай ?ана ш?райлы жайылым ?шін біріні? малын бірі барымталап, жігіттерін сойыл?а жы?у?а дейін баратын ?аза? руларын ?зі?е ба?ындыру о?ай?а т?скен бе! ?р?айсысы ?зін- ?зі д?й санайтын, ?зім дегенде ?гіз ?ара к?ші бар ?р руды? би, батырларын бір хан?а ба?ындыру о?ай болып па? Та?ы бір ?иынды?ы ?біл?айырмен айырылысар кезде намыс?а шауып, бір ж?дыры?тай ж?мыла ?ал?ан ?аза?ты? басты рулары тынысы ке?іген сайын, ж?мыл?ан ж?дыры?ы жазылып, біріктік деп тарт?ан айылы босай т?скен. ?зіні? ежелгі д?ст?ріне салып, малыны? ?уеніне ?арай бытырай к?ше баста?ан. Ж?нібекті? де е? ?оры??аны халы?ты? жібі босап кететін осы кез еді. ?біл?айыр ханны? да к?ткені осы. Бытыра?ан руларды біртіндеп жаулап алып, Т?ркістан ?алаларын да боса?асын берік ?стап, б?кіл Д?шті ?ыпша?ты ?айтадан ?зіне ба?ындырады. Ал Ж?нібек Ар?ын, ?ыпша? ?ос шо?парын ?олына мы?тап ?стап, жа?а ?йып келе жат?ан ел бірлігіне іріткі салдырмайды. К?нгісі келген руларды а?ылмен к?ндіреді, ал к?нгісі келмегендерін ?ан-жоса етіп к?шпен дегеніне ба?ыл еткізеді. Осылай шешкен Ж?нібек аулы ?ара Ке?гір жа?асына келіп жайлау?а ?он?ан ша?та, Тауы? жылы, екінші айды? орта шенінде Ар?ынны? а?са?алы ?отан тайшы мен ?ыпша?ты? ?рі биі, ?рі батыры, ?рі с?зуар желауызды шешен-а?ыны ?ар?а бойлы ?азту?анды ке?еске ша?ырды. Б?л кезде Ар?ын руыны? к?семі Ар?ын би еді. Ал ?ыпша?ты? билігі ?лі т??ырынан т?се ?ойма?ан ?ара ?ыпша? ?обыланды батырда болатын. ?аза?ты? е? к?п ж?не батыр руларыны? к?семдерін ша?ырмай, ханны? жырауларды ша?ыруында да к?п м?н бар. Ж?нібек ел билеген жа?сыдан, ел арала?ан а?ын сыншы екенін білетін. А?ын ел ??ла?ы, ел к?зі, ел ж?регі. Ж?ртыны? тамырыны? ?алай со?атынын ж?не оны? к??іл к?йін, м??-м??тажын б?лардан арты? айтып беретін тірі пенде жо?. Сан а?ын-жыраулар хал?ыны? ауыр халін хандарына жыр етіп беремін деп, ?у?ын?а ?шыра?ан, ??рбан да бол?ан.
Ж?нібек ?отан мен ?ар?а бойлы ?азту?анды ша?ыр?анда хал?ыны? к??іліні? ?андай к?йде екенін білгісі келген-ді. ?ос жырау бір к?ні жетті. ?здеріне арналып тігілген ?ос а? боз ?йге ат?осшы жігіттерімен жай?асып жат?андарында: «Асан ата, к?дімгі ел ??ла?ы, ел к?зі Асан ?ай?ы келе жатыр» деген хабар д??к ете ?алды. С?йткенше бол?ан жо? «Т?гел с?зді? т?бі бір, т?п атасы Май?ы биді?» алтыншы ?рпа?ы, ел кезген Асан ата ауыл сыртына кеп, А?сира? ж?рдегіні? ?стінен т?сті. Б?л ша? к?н батып бара жат?ан мезгіл еді. Хан аулы ма?ында мал болма?анмен, т?менгі елді? ?айт?ан ?ойыны? ма?ыра?аны, ??ра?та?ы жыл?ысыны? кісінегені, аусыл аруаналарды? бозда?аны, зе?гі баба ша?ыра? м?йіз сиырларды? м??ірегені алыстан естіліп жатты. К?рі т?бетті? балпылдай ?рген д??кілдек даусы, ?лдекімні? «?озыжан, ?озыжан!» деп баласын еркелете ша?ыр?ан ай?айы шы?ады. К?ндізгі а?ыза? жел де то?тап, кешкі таман?ы тына ?ал?ан таза ауада малы ?рістен ?айтып абыр-сабыр бол?ан, т?менде жат- ?ан т?ле?гіт ауылдарыны? у-шуы хан Ордасына аны? естіліп т?рады. ?ара Ке?гірді? к?к балауса жасыл шал?ынды ар?ы жа?асында, сонау ойпатта?ы ?а- мысты к?лге дейін быжына?ан ел к?рінеді. С?т пісіруге, ас ?амдау?а кіріскен ?атындарды? жа??ан оттарыны? к?гілдір т?тіні ауыл ?стінен к?кке к?лбей ?шып барады. ?амысты к?лден белеске ?арай к?терілген к?п жыл?ы к??гірттене б?лдырап к?зге т?седі. Бергі ауылды? ?ыр?а жа?ында?ы жазы?та, ?олында ??ры?ы бар, а? боз ж?йрік мінген жігіт, асау ?уып келеді.
Хан Ордасында ?арт ?отан мен ?ар?а бойлы ?азту?анны? келіп с?лем беруін к?тіп отыр?ан Ж?нібек, «Асан ?ай?ы келіп ауыл сыртында т?сіп жатыр» деген хабарды естісімен, б?кіл Д?шті ?ыпша? арда?тайтын, ?аза?ы ?шін ?ай?ылы жырауды ?зі шы?ып ?арсы алма? болды. Ж?нібек н?керлерін ертіп, Ордадан шы?ып есік алдында с?л кідірді. ?зенні? ар?ы бетіндегі ауыл?а ?арады. Т?йсік ?аба?ты ханны? с?р?ылт сыны? ж?зінде кенет бір к?лімсірегендей шырай еле? берді. Шынында да ауылды? кешкі суреті адамны? к??ілін к?терерліктей орасан с?лу еді. Ж?нібек енді осыншама жан тербетер с?лу суретке к?з салып рахаттанбай, ба?анадан бері Орда ішінде отыра бергеніне ?кінді. «Д?ние деген міне осы, м?ны? хан екенінде де, хал?ыны? ?амын ойлап к?ні бойы Ордадан шы?па?анымен де ісі жо?, ?з ?ызы?ымен, ?уанышымен ?те береді». Д?л осы кезде а? боз ж?йрік мінген бала жігіт ба?анадан бері ?стама? асауын хан т?сында?ы ?зенні? жа?асымен жанастыра ?уып, алдында?ы асау жалт б?рылып алдынан ?те берем дегенде, ?олында?ы ??ры?ын мойнына жып еткізіп сала ?ойды. Асау, бала жігітті атматымен с?йрей ж?нелді. Біра? жігіт жібермеді. ?зе?гісін шірене арт жа?ына ?арай ?исая, ?олында?ы ??ры?ын ?ос ?олдап б?рай тартып жанаса жабысып келеді. К?ндікке шап?ан ж?йрік шаршады ма, ?лде мойнына т?скен ??ры?ты? ?ыл ар?аны батты ма, екі б?йірін сол?ылдата демін алып, ?стінен тері к?псіп б?р?ырап, ?амыс ??ла?ын ?айшылай те?селе барып то?тады. ??ры?шыны? ?имылына риза бол?ан хан «Жігітім-а? екенсі?! Кімні? баласы екен ?зі?» деді. Хан с?ра?ына жауап тап?алы бір н?кері ауыл сыртында?ы сайда?ы атына ж?нелді. Ж?нібек енді хан Ордасына ?арай беттеген Асан ?ай?ы тобына ?арсы ж?рді. Ханнан б?рын, ?ай?ылы жырауды ?ошеметпен ?арт ?отан мен ?азту?ан ?арсы ал?ан. Асанды екеуі екі жа?ынан ?олты?тап, топ адамды со?дарынан ертіп келе жатыр екен. Ж?нібек хан н?керлерімен таяу келіп, ?ол ?усырып иіліп с?лем берді.
— Арсы? ба, Асан ата?
— Барсы? ба, жар?ыным?
Хан енді ?аза? ?детімен алдымен ??ша?ын ай?астыра, кеудесіне кеудесін тигізіп, ?уелі Асан ?ай?ымен с?лемдесті, содан со? барып ?отан жыраумен, ?азту?анмен амандасты. ?азту?анны? орнына енді Ж?нібек ханны? ?зі Асан ?ай?ыны? ?олты?ынан ?стады. Б?рі бірдей хан Ордасына беттеді. А? Орда?а т?жім етіп кіргеннен кейін ?ш жырау хан та?ыны? о? жа?ында?ы шайы к?рпені? ?стіне барып отырды. Асан ?ай?ы т?рде. Одан с?л т?мендеу ?отан ?арт, сосын барып ?азту?ан тайшы жай?асты. Хан н?керлері ая?тарыны? ?шымен дыбыс шы?армай ж?ріп, шынта?тарына ?лпілдеген мамы? жасты? салды. С?йтсе де Ж?нібек ханды сыйла?ан ?арттар, ая?тарын к?сіліп жасты??а жантаймады, сол малдастарын ??рып отыр?ан ?алыптарынан ?оз?алмады.
— Жол болсын, ?ария, — деді Ж?нібек, Асан ?ай?ыдан ж?н с?рап, — алыстан келесіз бе?
— А?сира??а жа?ын, а?са?ал?а алыс жерден келемін, жар?ыным. Бабам Май?ы би к?ш сал?ан Алатауды? ?ойнауында?ы, г?л-ба?шасы жайна?ан, б?лб?л ??сы сайра?ан Алмалы?тан шы??ан бетім бар…
— ?-?… ??тты ?оныстан аттан?ан екенсіз ?ой.
— ??тты дейсіз бе?.. — Асан атаны? ?аба?ы ?арс жабылып кетті. — Бізден де б?рын насрани діні шіркеуі салын?ан екен…
— Батыс ?онысы тым алыс ?ой.
— ?ызыл т?лкіге ?ызы??ан ?ыран?а алты к?ндік атырап ?удем жерден жа?ын.
— Рас, Жетісу ??ірі жерді? ?ызыл т?лкісі.
— Айыбы — ажары. Сол себептен де Сой?ын Сайдан Шы?ысты? ?п жыланы ?лсін-?лсін басын сума?дай к?рсетіп жат?ан жо? па?
— Тірі ?ал?ы? келсе елі? к?шті болсын.
— Елім ?айтсе к?шті болады?
— Арманына жеткен ел к?шті болады.
— ?андай арманды айтасыз?
— Жер?йек деген хал?ы?ны? арманын айтамын. Б? жал?анны? жер?йегі Жетісу екен. Алтын Орда?ды сол Жетісуда?ы Алмалы??а тіккені?де ?ой ?стінде боз тор?ай ж?мырт?алар заман орнайды. Біз жетпегенмен о?ан бізді? ?рпа?ымыз жетеді.
Ж?нібек езу тартты.
— Біра? о?ан шейін ?біл?айырды? к?к б?рілері бізді талап ?ан етпек ?ой.
— Д?рыс айтасы?, жар?ыным, ?азіргі заман ?лі жеткенні? заманы. Жолай Ахмет ?ожаны? мешітіне ??ран о?ып шы?айын деп Яссы?а б?рылып едім, ?біл?айыр ханны? ?мірімен істелген бір ?иянатты к?рдім…
— ?андай ?иянат?
— Хакім М?хамед-Мазид тархан Яссы?а керуен тартып келген ?аза? саудагерлеріні? малын тартып алып, ?здерін ??м?а ?уып салыпты.
— Б?нысы ?біл?айырды? Т?ркістан жеріне ?аза? саудагерлері келмесін дегені ?ой.
— И?…
Ба?анадан бері ?ндемей отыр?ан ?ар?а бойлы ?азту?ан о?ыс ?имылдап хан?а ?арады.
