«?й, Едіге, сен енді ?айт сана!
?айтып Еділ ?т сана!
Е?сесі биік боз Орда.
Е?кейіп с?лем бер сана!
Ерні ж??а сар ая?
Ер сар?ытын іш сана.
Жауырындары жа?талы, Т?йме бауы тартпалы.
Ал ?ара киім ?сті?е.
Тон береді, ки сана.
К?к ала жор?а ат мініп, К?к дабылпаз байланып, Т?там бауы сом алтын.
А? с???ар ??с береді,
К?л айналып ш?й сана!»
Б?л кезде Н?ра беткейіндегі батырлар ?ара шо?ырланып топтанып ?ал?ан. ?ос к?зетудегі ?ыпша?ты? ж?зге таяу жігіттерін ертіп ?обыланды?а ?азту?ан ?осыл- ?ан. Ел басына к?н ту?анда жеке ?алуды? лажын таба алмай, Шалкиіз жырау- ды бас етіп, екі ж?здей ?асында?ы н?кер, сойылшы, малшы жігіттерімен Темір би де келген. Ж?нібекті? ?зге балалары, басты?ы ?асым мен Керейді? батыр ?лдары, е? ?лкені Б?рынды? боп, хан аулыны? ма?айында?ы т?ле?гіт, сарбаздарын жинап, б?лар да т?бе басына шы??ан. ?ыс?асы, хан ке?есін ?ор?ама? боп Н?раны? ?арат?зы беткейінде бес ж?зге таяу заматта ?ол жиналды. Енді б?лар шеп ??рып жауды ?алай ?арсы алуды ке?есті. Барлы?ы ?амбар батырды? айт?анына к?нетін болды. М?ндайда батыр с?зіне ба?ыну ежелгі салт, ?амбар батыр Майсары[48] етіп ?ыпша?, Ар?ын жігіттерін, Маймене етіп Алшын, Дулат ж?не ?зге ру сойылшыларын т?р?ызды. ?здері Шы??ыс ?рпа?тары т?ле?гіттерімен орта шепті алды. Келе жат?ан жау?а осылай ?ш м?йіз боп ?арсы шабуды ?й?арды.
Д?л осы с?тте солт?стік пен шы?ысты? на? орта шенінен аспан?а б?р?ылдай к?терілген ша? шы?ты. Та?ы бір с?т пісірімдей кез ?ткенде ша? астынан ?алы? ?ол к?рінді. Енді аздан кейін жау селеуті де аны?тала бастады. Желкілдеген кіле? а? се? се? б?рік, к?нге ша?ылыс?ан к?к ??рыш найза суыт келеді. ?ар?ындары тау б?зардай. Олар, тая?ан сайын ?и?аштай шаба, ?скерді? ?ос ?анатын екі жа??а жая т?сті. ?біл?айырды? атты ?скеріні? ежелгі т?сілі. ??ша?ын жайып кеп, жауын орта?а ап жан-жа?ынан кенет ат ?ояды. Жау ?скерін ?оршау?а алады. Б?л темір ?ыш?аштан ??тылу екіталай. ?скерді? ?олбасшысы баста?ан бір тобы кейін ?алады. Ол ?зіне ы?¬айлы жерде т?рып ?рыс болып жат?ан майданнан к?зін алмайды. ?ай т?ста ?скері азая бастаса, не к?ші ??лдырап же?ілуге айналса, сол т?с?а ?асында ты? т?р?ан ?скерден к?мек жібереді. Б?л жолы да сол ?дістеріне салма? т?різді! Шайх-Хайдар ?скері ?аза? батырлары т?р?ан жерге та?алана ?оршай таяп келеді. Д?л осы кезде, Н?ра беткейінде т?р?ан батырлар, келе жат?ан жау ?скеріні? к?ншы?ыс ж?не солт?стік б?йірінен б?лар?а ?и?аштай тиіспек боп ??йындай шап?ан екі ?олды к?рді. Батырлар бірден т?сінді. Мынау астында?ы ?ос ?ркеш желмаялары бастарын т?мен т?сіріп жіберіп, к?ншы?ыс жа?тан тайра?тай шап?ан ?ол — б?л жауын а?дамай ?ткізіп ал?ан, ?ал?ан етіп шы?ыс жа?та?ы жол?а ?ойыл?ан Керей, Найман жауынгерлері. Ал солт?стік т?стан ш?батыла ж??кіген — алдында ?р?ашанда ер ж?рек батыры о?шау келетін — б?л солт?стіктегі ?ал?а — Ар?ын, ?ыпша? ?олы. «Жау келе жатыр!» деген хабарды естігеннен-а? ?асым: «Хан ке?есі болып жат?ан жерге тез жетсін» деп ат шаптыр?ан. Жау ж?рек екі ?олды? тез жеткеніне беткейде т?р?ан батырлар ?уанып ?алды. ?лдекімдер «Уа, с?т!», «А?сарбас, а?сарбас!» деп ?зіні? к?терілген к??іл к?йін жасырмай ашы? айтып жатыр. К?тпеген жерінен, арттарын ала, екі б?йірлерінен екі ?олды к?рген Шайх-Хайдар ?скері «?зіміз ?оршау?а т?сіп ?алмайы?» деген ?ауіппен кенет екі жа??а жайыла т?скен ?анаттарын жия ?ойды. Енді олар шашау шы?армай, тобын жазбай, сада? о?ы жететін жерге кеп, аттарыны? ?ар?ынын басып с?л ая?дай ж?ріп шо?ырлана то?тады. Б?л кезде Шайх- Хайдар ?скерін, б?йірлей ?оршап Найман, Керей мен Ар?ын, ?ыпша? ?олдары да батырлар т?р?ан т?беге жетті. Екі жа? ?удем жерге кеп ?арама-?арсы т?рды. Енді ?аза? батырларыны? тобы емес, Шайх-Хайдар ?скері ?оршауда ?алатын т?різді. К?ш ?аза? жа?ында басым. Біра? бірде-бір рет жауынан беті ?айтып, тауы ша?ылып к?рмеген «Хан ?скері» кейін шегінетін т?рі жо?. К?к найзаларын ?аза? жігіттеріні? кеуделеріне бір с??пай мау?ы басылар емес.
Кенет Шайх-Хайдар шебінен жал-??йры?ы жерге т?гілген, нардай а?ал-теке ар?ыма? мінген, ?стінде ?ара сауыты бар ?арашы? батыр ой?астап орта?а шы?а берді. Ол к?ндерде со?ыс ж?ргізу т?сілі екі т?рде болатын. Бірі жауын ?апыда бас салу да, екіншісі ?ан майданда бетпе-бет кеп ашы? ?рысу. М?ндай жа?дайда е? алдымен жер белгіленіп, майдан ортасына батырлар жекпе-жек шы?ып ?рысады. Екі жа?тан жекпе-жекке шы??ан батырлар?а ешкім болыспайды. ?айсысыны? к?ші басым болса, сол же?еді. Кейде жекпе-жек ай?ас екі жа?тан батырлар табыл?анша созылады. Кейде жекпе-жекке шыдай алмай, жауды? бір жа?ы ат ?ойып, ?рыс ашып жібереді. Б?л ?лкен айып болып саналады. Артынан бітімге келгенде б?л кін? еске алынады.
?арашы? батыр ?ара ар?ыма?ыны? ?стіне анандайдан ?ара шы?дай боп майдан ортасына кеп, айбарлы ?нмен ай?ай салды.
— Шы? бері жекпе-жекке! Жаны?нан безген ?айсы? барсы?!
— Мен бармын! — деді ?амбар батыр астында?ы ?ара сира? т?лпарын тебіне т?сіп, ал?а ?арай ?мтыла беріп.
— То?та! — деп а?ырып жіберді д?л осы с?тте шудалары жерге т?скен аппа? бураны? ?стінде отыр?ан Б?рынды?. — Жол менікі! А?а т?р?анда іні ал?а шы?пас болар!
А?а б?йры?ына іні к?ну — ?аза?ты? к?не салты. ?амбар батыр атын кенет тежеп то?тай ?алды.
Б?рынды? к?лдене?і мен ?зынды?ы бірдей т?ртпа? келген, ?олдары кескен томардай, шойын денелі балуан жігіт. Басы шарадай, ?ара с?р, жуан ?ара м?ртын ?азірет ?алидай екі ??ла?ына апарып іліп ?оятын. Т?нде к?рген адамны? ж?регі жарылатындай т?сі суы?. Бала жасынан сот?ар, со?ыс ??мар. Оны? жауымен ?рыс?анда е? жа?сы к?ретіні — а? бурасына мініп алып жеке шы?у. А? бураны ол бота к?нінен жау?а салып ?йреткен. ?зі де ?зге буралардан ана??рлым биік. Шап?анда жыл?ы баласыны? ілуде біреуі ?ана ілесе алады. Б?рынды?ты? к?ркі осы а? бурамен. ?сіресе атты адамды к?рсе жыны бар. Ат ?стінен аузымен ж?лып алып, табаныны? астына салып, тарпып тастау?а мы?тап т?селген. Кейде жерге ??ла?ан батырды? ?стіне ш?ге ?алады да астында?ы адамны? с?йегін бытырлата сындырып, мылжа-мылжасын шы?армай ?стінен т?рмайды. Жекпе-жек шы??ан батырды? ?стінен Б?рынды? екі ??лаш ?айы? шо?парымен ?ос ?олдап ?рса, б?л жерге ??ла?ан батырды жаныштап тарпып ?лтіреді. М?ндай астында?ы бурасы мен ?стіндегі батыры ?атар ?имылдайтын жаудан жекпе-жек шы??ан адамны? к?ні б?рын з?ре-??ты ?алмайтын. Оны? ?стіне а? бура Б?рынды?ты? жауына ?андай т?сіл ??ратынын алдын ала а?ылдасып ?ой?андай, жау?а шап?аннан-а? ?стіндегі батыр ы??айына ?арай к?шетін. Тарпитын жерінде тарпитын, тістейтін жерінде тістейтін. Ал Б?рынды? егер жауын ??р аттан т?сіріп кететін ойы болса, а? бура ашу?а мінбейтін, тек ?стіндегі батырды? ?уеніне ?арай ?имылдап, дегеніне к?не беретін. Б?рынды? а? бурасына мініп жау?а ?арсы шы?са ж?рт «Тентек ?ара жынына мінді, енді жолымыз болар» дейтін.
Б?рынды? міне осы а? бурасына мініп, ?арашы??а жекпе-жекке шы?па?! Ал ?арашы?ны? ?андай батыр екені ж?рт?а аян. О? ?олымен ?зіне ?арсы сілтенген сойыл шо?пардан ?ор?ана білсе, сол ?олында?ы ж?зі ?старадай сала ??лаш алдаспанымен жауыны? астында?ы т?лпарды? мойнын ?а?ып тастайтын ?деті. Б??ан тек ?рыс?анда д?л осындай т?сілі бар, ?ара сира? атты ?амбар батыр ?ана т?теп береді. Ж?не ?ара сира? т?лпарды? мойын т?сы кереге к?з шынжыр сауытпен торлан?ан. Ал а? бура ?анша айбарлы бол?анмен де, сауыт жабыл?ан т?лпар емес, сілтегені м?лт кетпейтін ?арашы? батыр оны? сиди?ан мойынынан басын бір-а? ?а?ып т?сіруі м?мкін. Жо?, б?л жекпе-жек ай?ас?а ?амбар батыр ж?н еді.
Б?рынды?ты? ?арашы? батыр?а ?арсы шы?пас?а лажы жо?-ты. О?ан деген еліні? кегінен де б?тен, ?зіні? де кешпес ?шпендігі бар.
?арашы?ны? То?тар-Бегім деген ?арындасы болатын. К?гал ш?пті? арасында жал?ыз ?скен ?ыз?алда?тай, бас?а ?ыздармен келе жатса анандайдан к?зге т?сер к?ркем. Оны? ?стіне а?асы ?арашы? ?біл?айырды? аса бір арда?ты батыры бол?анды?тан, анау-мынау адамды менсінбейтін т?каппар, ?р мінезді де, Б?рынды? осы ?ыз?а ?біл?айыр ?ол астында ж?рген кезінде ?ашы? бол?ан. ?ыз онда он ?ш жасар-ды. Б?рынды? о?ан к??іл ?осайы? деп же?гетай сал?ан. ?ыз: «Кескен томар секілді Б?рынды? мені? те?ім емес», — деп жауап берген. Намыс?а шап?ан Б?рынды? ?кесі Керей с?лтан ар?ылы «?арындасын ма?ан то?алды??а берсін» деп ?арашы??а ??далар жіберген. ?біл?айыр хан мен Ж?нібек, Керей с?лтандарды? арасыны? нашар екенін білетін ?арашы?: «?арындасымды Ташкентті? бір бекзадасы айттырып ?ой?ан» деп
