?шырып, бар малын айдап ?кетіпті. К?п адамын ?ырып, іске татитын ?ыз, бозбала, с?лу ?йел, ?арулы жігіттерін Хиуада?ы к?? мен ??л сататын базар?а ?кетіп бара жатыр деген хабар жетті. ?білм?мбет шаптыр?ан барлаушылар б?рін растап ?айт?ан. Ж?не олар «Жо??арды? ?олы екі б?лініпті. ?ш мы?ы ?ыруар малды айдап, ?здеріні? ордасы т?р?ан Ілеге ?арай ?айтыпты. Ал Лоло-Доржиды? ?зі екі мы? сыпайымен сан жетпейтін т?т?ынды матап Хиуа?а беттепті. Т?т?ындарды? ішінде Тама еліне серуенге келіп жат?ан ?біл?айырды? ту?ан ?арындасы Са?ыпжамал бике де бар екен» деген хабар ?келді.
Орда ма?ында?ы батырлар, жауынгерлер д?рліге ?ал?ан. Алдаспандарын ?айрап, найзаларын ?штап, Хиуа базарына айдалып бара жат?ан ?ара?алпа?, ?аза? бауырларын ??т?арып ?алма? боп, жоры??а дайындала баста?ан. Сол д?рліккенні? бірі Ар?адан бес ж?з сарбазбен келген Б?генбай батыр еді. Біра? ?біл?айырды? ?лкен Ордадан б?лініп кеткеніне риза емес ?білм?мбет Кіші ж?з ханыны? ?арындасы Са?ыпжамалды? да к??дікке сатылу?а айдалып бара жат- ?анын естігенде, ішінен «шо?-шо?» айтып, ?олын бір-а? сермеді: «Шабыл?ан ж?рт ?біл?айырдікі. К?шті болса адамдарын ?зі алып ?алсын» деген. Дауры??ан жауынгерлер су сепкендей тез басылды.
?біл?айырды? б?л кезде сонау Жайы? бойында жоры?та ж?ргенінен хабардар Б?генбай ?ана ?ызуын баса алма?ан, «?біл?айыр ?лгіре алмайды, Хиуа жолына біз жа?ынбыз!» деп Б?генбай хан?а келіп, жоры??а шы?уын ?тінген. Біра? ?біл?айыр?а ?кпелі хан к?нбеген. Ашу?а мінген Б?генбай ?зіні? бес ж?з жігітіне ат?а ?ону?а б?йыр?ан.
Сонымен Б?генбай ?олында?ы аз ?скермен, бір т?бені? бауырында, ?зінен ?лде?айда к?п жауыны? жолын тосып жатты. К?п кешікпей-а? алыстан талмаусырап бір ?ай?ылы ?н естілді. Жауынгерлер тына ?алды. К?п дауыс ?осылып бір зарлы ?н айтып келеді.
«?ара тауды? басынан к?ш келеді,
К?шкен сайын бір тайла? бос келеді.
?н жо?тау т?різді. Шерлі ж?ректен шы??ан ащы запырандай. Б?кіл халы?ты? ?ай?ысы осы бір ?кси айтылатын ?ле?ге сыйып кеткендей, адамны? ж?регін тырнап ?кетіп барады. Б?л ?нді к?зінен жасы парла?ан, елінен, жерінен айрыл- ?ан к?п ?йел ?осылып айт?анда жаны?ды ?ояр?а жер таппайсы?. Жар тасалап жат?ан жігіттерді? ?стін ауыр зіл басып, жары? д?ние ?арауытып кеткендей болды. Жігіттер тістеніп, ?аруларыны? сабын ?ыса т?сті.
Б?лар жат?ан жер тере? шат?алды, ?зыннан-?за? созыл?ан тау арасы еді. Иреле?деген к?ш жолы осы тау арасынан ?тіп, алдында?ы жазы? ала??а шы?ады. Одан ?рмен ?арай ??майт, та?ыр дала басталады.
К?п кешікпей бір ?ойнаудан салт атты к?рінді де, біртіндеп к?бейе бастады. Енді сай ішін ?апта?ан адам, к??іренген ?н жауып кетті. ?ан сасы?ан талай ?рысты басынан ?ткізген Б?генбай да к?з алдында?ы мына к?ріністен жаны т?ршігіп, барма?ын тістей берді.
Топты? алдында к?міс ер-то?ымды нардай ?ара ай?ыр мінген, басында ?азандай ?ара дулы?асы, ?стінде к?к темір сауыты бар, ?ара м?ртын ??ла?ына апарып орап ?ой?ан, Лоло-Доржиды? ?зі келе жатыр. Сырт бейнесіні? ?зі-а? б?л ноянны? ?аншалы? ?ан??мар екенін к?рсеткендей. Оны? со?ынан жолды? екі ернеуін ала, кіле? к?к найзалы, шойын шо?парлы, ат ?стіне оба тастай боп ш?ккен жо??ар бас?ыншылары. Ортада ?зыннан-?за? созыл?ан т?т?ындар. Шаштары т?лымдалынып ж?лын?ан ?ыздар, жала? ая?, жала? бас ?йелдер, кейбіреуі жас н?ресте б?песін ар?алап ал?ан, ал ?айсыбіреуі ая?ын жа?а ?ана апыл-тапыл бас?ан баласын жетектеп ?зер келеді. Б?ларды? д?л ортасында ?зын ?ыл ар?анмен матал?ан кешегі жайса?, жа?сы жігіттер. Киімдері жыр- тыл?ан, денелері жара?аттанып ісінген, ?стері ?ан-?ан. Шы??ан к?з, ж?лын?ан ??ла?… Осы с?мды? к?рініске ?осыла нан с?рап жыла?ан жас баланы? ащы даусы, «?ой-?ойлап» жалын?ан анасыны? к?бір-сыбыры, ж?ре алмай ?инал?ан ауру, жаралы жандарды? ы??ыл-сы??ылы, оларды бо?та?ан, бала?атта?ан, зірк-зірк еткен жо??ар нояндарыны? ?а?арлы ай?айлары т?мандай т?таса келіп, тау арасын бір с?мды? ?рейлі ?нге толтырып жіберді.
… ?арындастан айрыл?ан жаман екен,
?ара к?зден м?лтілдеп жас келеді».
Жылау-сы?тау арасынан аспан?а ?зер ?алы?тап к?терілген жаралы ??стай, ?кініш-?ай?ы?а толы к?йікті ?н талып жетеді.
— Сорлы хал?ым-ай! — деп бір жас жауынгер е?кілдеп жылап жіберді.
— Сабыр ет, жігітім! — деді Б?генбай б?рылмастан тістене. — ?азір олар сыба?аларын алады.
Б?генбай б?л араны ?зі та?да?ан. Жо??ар ?скері сонау ала??а шы?а бере тиіспек.
Ш?быр?ан топ ?те бергенде, бір жастау ?йел жол шетіне шы?ып, емшектегі баласын ??нда?тай бастады. Б?ны к?рген е?гезердей ?ара ноян жар?а ?он?алы келе жат?ан ?ара ??стай ?йелге таяй берді. Кенет к?к найзасын жар? еткізіп жерде жат?ан н?рестені найзасыны? ?шыменен іліп алып, жолды? шетіне ?арай ла?тырды. ?йелді? жан даусы шы?ып шар ете ?алды. Н?ресте ла?тыр?ан тыма?тай, аспан?а далба?дай к?теріліп, ?алы? б?таны? арасына барып т?сті.
Ноян ?зіні? ісіне м?з болып, ?ар?ылдап к?лді. Оны? баланы соншалы? алыс- ?а ла?тыр?анына ?ошамет к?рсете, ?зге нояндар да к?ле бастады. Тау арасы бейне бір бос к?бідей к??гірлеген, сасы? к?зендей ша?ылда?ан, с?мпайы к?лкілерге толып кетті.
Баласынан айрыл?анын жа?а т?сінген ?йел, жан ?шырып жаралы барыстай, ?лгі ноян?а тап берді. Б?ны к?рген т?т?ындар да шыдай алмай, жо??арлар?а ?арсы ?мтылды. Біра? байлаулы, матаулы топ не істей алады, ?арулы жо??арлар енді оларды ?амшыны? астына алады. Жар?ылдай т?скен жо??арды? ?исы? ?ылышы, бар к?шімен сермелген шойын шо?парлар. Талай жас н?рестелер найза ?шына ілініп, к?кке ?шты, ?ос ?олдап ?р?ан шо?парды? салма?ынан талай ?ыршын жасты? мойны ?зіліп жерге т?сті. Тау арасы іп- ілезде ?ан-жоса болды.
Сабалып жат?ан топ ішінен бір с?т ?ола? шашы жерге т?гілген, ?стіндегі ма?пал ?ара пешпентіні? ??ірі дал-дал бол?ан бір жас ?ыз ж?гіріп Лоло-Доржиды? алдына барды. «Мына ?ыр?ынды то?тат» деген болуы керек, ноян?а бірдеме айтып жатыр. Ноян жауап ?айырар емес, кенет ?зе?гісіне жабыс?ан ?ыз?а ?арады да, с?л е?кейіп, ?ызды? шашын ?стап, та?ымыны? астына басты. Содан кейін ?ызды? бажылдап, ба?ыр?анына б?лк етпей, ?анды ?ыр?ын?а ?арап, мелшиіп ?атты да ?алды.
Д?л осы с?тте:
— А?атай-ау, б?дан да ?лгеніміз жа?сы еді ?ой! — деді Б?генбайды? ?асында ашу?а булы??ан ?лгі жас дауыс.
Б?генбай жалт б?рылды. ?арсы алдында ?ріп ауыз?а сал?андай бір жас жігіт т?р. Оны? к?зінде т?н?ан м?лдір жасты к?рді де:
— Аттары?а міні?дер! — деді.
Б?л жас жігіт Науан ?станы? жал?ыз баласы, со?ынан ерлігімен б?кіл ?аза? еліне аян бол?ан Керей еді. Ол серіктеріне ж?гіре ж?нелді.
Аздан кейін:
— Аттан! — деген Б?генбайды? к?шті даусы шы?ты.
Тау арасы ?ран?а толып кетті.
— А?жол! А?жол!
— Б?генбай! Б?генбай!
Керт?белімен ой?астап шы??ан Б?генбай, ат ?ар?ынын то?татпастан келіп, ?ара шо?парымен ?ос ?олдай со?ып, ? дегенде Лоло-Доржиды ?рды. Ол д?ниені? не болып кеткенін білмей ат жалын ??ша?тап шаба ж?нелді. Жо??арлар есін жи?анша ?аза? жігіттері біразын жайратып салды.
Жо??арды? ?атыгездігінен жандары т?ршігіп, ?бден ызалан?ан жігіттерді? ?рбіреуі он кісіні? ?имылын істеді. ?олбасшылары жаралан?ан, ?рі к?тпеген жерден тиген со??ыдан абыржып ?ал?ан жо??арлар ?аша ж?нелді. Біра? тау арасында?ы тар шат?алдан жол тауып ??тыла алмай, к?бі сойыл?а жы?ылды. Тек екі ж?зге жетер-жетпесі ?ана ?ашып ??тылды.
?шінші «?алма? ?ырыл?ан» ?рысы осылай ая?талып еді. Ба?ана?ы Лоло-Доржи?а барып, ?тініш айт?ан ?ыз ?біл?айырды? ?арындасы Са?ыпжамал бикені? ?зі екені.
?рыс біткеннен кейін, Б?генбай жігіттерімен Кіші ж?з еліне ?она??а бар- ?ан, Б?генбайды?
