— Со?ынан солдаттары келгенде не болма??..
— Оны уа?ытында к?рерміз. — ?біл?айыр та?ы Церен-Доржи?а ?арады. — «?ор?ау ?ас?ырдан г?рі арыстан?а жем бол?ан жа?сы» деген м?тел бар.
— Ендеше, ол арыстаны? бізді неге ?ор?амайды?
— Істеп отыр?ан ?асты?ымыз аз ба?
— ?андай ?асты?ымызды айтасы??
— ?аза? жерінен Ташкент, Хиуа, Б?хар?а ?арай аттан?ан орысты? бір керуенін тонамай, сау ?ткіздік пе? С?йтіп отырып, орыс патшасына ?алай ?ор?ан бол дей аламыз?..
?біл?айыр ханны? б?л айтып отыр?аны да шынды? еді. Бір мы? жеті ж?з отыз екінші жылы, полковник Гарбер бас?ар?ан ж?зге таяу жауынгер ?ор?аушысы бар, орысты? Хиуа мен Б?хар?а бара жат?ан сауда керуені Астрахань атырабында тонал?ан-ды. Орыс саудагерлерінен тек Гарберді? ?зі мен бірнеше солдаты ?ана аман-есен ??тыл?ан. ?ткен жылы, майор Миллер бас?ар?ан, Орынбордан Ташкентке бара жат?ан д?л осындай орыс керуені та?ы тоналды. М?ндай жа?дайлар Ертіс, Есіл бойларында да жиі кездесе баста?ан.
?біл?айыр осыларды Бара?ты? бетіне ?дейі салы? етіп отыр.
— Орыс керуендерін ?ткізсе?, елімізге бейбітшілік пен ?уаныш орнайды дейсі? ?ой, ?біл?айыр хан. — Бара? с?зі енді т?ты?а шы?ты. — Б?ны? бекер. Айтайын дегенім к?п еді, біра? орда сенікі…
— Айт! Айт! — деді ?біл?айыр мыс?ылдай. — Айтары?ды айтып ж?рсі? ?ой, б?тен жер ме, мені? ордам ба, са?ан б?рібір емес пе?
— Онда ты?да! — деді к?ре?деніп кеткен Бара?. — ?біл?айыр хан, сен елімізге тынышты? емес, б?ліншілік ?келгелі отырсы?!
— Мен б?ліншілік ?келмей т?рып-а?, ?аза? жері Жо??ар ?онтайшысы ?ыр?ан ж?ртты? с?йегіне тол?ан жо? па?
Бара?ты? кенет ерні кезеріп, к?зі ?ш?ын ата ?алды.
— ?біл?айыр хан, сен ?зі?ні? ?амы? емес, хал?ы?ны? ?амын ойлайды екенсі? ?ой! — Бара? ?біл?айырды? тама?ынан ала т?скісі келгендей шарт ж?гініп отыра ?алды. Церен-Доржи да тайпы табан етігіні? ?онышында?ы пыша?ына ?олын созды. — К?не айт, айтшы шыны?ды?!
Бара? с?лтанны? о?ыс ?имылынан ?біл?айыр ханны? беті б?лк еткен де жо?. Сол сазар?ан ?алпында селт етпей отыра берді. Тек есік алдында тас м?сін секілді ?оз?алмай т?р?ан ?ос к?зетшіге к?зіні? ?иы?ын аударып еді, екеуі бірдей ?олдарында?ы сада?тарын Бара? пен Церен-Доржи?а кезеніп т?ра ?алды.
— Жо?, ?біл?айыр хан, — деді Бара? с?лтан, ашудан к?ре?деніп кеткен бетіні? ыз?ары тарамай, — сен Ор бекінісін орыс патшасына б?рімізді матап беріп, тек ?з басы?ды жо?арылату ?шін салып отырсы?!
— Мені? орнымда ?зі¦ болса? ?айтер еді?, Бара? с?лтан?
Жылан мен мысы? арбасуындай, А? Орда ішін бір суы? ыз?ар биледі. Ашулы Бара? та?ы с?йлемек болып келе жатыр еді, ба?анадан бері ж?м?ан аузын ашпай отыр?ан Б?генбай батыр жартас ?стіне ?он?ан б?ркіттей ?омданып, са?? ете ?алды.
— ?й, ?біл?айыр хан! ?й, Бара? с?лтан! — деді сол ?олын жо?ары к?теріп, — хан мен с?лтан ?зара ?ыр?ысып жатырсы?дар. Сонда ?ара халы? бізді неге ша?ырды?дар? Солары?ды айты?даршы!
— И?, соны естілік, — деді Тайман батыр да с?рланып.
— И?, и?, с?йле! С?йле! — деді ?біл?айыр ?з айыбын мойнына ал?андай, Б?генбайды? халы? арасында ?андай ?адыры бар екені есіне енді т?скен болуы керек, ол батыр с?зін бар ы?ыласымен ты?дама? сы?ай к?рсетті.
Б?генбай ат ар?асына ерте ?он?ан батыр еді. Осыдан он бес жыл б?рын ?зі ?ргеніш жа?та жоры?та ж?ргенде, жо??арды? бір аламан жаса?ы аулын шауып, ?атын-баласын найзалап ?лтіріп кеткен. Содан бері Б?генбай ер ?стінен т?скен емес. Еліні? жат жауларыменен сан ай?асты. Ж?не ?немі же?іп ж?рді. Б?л к?нде ата?ы алты алаш?а аян болып, да??ыны? к?терілгені соншалы?, тіпті б?л істемеген ерлікті де ?аза? б??ан та?ды. Б?генбай а?ыз?а айналды. Хал?ыны? осыншама ??рметі мен ?зіні? жеке басыны? батырлы?ы ар?асында, ол жо??ар шап?ыншылы?ы кезінде ?аза? еліні? жауына ?арсы жалау етіп к?терген к?семдеріні? бірі болды. ?андай хан болсын, с?лтан болсын, Б?генбаймен а?ылдаспай майдан?а шы?пайтын к?йге жеткен.
— И?, с?йле, Б?генбай батыр! — деді Бара? с?лтан да.
— С?йле десе?дер, с?йлелік, — деді Б?генбай ішке т?н?ан ызасы мен уайымын ?зер басып, — біз хан емеспіз халы?ты билейтін. Ал халы?ты? ?аны т?гілетін жерде жал?ыз ?ана хандар с?йлеп ?оймаса керек-ті. Ма?ан салса?дар, орыс бекіністеріні? ма?ында ж?рт?а ?ауіпсіздеу екені рас. Сол себептен де Жо??ар сойылынан пана іздеген к?п ауыл, орыс шекарасына таяу к?шіп барды емес пе? ?рине, ол арада ?ара халы?ты? басына б?лендей жа?сылы? орнап жат?ан жо?. С?йтсе де халы? деген Сейх?н дарияда?ы балы? т?різді ?аупі аздау тере?дікті іздейді. Орыс шекарасына да сол ?шін таяу ?онып жатыр. — Ол енді Бара??а ?арады. — Ел мына сені? жа?ындары?нан алыстау жерде т?тінін т?тетіп, малын ба?ып, асын тыныш ішкісі келеді.
Д?л осы с?тте А? Орданы? есігі ашылып, ?йге б?кіл Кіші ж?зге аты шы??ан ?йгілі с?лу, ?біл?айырды? кіші то?алы Н?рбике кербез кірді. С???а? бойлы, тобыл?ы к?ре?, м?лдіреген ?ара?ат к?здерінде адамны? ж?регін ш?лдетер ашымы? бір ?ш?ын бар. Басына киген алтын зерлі с?укелесі, ?стіндегі белі ?ынал?ан алтын о?алы мауыты ?амзолы к?ле?кеде жан?ан шо? т?різді. Ыр?ала бас?ан ?р адымында, ж?мырланып, тола баста?ан сымбатты дене бітімінде бір ерекше си?ыр ?яла?андай, ?йдегі еркектерді? к?зін бірден ?зіне аударып ?кетті. Ашулы с?здер ыз?арымен к??гірт тарт?ан а? боз ?йді? іші кенет к?н с?улесі т?скендей жадырап сала берді.
— Мырзалар, ?она? ?йге ж?ріп д?м таты?ыздар, — деді ол, ??ралай к?зінен с?уле т?ге, ?о?ыр даусын с?ндене созып.
Н?рбикені? к?ген к?здеріндегі ?ызы?ы мол бір ??пия сыр жар? етіп Бара?ты? бетіне т?гіле т?сті де кенет біреу ?рлеп жіберген шамдай с?не ?алды. Енді ол к?зін т?менірек отыр?ан ?ос батыр?а аудар?ан. Б?генбай мен Тайман батырды? ж?здері де тобыл?ыны? ?ып-?ызыл шо?ына тосыл?андай ?лденеге балбырап, ?ызарып кетті. Н?рбике с?лу т?нде к?рген т?тті т?сі есіне т?скендей а?ырын жымы? етті. Енді ол жаудыра?ан ?ара?ат к?здерінен махаббат к?н шуа?ындай ?сем бір жылылы? т?гіп, с?лу то?алды? кіргеніне м?н бермей отыр?ан Бара??а ?айта б?рылды.
— С?лтан ?айным, д?м таты?ыздар деп т?рмын ?ой, — деді еркелене ?н ?атып.
— Б?йыр?ан д?м болса татармыз, — деді Бара?, жасы отыз беске келіп ?алса да ?лі де жас ?ыздай сыла?да?ан то?алды? ажарына нем??райды к?з тастап. — Алдыменен мына хан та?ында?ы ж?байы?ызды? а?ылына ?анып алу?а м?рсат бері?із.
Б?кіл алты алашты с??тандыр?ан к?ркіне Бара?ты? назар салма?анына Н?рбике ханым шамданып ?алды:
— А?ыл?а ш?лдеп келсе?із, онда сусыны?ызды ?бден ?андырып алы?ыз, — деп мыс?ылмен к?лімсіреді де б?рала басып шы?ып кетті. Ерке то?алыны? айт?анын екі етіп к?рмеген ?біл?айыр:
— Астан ?лкен емеспіз ?ой, — деді, — ж?рі?іздер, д?м татып шы?алы?.
— И?, с?йтелік, — деді батырлар да ?остап.
?біл?айыр орнынан т?регелді. Бара? с?лтан да амалсыз ?она? ?йге ?арай беттеді. «Хан?а ?мірін ж?ргізген б?л ?атынны? ?андай ??діреті бар екен? Бай?ап к?ретін екен» деді ішінен.
Н?рбике ханымны? ??р ?ана с?лулы?ы емес, хан ?адірлер ?ылы?ы да мол еді.
Б?л «А?табан ш?бырындыны?» алдында?ы бір тойда Б?генбай мен Тайман батырларды? ?атты ?штесуіне де осы Н?рбике себепкер бол?ан. Ол той иесі ?ойсан байды? ерке-шора ?ызы еді. Той?а келген екі батыр жігіт он жеті жасар Н?рбикеге к?рген жерден ?ашы? болды. О кезде б?секелес екі батыр с?лу ?ызды бірінен бірі ?ыз?анып, ?з к??ілдерін ?атар білдірген.
Ерке-шора бай ?ызы бір жа?ы ?алжы?басты?, еркелікпен, екінші жа?ынан жігіттерді? намыстарына тиіп, маза? етпек оймен:
— Екеуі?ді де бірдей ?натам, — деп еді, — тек кімні? ?нері асса — сол мені? ?алауым…
?ыз шешімін естіген ?ызба ?анды ?ос батыр енді ашы? б?секеге т?сті. Біра? сайыста да, жамбы атуда да, к?ресте де, жерден те?ге алуда да же?ісе алмады.
Бірінен бірі оза алма?ан батырлар ?айтадан ?ыз?а келді. Н?рбике екеуін ажуалап, та?ы к?лді.
— Бірі?е бірі? ?има?ан ?з обалдары? ?здері?е! Енді кеш ?алды?дар, — деді к?лкісін тыйып. Сосын ?зіне кеше ?ана Кіші ж?зді? ханы ?біл?айыр ??да т?скенін естіртті.
Таласып ж?ріп, ?ыздан айрылып ?ал?андарына ?кінген екі батырды? іштері удай ашыды. Екеуіні?
