шы?ып кетті. Оны? со?ынан Бара? с?лтан да т?ра берген…
— Отыра т?р, Бара? с?лтан, — деді ?біл?айыр ?олымен ишара жасап. Бара? ?н-т?нсіз ?айта отырды. — Тевкелевті? келе жат?анын жа?а айттым ?ой. ?рине бос?а келе жат?ан жо?. Б?л жолы ?аза? еліні? а? патша?а біржола ба?ынуын талап етуі ха?. О?ан ?андай жауап ?айтарамыз?
— ?зі? ?андай жауап ?айтарма? ойдасы??
— Мен жауабымды осыдан бес жыл б?рын бергем.
— Мен де жауабымды сонда бергем. Сір?, екеумізді? жауабымыз бір жерден шы?а ?оймас.
— Сонда ат ??йры?ын кескен жеріміз осы бол?аны ма?
?біл?айыр мен Бара? арасында?ы аразды? ?з алдына. ?азір б?ларды? шешетіні тым жауапты м?селе еді. Біра? амал не, халы? та?дыры бас аразды?ты? ?анжы?асында кете барды. Найман тайпасы Жо??ар ханды?ымен ?атар т?р?анды?тан, Бара??а да ?біл?айырды? айт?анына к?не ?ою ?иын еді, сонды?тан да ол:
— Ат ??йры?ын кестім десе? ?зі? біл, ?біл?айыр хан! — деді де ордадан шы?ып кетті.
К?зетшілер сол тас м?сін ?алпында т?рып ?алды. ?й ішін та?ы да тымырсы? тынышты? басты.
— Хан ием, — деді Тайман батыр тынышты?ты б?зып, — халайы? ?айда болса, хан сонда болады деп сенеміз. Со?ы?нан ердік, ?зірге ?мітімізді а?тап келесі?. Біра? б?гін бір т?сінбай ?ал?ан жайым бар.
— С?йле, Тайман батыр?
— Бізге Жо??арларды? істемегені бар ма? Елімізді ?ан-жоса етті, шалымызды к?рі деп ая?ан жо?, баламызды жас деп м?сіркемеді. ?ыс ?ыстау етер, жаз жайлау етер б?кіл жылы ??ірімізді басып алды. Ал сондай ата жауымызды? жа?а?ы Церен-Доржи т?різді ?андышелек батыры ?олымыз?а ?зі т?сіп отыр?анда, аман-есен ?оя береміз. Ол аз бол?андай, оны? к?зінше ашпайтын ??пия- мызды а?тарамыз. Бізді? бар ойымызды ол ерте?-а? ?алден Цереніне жеткізбей ме? Білмеймін, жар?ыным, неге б?лай б?ны? б?рі…
— ??пиямызды айтса?, ол ??пияны Церен-Доржи ешкімге жеткізе алмайтынын білген со? айтты?.
— ?алайша?
— Церен-Доржи ?асында?ы жігіттерімен б?гін т?нде ?анды жартас т?сында ажал табулары керек!
— Кім орындайды ол ?кімді?
— Батыр Тайман мен оны? сайып?ыран жас б?рілері.
Тайман абыржып ?алды.
— ?й, ?алай болар екен?! Мені? жігіттерім К?кжал Бара??а татымайды ?ой. О?ан ?арсы ?рыс ашу?а кімні? батылы барады…
— Церен-Доржиды ?асында Бара? жо? кезде ?лтіреді.
— «Бара? жо? кезде?із» ?алай? Б?рі бірге аттанады ?ой.
— Бара? с?лтан ымырт ?йіріле, осы бізді? ауылды? т?сына ?арай кейін ?айтады.
— Неге?
?біл?айыр ж?деу ?ана езу тартты.
— И?, Бара? кейін ?айт?ан со?, сендер ?анды жартас т?бінде а?дып т?рып Церен-Доржиды? тобын басулары? керек. Бірде-бірін тірі жіберме?дер. Бізді? ордадан аман кеткені б?кіл ж?рт?а аян. Сонан кейін елшісіні? ?анынан Бара? с?лтанны? ?зі а?талып к?рсін.
??гімені? ар жа?ы к?бір-сыбыр?а айналып кетті. Б?л ке?ес біткеннен кейін, с?т пісірімдей мезгіл ?тер- ?тпесте, ?асында ?ару-жара?ты елу жігіті бар Тайман батыр хан ауылынан к?ншы?ыс жа??а ?арай ?иялап шы?а берді.
?біл?айыр ?йде о?аша ?алды. Бейуа?та берілген ?мірінен б?тен ешкімні? хабардар еместігіне сенген хан енді та?ына с?йеулі т?р?ан ?кілі домбырасын алып, бір асау к?йді безілдетіп ойнай ж?нелді. Осыны? алдында ?ана ашу, ыза, ?діс, ?улы? секілді неше алуан сезімді басынан ?ткізген ханны? домбыраны осыншама ??шырлана ?а?уы — ж?регін ?ртеген бар азапты ?мытып, бір мезет к??іл ?обалжуын басуы еді…
Ал Бара? с?лтан болса, ?біл?айыр айт?андай, хан ордасынан ?жепт?уір ?зап барып, ымырт ?йіріле Церен-Доржи тобынан ?зіні? сенімді екі жігітін б?ліп алып, кейін ?айт?ан. ?ас ?арая хан ауылыны? т?сында?ы тере? сай?а келіп, атын жігітіне беріп, ?зі бергі жа?а?а шы?ты да, к?зін хан аулынан алмай етпетінен жатты да ?ойды.
?ара шапан жамыл?ан Н?рбике тек ауыл ?й?ы?а ?атты кеткен кезде ?ана, у?делескен жеріне жетті. Шыдамы таусыл?ан Бара? с?лтан орнынан атып т?рды.
Баласыз ?йел ?анша с?лу, еріне ?анша ысты? болмасын, ол тек жас кезінде ?ана жарына ?ымбат! Б?л ?аза?ты? ескі д?ст?рі. ?сіресе б?л за?ды ?артай?анша жас иіс ??мар т?ре т??ымы мы?ты ?ста?ан. Осыны білетін же?гелері «Егер хан к?йеуі? суып кетпесін десе?, о?ан к?лге аунаса? да бір перзент тап» деген а?ылдарын ж?регіне мойнында?ы т?мардай са?та?ан ерке то?ал ?ара ма?пал шапаны боза? ?стіне ?алай жайыл?анын екеуі де т?сіндегідей ?ана сезінді… Бие сауымындай ?ткен кезде, орнынан созыла т?регелген Н?рбике Бара??а еріні? Церен-Доржиды ?лтір деп ?мір бергенін айтты.
Бара? атына ?арай ж?гірді. ?не-міне дегенше тыныш т?нді ?ркіте оятып, жазы? даланы д?бірлете к?ншы?ыс?а ?арай шаба ж?нелді. Ашу ?ыс?аны сонша, ат д?бірінен ауыл оянып, Н?рбикені? ?ылмысы ашылып ?алар деп ойла?ан да жо?.
Біра? б?л ?ылмысты ?біл?айыр онсыз да біледі. Сай жа?асында?ы ?алы? талды жападан-жал?ыз ба?анадан бері аралап ж?рген к?ле?ке — б?л ?біл?айыр хан еді. ?тте?, д?ние-ай, Бара?ты ол тек атына мінген кезде ?ана к?ріп ?алды.
Сол к?ні ол к?рер та?ды к?зімен ат?ызып шы?ты. Тек та?ерте? ?ана н?керлеріне е? жа?сы к?ретін то?алы Н?рбикені бар жасауымен Сыр бойында?ы ?кесі ?ойсан байды? аулына апарып салуды б?йырды. Н?керлері де, Н?рбике де «неге?» деп с?ра?ан жо?.
С?скеден ауа, Н?рбикені? к?ші ?зап, жа?а к?терілген са?ыммен араласа, к?кжиекте б?лдыр тартып кеткен кезде ?ана ол ?йден шы?ты. Кетіп бара жат- ?ан к?шті? сыртынан ?за? ?арап т?рды. ?лден уа?ытта барып, ж?регіні? бір н?зік ?ылы ?зіліп кеткендей, ?инала к?рсінді. «Асы?па, Бара? с?лтан, к?нім туса сені ?з ?олымнан бауыздармын» деді тістене к?бірлеп.
Осы мезетте к?ншы?ыс жа?тан ??йындата шап?ан салт аттылар к?рінді. Б?лар Тайман батырды? жігіттері еді. К?п ?замай олар аттарын ауыл сыртында?ы кермеге байлап, бері ?арай ж?рді.
Тайман батыр ?згелерден б?лініп кеп, ?біл?айыр?а с?лем берді.
— Жолы? болды ма, батырым? — деді хан.
Тайман батыр т?мен ?арады.
— С?ті т?спеді, хан ием.
— ?алайша?
— Біз Церен-Доржиды? тобына жеткен кезде, Бара? с?лтан сіз айт?андай, оларды? арасында жо? екен. Аттылы жаумен белес арасында кездесуді ?ауіп к?ріп, ?ара к?рсетпей ?анды жартас?а дейін еріп отырды?. ?анды жартас?а жеткен кезде олар аттарынан т?сті. К?ліктерін от?а ?ойып, бастарына ?оржындарын жастанып, к?здері ?й?ы?а кетті-ау деген кезде, біз де тидік. ?й?ылы-ояу сас?ала?та?ан жігіттерін бірден сойыл?а жы?ты?. Біра? Церен-Доржи атына мініп ?лгіріп ?алды. Тала?ы т?скір ?бден ?рыс?а ?йренген бе, бізді? д?біріміз шы?ысыменен ар?ырай кісінеп иесіне жетіп келді. Ат ?стідегі Церен-Доржи осал жау болмай шы?ты. Ма?ына тая?ан екі-?ш жігітімді айбалтасымен ?рып ??латты. Т?н ?ара??ы боп, ?зім о?ан д?л кездесе алмадым. Енді ?олыма т?сті? бе деп, бес-алты жігітіммен ?оршай бергенімде, Бара?ты? «Аруа?! Аруа?!» деген айбарлы даусы естілді. Жігіттерім тым-тыра?ай ?аша ж?нелді.
— ?зі? ше?
— ?зім де шегінуге м?жб?р болдым. Бара?тан ?оры?па?анмен де, т?ре т??ымы ?ой, ?арсы сойыл к?теруді ж?н таппадым. ?зге ?ауым ?алай к?реді, ол ?лі ашы? жау болып шы??ан жо? ?ой?
— Д?рыс еткенсі?: ?арды? басын ?ар алар, ханны? басын хан алар, ?арашаны? т?ре т??ымына сойыл со?уы лайы?ты емес.
— ?зім де солай болжадым.
?біл?айыр б?дан ?рі ?азбаламады.
— ??герген ?ліктері?ді к?рмедім. Сойыл?а жы?ыл?андары? ?айда?
— К?рші ауылда.
— Ж?н еткенсі?. Орда ма?айы онсыз да ?ара т?нек.
?біл?айыр теріс б?рылып, ауыл сыртында?ы белеске ?арай ж?ре берді. Со?ынан н?керлері емес, ?ас?ыр алатын, хан жал?ыз ж?ргенде жанына кісі жолатпайтын, к?шігінен асыра?ан ?ас?ыр ?андас ?ара
