Балаларыны? с?лемін алып, ?біл?айыр:
— Жай ж?рсі?дер ме, Жанатжан? — деді.
— Жай емес. Б?гін та?ерте? ?ара?ыз же?ешеме «Шы??ыс ?ала?а ж?реді, жол?а дайында» депсіз. ?ашан ж?не ?анша уа?ыт?а барады? ?за??а ма, ?лде аз к?нге ме? Соны с?ра?алы келдім.
Жанатты? «?ара?ыз же?еше» деп т?р?аны — ?кесіні? ?алма?тан ал?ан то?алы. ?алма? есімін д?рыс айта алма?аннан кейін, ауыл ?йелдері ?ара к?ре? т?сіне ?арай ?ара?ыз ханым деп атап кеткен. Б?гін т?нде ?біл?айыр ортаншы б?йбішесі ?кілімайды? ?йіне ?онып шы??ан. Б?л Жа?албайлы руыны? бір ата?ты байыны? ?ызы болатын. Ба?ытсыз Н?рбикеден кейінгі е? с?лу ?йелі. ?біл?айыр?а азда?ан ы?палы да бар. Т?нде ханны? к??іліні? ке?іген бір ша?ын тауып, бір жа?ы ?кпе, бір жа?ы назы етіп: «Хан ием, ?ожахмет ?лы?ды ?ашан- ?ы орыс бекінісінде ?стайсы?, са?ындым ?ой, ?айтатын уа?ыты жеткен жо? па? Орнына то?алды? баласын жіберсейші, о да сойталдай жігіт болып ?алды ?ой», — деген.
?біл?айыр ортаншы ?лы ?ожахметті ?зі де жа?сы к?ретін. Аманат ретінде Орынборда т?рып жат?анына жеті жылдан асып кетті. Оны? ?стіне Ор ?зеніні? бойын жайла?ан Жа?албайлы руы Ор бекінісі салын?аннан бері ?зге рулардан г?рі ?здеріні? к?йеу баласы — Кіші ж?з ханына ана??рлым ала к?з. ?біл?айыр ?зі де биыл ?ожахметті Орынбордан алып келіп, Жа?албайлы ж?ртына — на?ашы еліне жібермек еді. Жиендерін к?ріп, м?мкін Жа?албайлы да жібір, а?айынны? аразды?ы басылар деген ?міті де бар.
Осындай ой?а бекіген хан ?ара?ыз то?алына та?ерте? «Шы??ысты дайында, ?ала?а ж?реді» деп б?йыр?ан. Ханым: «Не ?шін, ?анша уа?ыт?а ж?реді?» деп с?рау?а бата алма?ан. Ханны? сыры ?йелдеріне м?лім, ?з еркімен бірдеме демесе, с?рап одан еште?е де біле алмайсы?. Сондай мінезіне ?аны? ?ара?ыз бике ?ндемей ?ала берген. Тек ?йіне Жанат келгенде ?ана «Баламды ?айда апарма?? ?анша уа?ыт?а? Неге апарма?? Біліп бер» деп жалын?ан. Ал ?біл?айыр болса, ?зге балаларына ?атал бол?анымен, Жанат?а келгенде жаны б?лек, оны? айт?анын екі етпейді.
— Шы??ыс ?за? уа?ыт?а барады. М?мкін бірер жыл ауыл?а ?айта ?оймас, д?рыстап дайындасын, — деді.
Шы??ыс с?п-с?р боп кетті. Баласыны? кенет ?згерген т?рін к?ріп, ?біл?айыр с?л жібіді.
— Жігіт болып ?алды?, са?ан да шет ж?ртты к?рген ж?н. Т?лім-т?рбие, ?нер ?йренуі? керек, — деді.
Хан жанында т?р?андар бала жігітті аманат?а апара жат?анына шек келтірмеді.
— Жа?сы, — деді Шы??ыс басын иіп.
?біл?айыр орнынан т?регелді. Ол ба?анадан бері к?ншы?ыс жа??а ?лсін-?лсін к?з жіберіп ала?дап отыр?ан. Сол т?стан кенет ?ш салт атты к?рінді.
— ??дабайлар ?ой, — деді ?біл?айыр, — сендер орда?а ?айта бері?дер.
Жанат келе жат?ан салт аттылардан к?зін айырмай с?л т?рды. ?айт?ысы келмеп еді, біра? ?кесі мен а?а-інісінен ?ялды ма, б?рылып кетті. Н?ралы, Шы??ыс ?шеуі ауыл?а ?арай беттеді. Келе жат?ан ?ш салт аттыны? бірі ??дабай — ?кесіні? хатшысы ?рі тілмашы. Орынбор ма?ында?ы ?аза? ауылдарынан. Келбетті ж?не тепсе темір ?зетін жас жігіт. Осы жігітпен былтырдан бері Жанат к??ілдес. К?рмесе са?ынып ?алады. «Осы?ан барам» деуге ?кесінен жас- ?анады. ?арадан шы??ан?а т?ре т??ымы ?ыз бермейді. Еркін ?скен хан ?ызы сол себептен де ?й ішіне білдірмей, б?гінге дейін жігітпен ??пия кездесіп келген. Жа?ында ?азалы ?аласыны? ма?ында?ы дат?а ??далары келмек. К?йеу келетін мезгіл тая?ан сайын Жанат ??дабай?а елте т?суде. Ханны? тапсырмасымен кеткен жігітті алты к?н к?рмей ?алып еді, жанын ?ояр?а жер таппады…
?біл?айыр сыр?а ?те берік жан. Ал алда-жалда к??іліні? бір к?м?нін аш?ысы келсе оны тек Жанат?а ?ана айтатын. ?йткені ?ке бала?а сыншы, Жанат заты ?йел бол?аныменен, ?зіне тарт?ан ?атыгез, сыр?а берік т???иы? екенін білетін. ?біл?айыр Неплюевтен: Ор ?аласына келсін, онда ?білм?мбет хан мен Абылай с?лтан болады деген хабарды алысымен Орынбор?а жанына он бес жігіт н?кер ертіп осы Жанатты жіберген. ?ызы ар?ылы Неплюевке: «?білм?мбет Жо??ар ?онтайшысы ?алден Церенмен жа?ындас?алы ж?р. ?алден Церен о?ан Т?ркістан ша?арын ?айтарса, Жо??арлармен ?айтадан татуласпа?, досты?ты? белгісі етіп аманат?а бір баласын жібермек. Егер ?білм?мбет Ор ?аласына келе ?алса, одан Жо??ар жа?ына шы?паймын ж?не а? патша?а адал ?ызмет істеймін деген антын алу керек. Ж?не ?білм?мбет с?зінде т?руы ?шін бір баласын аманат?а тапсырсын. Ал аманат баласын ?келіп бергенше, ?зін жібермей, т?т?ын ете т?рсын» деген. Жанат Неплюевке б?л с?лемді б?лжытпай жеткізді. Біра? ?кесі б?л сырды ешкімге айтпа дегеніне ?арамай, ?лде?алай ??дабай?а айтып ?ойды.
Осы ??дабайды ?біл?айыр Ор ?аласына келе жат?ан ?білм?мбетті? алдынан шы?ар?ан. К?шігінен асыра?ан итіндей хатшысына екі-?ш к?н ?білм?мбетті? ?асында болып, бар сырын біліп келуді тапсыр?ан.
?біл?айыр кешеден сол ??дабайды тыпырши к?туде еді. Белестен салт аттылар к?рінісімен, сабыры ?алмай, ?рі-бері ж?ре бастады.
??дабай атынан т?сіп, ханны? ?асына жаяулап келді.
— Армысыз, хан ием?
— Барсы? ба, жар?ыным? ?андай хабар ?келді??
Кенет ханны? к?зі ??дабайды? беліндегі жар?ыра?ан к?міс белбеуге т?сті. Кісесі де, кішкентай ?анжарлы ?ынабы да сом к?містен со?ыл?ан. ?тте? не керек, б?л к?міс белбеу нені? т?леуі бол?анын білер ме еді. Ханны? ?зіне сезіктене ?ара?анын бірден ???ан хатшы, титтей де абыржымай бей?ам т?р.
Хан к?дігі тез тарады. Жанат?а тапсырыл?ан ??пиядан хатшым хабардар болып ?ал?ан жо? па екен деген с?рау оны? ойына кірмеген. «Хатшыма мынадай бір ?аралы? белбеу тарт?аны, — ?білм?мбет ханны? менімен тіл табыс- ?ысы келгені ?ой» деп жа?сылы??а жорыды.
— Айта бер, не естіп, не к?рді??
— Естігенім де, к?ргенім де аз. Тек бар т?сінгенім, орыс патшасымен араздасар ?білм?мбет те, Абылай да жо?… Ал Жо??ар ?онтайшысымен келісс?з ж?ргізулері жай ?улы? т?різді..
??дабай к?рген-білгенін т?гел айтты. Кенет ?біл?айыр ?лденені ойлана ?алды.
— ?астарында а?ылг?йі Б??ар жырау бар ма екен?
— Жо?… К?ргем жо?.
— Сонда ?алай бол?аны?… Б??ар жырау ел к?зі ?ой. Келмеуіне ?ара?анда ж?рты хандарыны? ойын ?натпа?аны ма?
— Білмедім. Губернатор жырауды ша?ырма?ан шы?ар…
Енді олар Орда?а ?арай ая?дады.
?ш к?н ?ткен со? ?біл?айыр ?асына Кіші ж?зді? ?ыры?тан аса а?са?алдары мен батыр, билерін ертіп Ор ?аласына ж?ріп кетті.
… Бір мы? жеті ж?з ?ыры? екінші жылы жиырмасыншы август к?ні Неплюев Ор бекінісіне таяу Тас?ткел деген жерде ?аза? хандарымен кездесуге шатырларын тіккізді. Б?дан ?ш к?н б?рын жеткен ?біл?айыр Орынбор губернаторы ке?еске тек ?ана ?білм?мбет пен Абылай, Бара?тарды ша?ырып ?ойма?анын білді. Жо??ар елшілері Кошка мен Бурун, оларды? серіктері — ?ара?алпа? батырлары Момор мен ??ша?ты? да губернатор ша?ыруымен келгенін естіді. Екі к?ннен кейін Неплюевті? б?йры?ы бойынша, ?біл?айырды? екі ?лы Ералы мен Н?ралы да ?здеріне арнап тігілген ?йге келіп т?сті.
Ша?ырыл?ан ?она?тарды? санына ?ара?анда б?л ке?еске орыс ?кімдері ?лкен ма?ыз беретіні аны?талды. О?ан Кіші ж?з ханыны? к?зі к?п кешікпей жетті де.
Неплюев ж?пар а??ы?ан жанарг?л, ?азоты аралас ?алы? ш?пті Тас?ткелді? талды ойпатына елуге таяу а? боз ?й тіккізген. ?зімен бірге келген екі эскадрон атты, бір батальон жаяу ?скеріне арнап жиырма ша?ты шатыр т?р?ыз?ан. Аттарыны? ер-то?ымдары да, солдаттарыны? киген киімдері де судай жа?а. Б?рі м?здай боп к?к темірлі ?ару-жара? асын?ан. ?ылыштарыны? сары жез саптары мен мылты?тарыны? жала?аш ?штары к?н с?улесімен жар?-ж?р? ойнайды. ?она?тарына Россия патшасыны? айбарлы к?шін к?рсеткісі келген болу керек, Неплюев лагерь сыртына алты зе?бірек ?ой?ызды.
?она?тарды? б?рі жинал?анмен, жиырмасында келуге тиіс Орта ж?зді? ханы мен с?лтандары августы? жиырма екісіне дейін келмеді. «Б?лар неге кешігіп жатыр?» деп алдарынан жіберген кісісі: «Тас?ткелге жарты к?ндік жердегі ?ия?ты сайына осыдан ?ш к?н б?рын ?білм?мбет хан ?осын тіккен екен, т?нде ке?ес ??рып, та?ерте? кейін ?айтып кетіпті» деген хабар ?келді. «?андай себеппен ?айтты екен? Ешкім еште?е демей ме?» деп с?ра?ан Неплюевке, жіберген кісісі: «Жо? себебін айтпапты. Сол араны? бір байынан с?рап к?ріп едім, ол: Орта ж?з ханыны? алдынан ?біл?айырды? тілмашы шы??анын, сол тілмаш еліне кеткен к?ніні? ерте?іне ?білм?мбетті? де кейін шегінгенін айтты. Сір?, сол тілмаштан сізді? Жо??ар елшісін де ша?ыр?аны?ызды естіген болуы керек. ?білм?мбет ?зі Жо??ар ?онтайшысымен келісім с?з ж?ргізіп
