??са??ырап, «Орынбор губернаторы осы ара?а бізді неге жинап алды екен» деп, Неплюев?а к?дікпен ?арап отыр?ан кейбір а??ау байлар ойын біткенше, «Ей, алла та?ала, ?зі? са?та!», «??дай-ай, бекер-а? келген екенмін!» — деп, ішінен иманын айтып, ??дайына жалбарынумен болды.
Б?л ойындар біткеннен кейін «б?лем, з?релері?ді біржолата алайын!» дегендей, ?зіні? солдаттарыны? ?неріне риза бол?ан Неплюев ?она?тарын лагерь сыртында?ы т?беге ?ой?ан алты зе?біректі? ?асына алып барды. Зе?біректі? ?алай атылатынын к?рсетпек боп, арт жа?ында ?рейлене топырлап т?р?ан ?алы? топ?а бір ?арап ?ойды да, «от бері?дер!» деп б?йырды.
Осыдан екі жыл б?рын Орынбор ?аласында «орыс патшасыны? ?ол астына кірмек» боп келген ?білм?мбет пен Абылай?а Орынбор комиссиясыны? басты?ы бір зе?біректен бір минут ішінде он рет о? ат?ызып ж?ртты та? ?алдыр?ан. Б? жолы Неплюев алты зе?біректен бірдей екі минут о? жаудыртты. Алты зе?бірек екі минутты? ішінде аузынан жалын т?гіп, ж?з жиырма рет г?рс-г?рс етті. Аспан аударылып жерге т?скендей болды. Б?кіл сар даланы тітіреткен бір ?ор?ынышты г?ріл билеп кетті. На?ыз а?ырзаман ту?андай, б?рын м?ндайды естімеген ?аза? жыл?ылары кісіней шы??ырып, шылбырларын ?зіп, ер-то?ымын бауырына ала, айдала?а шаба ж?неледі.
М?ндай г?рілді? ?ан базарын б?рын-со?ды к?рмеген ?аза?ты? «игі жа?сыларыны?» к?бі-а? «астапыралла, астапыралла!» деп жа?аларын ?стап, имандарын ?йірумен болды. Атыс бітісімен ?зенге ?арай ж?гіргендері де бар…
Зе?бірек ?німен ж?ртты? з?ресін ал?ан?а м?з бол?ан Неплюев «?аза?ты? жауынгері Хиуаны? білтелі мылты?ын бір атып ?айта т?тат?анша, б?л зе?бірек он рет о? шы?ара алады. Осы зе?біректі? ат?ан о?ынан бес минутты? ішінде бір ауыл жо? болады, ал бір са?атты? ішінде он екі ауылды ??ртып жібере алады» деді.
Зе?біректерді? жалын ат?ан ?лемді тітіреткен г?рілін естіген ж?рт б?л с?зге к?м?н келтірмеді. Б?л алты зе?бірек т?ріктермен со?ысып жат?ан Россияны? ?аза? жерін отарлау?а ?зер б?лген бар ?аруы екенін білген жо?. Неплюевті? де ?аза? хандары мен Жо??ар, ?ара?алпа? у?кілдерін Ор бекінісіні? ішінде емес, сыртында ?абылдауыны? да бір себебі осында еді. ?лі ?ару-жара?ы шамалы Ор бекінісін ?она?тарына к?рсеткісі келмеді. Іші тол?ан п?ле екен деп, ??р сырт?ы с?сынан шоши берсін деп ойла?ан.
Осылай к?ні б?рын е?сесін басып ал?ан ?она?тарын ертіп, генерал енді дайындал?ан стол басына келді. Неплюевті? о? жа?ында ?біл?айыр мен оны? к?йеу баласы, Орта ж?зді? батыры Ша?ша? руынан шы??ан Ж?нібек, сол жа?ында Жо??ар елшілері мен ?ара?алпа? батырлары отырды.
?зге ?ш ж?зге таяу ?аза?ты? игі жа?сылары мен Неплюевке еріп келген орыс офицерлері, жа?а ?ана «со?ыс ойынына» ?атыс?ан драгундер, гренадерлер, мушкетерлер басты?тары ?здеріні? шен-шекпендеріне ?арай стол бастарына орналасты.
Генерал Неплюев осынша ж?ртты? досты?, бітім ?шін жинал?анын, Россия еліні? е? ?лы ма?саты к?ршілес елдермен тату-т?тті т?ру екенін айта келіп, шыны?а ??йыл?ан шарапты е? алдымен ?лы Россияны? м?ртебелі ?йел патшасы Елизавета Петровнаны? ??рметіне к?теруді ?сынды.
— Кімде-кім ?зіні? алдында?ы шынысына ??йыл?ан з?мз?м суын ішпесе, — деді к?ліп, — ол бізді? м?ртебелі а? патшамызды? ?асы.
Б?л с?зге нанып ?ал?ан ?аза?ты? кей а??ау батыр, а?са?алдары «т?уекел!» деп алдында т?р?ан кішкентай шыны ыдыстар?а амалсыз ?ол созды.
Біра? б?ны ішсек к?пір болып кетеміз деп сазарып отырып ?ал?андар да бар. Осы кезде Неплюевті? ?зімен бірге еріп келген Орынбор м?сылмандарыны? муфтиі, ахун Н?сіполла молда орнынан т?регеліп:
— Патша ?шін б?л шарафні ишпа?анлар к?н??а батады! — деп жариялады. С?йтті де ?зі ж?рт к?зінше ?олында?ы ара? ??йыл?ан шыныны аузына апарып, к?мейіне т??кере салды.
Б?дан кейін ешкім «ішпеймін» дей алмады. Барлы?ы да шыныларын ?олдарына алды. Біреулері бірден ж?та салды, біреулері ?а?ала-шашала ішті. Кейбіреулері аузына апар?ан боп, білдірмей жерге т?кті.
Ішіп бол?андар жамыраса с?йлеп, к?ліп жатты.
— Удай ?ой!
— ??ешімді ?ртеп жіберді ?ой иті?!
— ?ой, п?лесінен аула?.
— Молла-еке? ?зі р??сат еткен со? ?ана іштім.
— ?ле-?лгенше к?ргенім осы ?ана болсын!
— ?атын патша да, губернатор да риза шы?ар…
Жамырас?ан бейшаралар ?здері ауыздант?ан осы ара?-шарап?а бір екі ж?з жылдан астам уа?ыт ?ткен кезде, ?рім-б?та?тарыны? ?бден ?аны?ып алатынын ?айдан білсін! ?айран а??ау сорлылар! Енді олар ас?а кірісті. Б??ан келгенде ?азеке? а? патшаны? атын атат?ан жо?. Екі білекті сыбанып жіберіп, с?бені? майлы етін аса?анда ?арап т?р?ан адамны? айызы ?ан?андай еді. Он екі м?шесі т?гел астау?а салын?ан ??нанны? семіз еті, ?абыр?асы ?абыр?а, т?сі т?с, жілігі жілік к?йінде заматта жо? болып жатыр. Астаулар мен таба?тар ?не-міне дегенше дымы ?алмай ?айтып жатыр. «Ана бір домала?ына ?ол жал?ап жіберші», «?лгі ботташы? дегені осы болар», «тама? емес ?ой мына жары?ты?ы?», «мына бір ш?п жапыра?ыны? ащысы-ай», «б?л орыстар не болса соны тама? етеді екен-ау», «п?ле, балы? болса? осындай бол, ?р ?абыр?асыны? ?зі тебендей ?ой!» деген дауыстар да шы?ып ?алды. Ішілген ?ымыз, т?гілген шарап.
Бір кезде Неплюев орнынан та?ы к?терілді. Ол рюмкесін жо?ары ?стап:
— Ал, ??рметті ?она?тар, мына шарапты Россия еліні? шын досы, Кіші ж?зді? ханы, ?лы ?біл?айыр ?шін алып ?оялы?, — деді.
Столды? бір жа?ында отыр?ан бір топ «Ура!» деп шу ете ?алды. Б?л драгун, гренадерлер тобы еді.
Б?л жолы молла ?гіт ж?ргізген жо?. Біреулер ішті, біреулер шыны?а ?олын да тигізген жо?. Тек ?р жерден естілер-естілмес к??кіл ?ндер шы?ады.
— М?ртебе? ?се берсін, ?біл?айыр!..
— ?біл?айыр ?шін шарап ішкенше, у ішкенім жа?сы емес пе…
— Ба?ы жо?арылай берсін хан иемізді?.
— Ша?ыра?ы к?йреп ортасына т?ссін.
— К?рі?де ?кір, к?рі?де ?кіргір ?біл?айыр, сені? ?легі?нен к?н?к?р боп к?пірді? ?олынан д?м татты? ?ой…
— Бай?ап с?йле?із, ?ария біреу-міреу естіп ?алар?
— Естіп ?алардай не айттым? Айыбым к?рмегенімді к?рсетті дегенім бе?.. Шыра?ым, п?ле жаппай отыр… Пай?амбар жасына келгенде ма?ан ?біл?айыр ханнан б?тен кім м?ндай ??рмет к?рсеткен. Б?дан да абыройы? аса берсін, ?біл?айыр хан.
— Осы ??рметті? б?рі ?біл?айыр ?шін ?ой.
— Шіркінні? ?адірі ?алай к?шті еді.
— К?шті болмай, бар ?аза?ты бір то?тыдай к?рмей арзан?а сатып отырса…
— Тек, жайы?а отыр! Ж?н-терісін білмей…
?р жерден осындай к??кілдер естіліп жатты. Біра? кімні? аузынан не шы??анын адам а??арар емес, гу-гу ??гіме. ?лдекім ?олына домбыра ап патшаны, губернаторды, ?біл?айырды ма?тама? боп шыр?ай ж?нелді. Біра? та оны? ?ні ?ызып ал?ан офицерлерді? «?за? ?мір берсін» деп ?осыла сал?ан ?ніні? астында ?алды. Б?л ?нге мас бола баста?ан бай мен билер де ?осылды. Арасында м?фтиді? жі?ішке ащы даусы да естілді.
?она?тары осылай ?зді-?зі болу?а айнал?анда, Неплюев ?біл?айырды стол басынан т?р?ызып ап, ?олты?тап, сай жа?алай ?ыдырып кетті. Б?рын да м?ндай ?она?асында екі-?ш рет бол?ан, шарапты да ?анша ішуді білетін хан ?зін жа?сы ?стап келеді.
Неплюев с?л ?ызулау, к??ілдегі с?зін айтып, ханмен ашы? с?йлескісі бардай. Біра? губернаторды? б?нысы ?улы? екенін ?біл?айыр жа?сы біледі, сол себептен де ол арты? бірдеме айтып ?алмайын деп са?тана т?сті.
— ?біл?айыр хан, — деді Неплюев ж?рт шуынан алыста?ан кезде, — ерте? ке?есіміз басталма?. Сізге Жо??ар мен ?ара?алпа? елшілеріні? к?зінше тілектері?ізді ашы? айту ?иын да болар…
— ?сіресе, ол тілектеріміз ?тпей ?алып ж?рсе…
— И?, ондай да жа?дай болуы м?мкін… Сонды?тан мен сізбен о?аша с?йлескім келіп еді.
— Мені? де.
— Онда тіпті жа?сы. ?андай ?тініштері?із бар? Айты?ыз.
— ?тінішім ?шеу. Алдыменен екеуін айтайын. Ол екеуі ?абылдана ?алса, ?шіншісіні? ?ажеті де
