— Жаман айтпай жа?сы жо?, мен алда-жалда ?аза таба ?алсам, а? патшадан жал?ыз тілегім: мені? орныма Кіші ж?зді? ханы етіп Н?ралыны бекітсін.
— Б?л тілегі?ізді патша а?зам ма??лдар деймін, — Неплюевті? лып етіп к?не ?ал?анына ?біл?айыр іштей ?атты ренжіді. «Осы иттер мені? тез ?лгенімді к?тіп ж?р ме, ?алай?» Неплюев те ?зіні? тым тез жауап бергенін сезді. Ол к?ліп:
— Біра?, сіз ?лі ?за? жасайсыз. Н?ралы ?анша жа?сы бол?анымен сізді? жолы?ыз б?лек. Россия ?зіні? адал достарынан айрыл?ысы келмейді.
Неплюевті? б?л с?зді саясат ?шін айтып келе жат?анын т?сініп т?рса да, хан к??ілі к?теріліп ?алды. Жылы с?зге кім жібімесін:
— И?, Н?ралы жа?сы хан болуы м?мкін…
— Н?ралыны? та?ы бір арты?шылы?ы — ол ?ара?алпа? елімен жа?сы. Тіпті бір рет ?ара?алпа?тарды ?зі?із шаппа?шы бол?аны?ызда олар?а араша т?сіпті. Н?ралыны ?ара?алпа?тар сыйлайды. Ал бізге ?азір оларды? Россия ?ол астына кіргені шарт. ?йткені, Хиуаны Россия?а ?арату ?шін, орта жолда?ы ?ара?алпа? жерінен ?туіміз керек.
— С?з жо?, ?ара?алпа?тарды Россия?а ?аратуда Н?ралы таптырмайтын адам. Ал біра? Хиуа туралы оны? ?з ойы бар… Н?ралы жа?ында Хиуадан ?айтты. Онда?ы бар жа?дайды к?зімен к?ріп келді. Егер ма?ан ?скер берсе?дер, ?зім барып Хиуаны Надир шахты? ?ой?ан адамынан тартып аламын дейді.
«?біл?айыр ?улы?пен орыс ?скерлерін та?ы ?олына т?сіргісі келіп т?р-ау» деп т?жыр?ан Неплюев;
— ?андай ?скерді айтады Н?ралы с?лтан? — деді еле? етіп.
— ??гіме ?аза? ?скерлері жайында. Хиуа?а орыс ?скерін енгізуді? керегі жо?. Діншіл ж?рт, к?пір ?скері келді деп, б?кіл хал?ы боп ?арсы т?руы м?мкін. Ал ?аза? жауынгерлері олар?а ?з ?осындарымен бірдей. Хиуаны бізді? бабаларымыз б?рын да талай ал?ан. ?рине, басып кірген ?ызылбас еліні? патшасы Надир шахтан к?рі ?аза? с?лтаны Н?ралыны жергілікті ел ??ша?ын жая ?арсы алады.
— Б?л еске алатын ж?йт екен, — деді Неплюев ойлана, — біра? д?л ?азір Надир шах?а ?арсы со?ыс ашу м?мкін бе? Россия жеті жылдан бері Т?ркиямен со?ысып жатыр. Азов т??ірегінде же?генмен, Очаковоны ал?анмен, біз ?лі т?ріктерді м?лдем тізе б?ктірген жо?пыз. Оны? ?стіне Персиямен со?ыс ашса?…
— Сіздер емес. Хиуада?ы Надир шах ?скерімен біз со?ысамыз ?ой. «Надир шах туралы ??гімені б?л неге бастады, деп ойлады Неплюев, — бізді та?ы бір ?лкен со?ыс?а арандатпа? ?ой. С?йтіп лай су?а ?арма? сап, пайда таппа?…»
— «Біз» дегені?із кім? Кіші ж?з ханды?ын айтасыз ба? ?лде сіз, ?біл?айыр мырза, Кіші ж?зді? Россия ?ол астында?ы ел екенін білмейсіз бе? Сіз білмегенмен м?ны Надир шах жа?сы т?сінеді ?ой. Хиуа мен ?ргенішті ал?ан Надир шах енді ?аза? жеріне кірмек бол?анда, кім то?татып еді оны? Сіз бе? ?лде ?лы Россия патшасы ма? Жо?, м?ндай елмен ?азір со?ыс ашуды? ?ажеті болмас. Ал со?ыс аша ?алар жа?дай туса, б??ан Петербургты? р??саты керек. Онсыз ?имылдау?а ?а?ымыз жо?.
?біл?айыр а?ырын басын изеді, Россия ?ол астына еніп, Жо??ардан аман ?ал?аны ?шін, ?біл?айыр ?зіні? билігін ??рбан етті. Енді ол б?рын?ыдай ?ала?ан уа?ытында сау етіп Хиуа ?а?пасыны? алдына бара алмайды. О?ан Россия патшасыны? р??саты керек! И?, м?ндай ба?ыныштылы??а болаша? ?рпа?тары ?алай ?арар екен?
— Ж?н екен айт?аны?ыз, губернатор мырза, — деді ?біл?айыр сыр бермей — Петербург не айтады, соны к?тейік. Надир шахты? ?скері Хиуаны б?гін-ерте? тастап кеткелі т?р?ан жо? ?ой. ?лі уа?ыт бар…
Неплюев ?біл?айырды? к??ілі ж?деп ?ал?анын білсе де, оны ж?бат?ысы келмеді. «?анша дегенмен де бізге ба?ынышты адам ?ой. Б?рібір, б?гін болмаса, ерте? осылай с?йлесуге тура келеді, еті ?йрене берсін» деді генерал ішінен.
— Бірімізбен біріміз ??ынысып ал?анымыз ?андай жа?сы болды, — деді Неплюев, ?алтасынан шынжырлы алтын са?атын алып. — Біраз уа?ыт болып ?алыпты. ?ал?ан шаруаны ерте? ке?есте тал?ылармыз. ?айталы?. ?лі ма?ан Ж?нібек мырзамен де а?ылдасу керек.
?біл?айыр б??ан еле? ете ?алды, біра? ?ндеген жо?.
Ар?ынны? бір тарауы Ша?ша?тан шы??ан ?ош?ар?лы Ж?нібек «А?табан ш?бырынды» басталып, Абылайды? ата?ы ?ш ж?зге тара?ан?а шейін, Орта ж?зді? ы?палды, е? ?йгілі адамыны? бірі еді. ?біл?айырды? ?арындасына ?йленгеннен бері, ол Кіші ж?з ханыны? о? ?олына айнал?ан, Кіші ж?з ханына Орта ж?зді? де кей руларыны? ба?ынуына к?птеген себебі тиген. Егер ?біл?айырдан дабыл шы?са, ?скерін ертіп е? алдыменен хан ордасына жетіп келетін осы Ж?нібек. Сондай ?ылы?ты? бірі бір мы? жеті ж?з отыз сегізінші жылы бол?ан. «А?табан ш?бырындыдан» б?рын-а? Жайы? пен Еділ арасында?ы жер ?шін таласып келген Еділ ?алма?тары Кіші ж?зді? Жо??ар ?скерінен к?йреп Россия патшалы?ыны? ?анатыны? астына ?лі кіре алмай ж?рген ша?ында, аулын шауып малдарын айдап ?кетіп, маза бермеген. Жайы?ты? ар?ы бетінен жайылым бер деген ?біл?айыр?а Еділ ?алма?тарыны? сол кездегі ханы Дондук Омба «?лі ?з жері?нен айырылып ?алма» деп жауап ?айыр?ан. ?біл?айыр «жыланны? ?ш кессе де кесерткелік ?лі бар, ?алден Церенге к?шім жетпесе де, д?л са?ан к?шім жетер, Дондук Омба» деп жиырма екі мы? сойылмен екі ?ол болып Еділ бойында?ы ?алма?тар?а ?арсы аттан?ан. Соны? бір ?олын, он мы? сарбаздан ??рыл?ан Орта ж?з ?скерін осы Ж?нібек батыр бас?арып бар?ан. ?біл?айырды? осы екі ?олы Еділ жа?асында?ы ?ызылжар деген жерде ?алма? ?скерімен кездескен. ?аза?тарды? келе жат?анынан хабарсыз отыр?ан ?алма? ?скерін ?біл?айыр мен Ж?нібек осы жолы ?ан-жоса етіп же?ген. К?п ауылдарын шауып, мал-м?лкін талап, екі мы? ша?ыра?ын ?здерімен бірге айдап ?келген. Б?л ?орлы??а шыдай алма?ан Дондук Омба іле-шала ?ол жинап, бір мы? жеті ж?з ?ыр?ыншы жылы жиырма мы? ?скермен ?аза? даласына аттанба? боп т?р?анда, Балдан Норбиды? ?кесіне істеген опасызды?ыны? кесірінен б?л жоры? болмай ?ал?ан. Сонан кейін Орынбор экспедициясыны? басты?ы генерал-лейтенант Урусов екі елді? хандарын ша?ырып алып, кек алу м?селесін то?тат?ан, Біра? ?арама?ында?ы елдерді? тату-т?тті т?руын к?здемейтін патша саясатын мы?ты ?стан?ан Орынбор губернаторлары Кіші ж?з бен Еділ бойында?ы ?алма?тарды? хандарын т?бегейлі келісімге келтірмеген. Кейде араларына шо? тастап та ?оятын. Осындай жа?дайда ?біл?айыр ?немі Ж?нібекке ар?а с?йеуші еді.
Ж?нібек батырды? ?аза? руларыны? Россия патшалы?ыны? ?ол астына кіруінде де е?бегі бар. Ол бас?а хан, с?лтандар сия?ты Россия мен Жо??ар арасында ауыт?ымай, бастан ая? Россия?а ?осылу жа?ында бол?ан адам. Сонды?тан Орынбор комиссиясыны? екі бірдей басты?ы, алдымен белгіленген Урусов та, кейін оны? орнына келген Неплюев те «Ж?нібек батырды? абыройы ?аза? еліне ешбір ханнан кем емес» деп, онымен ?немі санасып отыратын. Екеуі де Анна Иоанновнадан Ж?нібек батыр?а, Россия патшасыны? б?ратана ?лттардан шы??ан е?бегі сі?ген ?скери адамдарына берілетін тархан ата?ын с?ра?ан. Б?ны ?біл?айыр да ?олда?ан.
Ж?нібекті? к?птен а?сап к?ткен сол ата?ы жайлы патша указы кеше ?ана келіп еді. Б?ны ?зірше Неплюевтен бас?а жан білмейді. Ол б?л указды губернатор ке?есі біткеннен кейін ?она?тарын та?ы жинап, соларды? к?зінше о?ыма?, адал ?ызмет істейтін адамды Россия патшасы ?алай жо?ары ба?алайтынын айтып, ма?тап ?тпек.
Ж?нібекті? аты атал?ан ша?та ?біл?айырды? ?лденеге секем ал?анын а??арып ?ал?ан Неплюев:
— Ж?нібек батырды мен сізді? жекжаты?ыз ?ана емес, ода?тас досы?ыз деп ?адірлеймін, — деді.
— О?ан шек келтірме?із.
— Орта ж?зді? ханы ?білм?мбет пен Абылай с?лтан келе жатып, кейін ?айтып кетті. Ал Орта ж?зден келген бас?а а?са?ал би, батырлар к?п. Біреу соларды бас?армаса, бізді? ке?есіміз Орта ж?зді? пікірінсіз ?теді. М?ндай м?жіліске оларды? ?атыс?аны ж?н.
— ?лбетте.
— Оны? ?стіне Жо??ар елшілері Орта ж?з ?з та?дырын ?білм?мбет пен Абылайсыз да шеше алатынын к?рсін.
— Д?рыс айтасыз, генерал мырза, — деді б?л шешімге ?уанып ?ал?ан ?біл?айыр, — мені? де айтып ж?ргенім осы ?ой. Орта ж?зді? та?дырын тек ?білм?мбетке беріп ?ою?а болмайды. Жас болса да ?азір билік Абылай?а к?шіп бара жат?ан секілді…
Б?л жолы Неплюев пен ?біл?айырды? ойы бір жерден шы?ты. Орта ж?з еліні? ішінен ?білм?мбет пен Абылай?а ?арсы ?ою?а жарайтын бір адам болса — ол Ша?ша? ?ош?ар?лы Ж?нібек батыр.
?біл?айыр мен Неплюев стол басына ?айта келгенде, ж?рт азан-?азан екен. Хан мен генерал жо? деп, ешкім к?тіп отырмапты. Ара?, шарап?а той?аны мас боп, к?гал ?стінде ?орылдап ?йы?тап жатыр. К?пшілігі ара? араластыр?ан сары ?ымыз?а лы?ия тойып ап, шеке тамырлары білеудей боп жапанды жалпа?ынан басып, гу-гу етеді. Орыс офицерлері де есесін жібермеген т?різді. Орыспын, ?аза?пын демей, бірін-бірі
