Осы ж?рме?кеде Абылай ?ткен жылы ?зін к?лкі етпек бол?ан ?уларды? айыбы ретінде ?аракесекті? Жанай, Бота?ан деген екі белгілі адамын ?статып алып ?ал?ан-ды. ?лде с?лтаным деп сыйламай, тіл тигізді деді ме, ?лде ?ткен жылы ?уларды? ?ылы?ына масайрай к?лген топты? ішінен осылар к?зіне шалынып ?алды ма екен, ?йтеуір, Абылай Жанай?а онша к?п ?ысым к?рсетпейді де, Бота?анды тірідей к?рге салады.
— Шаншар жігіттерінікі жай ?алжы? еді ?ой, — деп а?ыл айт?ысы келгендерге, Абылай:
— Ба?ынышты еліні? б?гін ?ылжа?ын кешірген с?лтан, ерте? оны? ?ылмысын к?теруге м?жб?р болады! — деп жауап берген.
К?рге т?скен Бота?ан ас-су ішпей жатып алады. Бір-екі к?н ?ткен со?, Абылайды? б?йры?ы бойынша, «енді к?рден шы?» деп келген жігіттерге ызалы Бота?ан, «К?рге т?скен адам тірі шы?пайды» деп, ?зіні? ішін ?зі есіп жіберіп, жарылып ?лген.
Б?л хабар елге жеткен со? Ар?ын?а жататын ?уанды?, С?йіндік, Б?гендік, Шегендік, ?аракесек — Балта?ожа, Ш?быртпалы, ?аржас тегіс ат?а ?он?ан. ?скер саны ?ш мы?дай адам.
Ат басы Абылай с?лтанны? аулына ?арай б?рылысымен-а?, б??ан жолай т?ре т??ымынан ?иянат к?рген бас?а руларды? кедей топтары да ?осыла берген. А?ыры бес мы??а жуы? ?ол Бота?анны? ??нын жо?тап, алдында кім т?рса да быт-шыт етуге дайын долы к?шке айнал?ан. Ар?ынны? ?лы биі ?аз дауысты ?азыбек осы кезде жетпіс жетіге кеп, т?сек тартып жат?анды?тан, б?л топты Абылайды? бас?а да астамшылы?, ?иянаттарын к?ріп ?зер шыдап ж?рген Бекболат бас?арып келе жатыр еді.
Бекболатты? ?зіне ?ш екенін білетін Абылай, ауыл сыртына шы??ан со?, жинал?ан жігіттерін жіті шолып ?тті. Бар бол?аны ?ш ж?здей ?ана сойыл екен. М?ндай аз к?шпен ашу?а мініп тасы?ан ?зендей ереуілдеп келе жат?ан ?ара ?аза??а т?теп бере алмайтынын Абылай бірден ??ты. Рас, Абылайды? жігіттері сан ай?аста бол?ан, біреуі ж?зге татитын, м?йізі ша?ыра?тай кіле? мар?ас?алар, с?йтсе де с?лтан бос ?ан т?гіске бар?ысы келмеді. Кенет барлаушы жігітке б?рылып:
— Келе жат?андарды? ішінде кімдер бар екен? — деп с?рады.
Барлаушы кімні? барын айту?а аузы барма?андай к?мілжіп ?алды.
— Айта бер, кімдер бар?
— Айдабол Олжабай батыр да бар… Жанында бала жырау К?теш…
Абылай басын к?теріп алды. «?ділет с?йгіш Олжабайды? ?зі ереуілшілерге ?осылса, б?л тегін аттаныс болмады». О кезде жырауды? батыр болуы, батырды? жырау болуы та??аларлы? іс емес. Ар?ынны? бір тарма?ы ?аржас руынан шы??ан Олжабай ?рі батыр, ?рі жырау еді. ?ыры??а жасы келіп ?алса да, ?ай ?неріні? басым екенін ?зі де білмейтін. Жиырмасынан бастап батырлы?ы Орта ж?зге ?йгілі бола баста?ан. Олжабай ?атыспа?ан ?аза? пен жо??ар арасында бірде-бір белгілі ?рыс ?тпеген шы?ар. Со кезде ?аза? жерінде айтылып ж?рген ?исса, дастаннан Олжабай білмейтін біреуі де жо? еді. ?лде?алай ол б?лен ауылда ?зіне таныс емес дастан не жыр бар дегенді естісе, ?анша алыс жер болса да о?ан атты? терін аямайтын… Естіген бір с?зін ?мытпайтын. Сонды?тан да болуы керек. Олжабай жырла?анда фарсы, араб, тіпті, кейде орыс тіліні? де жеке с?здері кездесіп отыратын. Осы Олжабай сан м?ртебе домбырасын ?ол?а алып, ?зі дастан шы?аруды да ойлады. Біра? бірде-бір реті келмей-а? ?ойды. Ол домбырасын ?стаса бол?аны, д?л сол с?тте «ел шетіне жау келіп ?алды!» деген жаршы ай?айы естілетін. Жырау домбырасын тастай беріп, енді ?олына найзасын алатын. Осылайша ол Абылаймен бірге сан м?ртебе жо??арлар?а ?арсы жоры??а аттан?ан. Жас Абылай ?ол?а т?сер жолы, жо??арды? ?ш ноянын ?лтіріп, Олжабайды? ?зі ?зер ??тыл?ан…
Олжабай енді жоры?ты тастап, ?олына домбыра ап, ел ?ыдырып, хал?ыны? м??-зарын жырлауды ?аншалы? арман етсе де, жаугершілік заман м?рша бермеді. ?зірге бар ?олынан келгені, ?зі секілді ?н мен к?йді а?са?ан, біра? ?олы о?ан жетпей ж?рген, жас дарындар?а ж?рдем беру ?ана. Ондай жасты ??р ?асына ?ана ертіп ж?рмей, атсызына ат берді, ?йсізіне ?й берді. Осындай жасты? бірі ата-анасынан жетім ?ал?ан он жеті жасар К?теш а?ын еді. Олжабай оны ?зіне серік етті. ?зі жете алма?ан ?нер ?иясына К?тешті? жетуін тіледі.
Осы а? ж?рек, ескі досы Олжабай енді, міне, Абылайды? ?анын ішуге аттан?ан топпен бірге келе жатыр.
Жо?, б?л жай ереуіл емес, халы? наразылы?ы ?бден шегіне жеткен ?анды ереуіл.
Абылайды? кенет ешкімні? ойына келмеген о?ыс шешім алуына осы жа?дай себеп болды.
— Келе жат?ан Ар?ын ереуілшілеріне ?арсы шы?пай-а?, бой тасалай т?райы?, — деді ол.
— Сонда біз ?айтеміз? — деп ауылда ?алатын ?атын-?алаш, к?рі-??рта?дар шу етті. — Бекболат жігіттерін біз ?алай то?татамыз?
— Ар?ын жігіттерін той?а дайындал?ан та?амдармен жа?сылап ?арсы алы?дар! Иілген басты ешкім де шаппайды, — деді с?лтан.
Абылай соны айтты да жігіттерін ертіп, бел асып ж?ріп кетті. ?йі тігулі, ж?гі жинаулы, ?азаны асулы ?алды. ?рістегі малына да тимей, ?дейі ауыл т??ірегіне тастады. Келер жауды ?арсы алу к?туші жігіттер мен ?йелдерге ?ана міндеттелді.
Екпіндеп жеткен ереуілшілер м?ны к?рген со?, к?рт басылды. Б?л — Абылайды? ?з айыбын т?сініп, кешу с?ра?аны деп, басал?ы айтушылар да табылды. ?здері шаршап, ?арындары ашып келген ж?рт мал сойып, ?азан к?теріп жат?ан ауыл адамдарымен ?кей-?кей табысып кетті. Аздан кейін ?азанда?ы ас та пісіп, жігіттер ?ау?ылдасып, кенелді де ?алды.
Д?л осы с?тте анадайдан аттан т?сіп жаяулап келе жат?ан Абылай с?лтанны? ?зі де к?рінді. ?асында бір-екі адамы мен талай жоры??а бірге аттан?ан Т?рсынбай батыр ?ана бар.
Бота?анны? немере а?асы ?апан мерген ?ара шиті мылты?ын о?тап жіберіп, Абылайды атпа? боп тізерлей отыра ?алып еді, Бекболат би а?ырып жіберді:
— Алды?а келсе ?ке?ні? ??нын кеш деген. То?тат!
?апан мерген орнынан амалсыз т?регелді.
Абылай с?лем беріп, топ ортасына кіре берген. Сол уа?та к?лдене? т?р?ан бір бозбала жігіт оны? алдына жетіп барып, ?кілі домбырасын ?а?ып-?а?ып жіберді де, шыр?ап ?оя берді.
«Абылай, Бота?анды сен ?лтірді?,
Есіл ер жазы?ы жо? неге ?лтірді?,
С?лтаным, ?арашы?мен дауыл болып,
?стіне а? орданы? ?ол келтірді?.
Абылай, к?йіп кетті сал?ан ?ала?,
Мейрам?а не еді сені? жап?ан жала??
Жанайды б?гінгі к?н босатпаса?,
Болады ерте? жесір ?атын-бала?!»
Б?л жігіт — Ар?ынны? ішіндегі С?йіндік руынан шы??ан К?теш а?ын еді.
Б?дан кейін билер дауы басталды.
Абылай ?зін кін?лі санап, Бота?анны? ?лімі ?шін ?ш кісіні? ??нын — ?р?айсысы атан баста?ан то?ыз ?арадан, жиырма жеті бас мал, о?ан ?оса ат-шапан айып т?леді. ?зін атпа? бол?ан ?апан мергенге мылты?ы?ны? ?арымы ?айтпасын деп, ал оны ?стап ?ал?ан Бекболат биге, ?лімге ?има?ан жа?сылы?ы? ?шін деп, ??ндыз жа?алы к?зен ішік пен бір-бір жор?а мінгізді. Екі жа? бітімге келіп, жанжалды? ая?ы той?а ?ласты.
Ар?ынны? б?л келген ереуілді тобынан Абылай с?лтан екі затты б?йіріне ?атты т?йді. Бірі — ?арама?ы?да?ы б??ара ?зі?е ?арсы шы?са, онда т?ре ісіні? ?ара? ?ал?аны. Ашулан?ан халы? жаралан?ан арыстаннан кем емес, ?зі?ді жара?аттамай тынбайды. Т?ремін деп басынба, жазамен ы?тырам деме, шама? келсе бауры?а тартып ашуын басу?а тырыс. Екінші т?йгені, сырт жауы? болса, о?ан ел болып ?арсы шы?асы?, не басын аласы?, не ?ан сорпа етіп ?уасы?… Ал ?з елі?ні? ?ай тентегіні? басын кесіп ??ртасы?? М?ндай халы?ты билеуді? жолы б?лек. Арыстанды темір торда ?стаса? ?ана ?ауіпсіз. Халы?ты да ?немі темір торда ?стай біл. Мейлі ол са?ан а?ырсын, айбат к?рсетсін, б?рібір шаба алмайды, мерт ете алмайды. Ал бар халы??а темір тор ??ру м?мкін бе? Жо?, хал?ы?а деген темір торы?, ??р ?ана жала?аш ?ылыш ?скері? емес, ол а?ылы?, айла?…
Абылай ?ле-?лгенше осы екі т?жырымын б?лжытпай орындау?а тырысып ?тті.
?асымны? с?ндет тойы сол к?ні-а? т?с ауа бастал?ан. Шабуылдан аман ?ал?ан с?лтан аулы келген ?она?тарын тік т?рып к?тті. К?рес, к?кпар, б?йге, айтыс, сайыс — б?рі болып, той?а жинал?ан топ ерте?іне
