мол ?анжы?алы Б?генбай батыр бас?арды. Б?л ата?ты ?мбетай жырау:
Баян аула, ?ызыл Тау
Абыралы, Шы??ыс тау.
?озы — Ма?ыра?, ?ой — Ма?ыра?
Арасы тол?ан к?п ?алма?.
?алма?ты ?уып ?ашырды?.
?ара Ертістен ?ткізіп,
Алтай тау?а асырды?.
Ауыр ?ол жиып алдырды?,
А? Ш?уліге ?ос тиіп,
?алма??а ойран салдырды?,
?абанбай мен Б?генбай
Ар?ын менен Найман?а
?оныс ?ылып ?алдырды?, —
деп жырла?ан Б?генбай мен ?абанбайды? ерлігі ерекше к?рінген жоры? еді. Б?генбай он мы??а жуы? ?олды бас?арып, Т?ркістан у?лиетіні? солт?стік жа?ына, ?алден Церенні? ?лытау?а аттанба? бол?ан Соза? бекінісі т?сына ?арай беттеді. ?олмен бірге ата?ты жырау ?мбетай аттанды.
Екінші ?олды Ж?нібек тархан бас?арды. Б?лар Сыр бойыны? т?менгі саласына ?арай сапар шекті. Ж?нібек ?скеріне тек ?ана Тор?ай, Ыр?ыз бойын жайла?ан Орта ж?зді? жігіттері ?ана емес, б??ан Сырдария жа?асында?ы ?здеріні? атамекен ?оныстарын ?айтарып алма? бол?ан Кіші ж?зді? Шекті, Табын, Тама, Адай секілді біраз руларыны? ?жет жігіттері ?осылды. Б?л ?олда сол Тор?аймен шектес Сарыкеш ма?ында?ы Уа??а жататын Т?ті?ара жырау бар.
?шінші ?олды (негізгі ?олды) Абылайды? ?зі бас?арды. Б?л сап Шиелі, Жа?а?ор?ан бойларымен кеп Т?ркістанны? ?зіне к?нбатыс б?йірінен тимек болды. Б?нда ?аза?ты? аты шулы батырларынан: Баян, Сырымбет, Жан?за?, Малайсары, Ж?пек, с?л кейінірек келіп ?осыл?ан ?абанбай болды.
Абылай ?олыны? ас-суын дайындап, жауынгерлеріні? кір-?о?ын жуатын бір топ ?атын-?алаш, ?ыз- ?ыр?ынмен бірге, ?абанбайды? Гау?ардан ту?ан ?ызы Назым жоры??а шы?ты.
Б?л жолы Баянаулада Б??ар жырау сыр?аттанып ?алып ?ойды. Оны? орнына жазда Абылайдан Бота?ан мен Жанайды? ??нын ?ле?мен с?ра?ан он жеті жасар К?теш а?ын ерді.
Жаз?ыт?рым?ы сай-саланы ?уалай а??ан ?ар суындай ?аза? ?олдары тарамданып, жан-жа??а ?арай аттана бастады. ?аза? жауынгерлеріні? ж?м?ан ж?дыры?тай боп бір майдан ашуды? орнына ?ш тарам боп б?лінуіні? де себебі бар еді. ?аза? ?олдары ?азір ед?уір к?шейіп ?ал?анмен де, со?ыс ?неріне келгенде, Жо??ар ханды?ыны? т?ра?ты ?скерінен ?лі де болса т?мен жат?ан. ??р ерлік, жан?иярлы?, ?жеттік жеткіліксіз ?асиет. ?бден машы?тан?ан ?нер, ?дет еткен со?ыс т?сілдері керек-ті. Шиті мылты?тан бас?а ?аруы жо? ?аза? жігіттерін топырлатып, аз да болса зе?бірегі бар, со?ыста ?бден шыны??ан ?алден Церенні? т?ртіпті ?скерлеріне ?арсы ?ою?а Абылайды? к??ілі дауаламады. ?з ?скерін ?шке б?ліп, ?алден Церенні? ?скерін де ?шке б?лшектеп, жеке-жеке ??ртпа? болды…
Біра? ?аза? т?різді к?шпелі елді? ?онтайшысы ?алден Церен Абылай ?улы?ын бірден ??ты. ?аза?ты? бас к?ші Соза? т?сынан шы?атын Б?генбай баста?ан, не болмаса Аралды? жо?ар?ы са?асынан, — ?ара?алпа?ты? ?кпе т?сынан кеп тиісетін Ж?нібек сарбаздары емес екенін айтпай т?сінді. Бас к?ш Абылай ма?айында деп ойлады ол. Б?ны Т?ркістанны? к?ншы?ыс жа?ына жіберген ерт?лелері де аны?тап ?айтты. Б?л кездегі жо??ар ?скер басшысы ?алден Церенні? ортаншы ?лы Цеван-Доржи Соза? пен ?азалы?а к?мекші ?скерлер жіберді де, ?зі он бес мы? ?олымен Абылай?а ?арсы аттанды.
Абылай ?скерінен б?рын келіп, ол Жа?а?ор?ан бекінісін ?оршай шебін ??рды. Ортада жаяу жаса?ы. Екі б?йірінде жо??арды? жал ??йры?ын ?ріп таста?ан тапал жыл?ысын мінген ата?ты атты ?скері. Цеван-Доржи б? жолы т?йе ?стіне орнатыл?ан он бес же?іл зе?бірегін, Абылайды? мы? т?ле?гітінен ??рыл?ан кіле? ер ж?рек атты ?скері ж?реді-ау деген жерге орналастырды.
Алдында жау шебі барын білген Абылай, енді ?з ?скерін жая т?сті. Жа?а?ор?ан бекінісін алуды бес мергені бар ?абанбай?а ж?ктеді, Сырымбетті о? жа? ?анаты, Баянды ?скеріні? сол жа? ?анаты етті. ?р?айсысында ?ш мы?нан атты ?скер. Оларды? со?ынан сойылды, шиті мылты?ты ?ш мы?нан сарбаздары бар Малайсары, Оразымбет батырлар. ?зі Са?ымбай, ?анан, Жан?за? секілді ерлерімен, жоры??а ал?аш?ы аттан?ан он жеті жасар Жанай деген баласымен шепті? д?л ортасында болды. ?арама?ында аты шулы, ер ж?рек т?ле?гіттерден ??рал?ан мы? салт атты жауынгерлері бар. Б?ны бас?аратын «Алтайды? а?басы» атал?ан ер Се?гірбай.
Жансыз жіберілген ерт?лелері ар?ылы Абылай ?зіне ?арсы т?р?ан ?айын а?асы ?алден Церен ?ліп, енді Жо??ар ?онтайшысы бол?ан Цеван-Доржи екенін білді. Абылайды? б?л ?міршіге ерекше ?штігі бар. ?алден Цереннен ?аза? жеріне Ертіс жа?ынан тиюді талап еткен де — осы Чорас руымен к??ілдес Цеван- Доржи. Абылай ?алден Церенні? ?олына т?скенде, о?ан ?лім жазасын с?ра?ан да — осы Цеван-Доржи. Бара? пен ?біл?айырды? ?штесуіне себепкерді? бірі бол?ан да — осы Цеван-Доржи. Ал кейін ?біл?айырды ?лтірген Бара?ты ?аза?тар?а бермей ?алып, біра? т?бі ?з елі жа?ына шы?ып кетуі ы?тимал деген ?ауіппен ?ткен жылы, я?ни бір мы? жеті ж?з елу екінші жылы, у беріп ?лтірткен де осы Цеван-Доржи. Рас, Бара?ты? ?луімен байланысты, Абылайды? алдында ба? таластырып кесе-к?лдене? т?рар ешкім ?алмады. Сол к?ннен бастап Абылай Орта ж?зді? бірден-бір билеушісі деп саналды. ?лы ж?зді? біраз рулары да б?ны? жа?ына шы?ты. Біра? со?ан ?арамастан Цеван-Доржи Абылайды? тісі к?птен ?айраулы еді. Ана бір жылы ?білм?мбет хан ?алден Церен бітімге келіп, баласы ?білфейізді аманат?а Ташкенттегі ?онтайшы Ордасына ?алдыр?анда, у?де бойынша ?аза? еліне ?айтаратын Т?ркістан мен Сыр ма?ында?ы отыз ?аланы бергізбегендерді? бірі — осы Цеван-Доржи. Егер сонда?ы бітім іске ас?ан болса, б?гінгі ?ан т?гілмес пе еді, ?айтер еді. Цеван-Доржиді? к?ткеніні? ?зі осы майдан болса, сол майданды б?гін Абылай ашпа?!
?рыс с?рсенбі к?ні та? ата басталды. Абылай да, Цеван-Доржи да елшілер ар?ылы у?делескен мезгілдерінде ?з ?скерлеріне «аттан» деп б?йры? берді. К?лдене?і он ша?ырымдай жазы? далада ?ан т?гіс ?ыр?ын тез-а? ?ызып кетті. Жер д?бірлете шап?ан аттар, та??ы м?лдір ауаны ?а? жара ысылдай атыл?ан сада? о?ы, шиті мылты? ша??ылы, г?рсілдеген зе?біректер. Біріне бірі ?арама-?арсы сермелген ?исы? ?ылыш, б?кір алдаспандар, со?ыл?ан сойыл, батырларды? болат денесіне ?ырш-?ырш кірген к?к найзалар. О? тиіп, жан ?шыра кісінеген жыл?ы, жан тапсыра алмай ы?ыран?ан жаралы жауынгерлер. Т?с болмай-а? майдан даласы ?ан сасыды. Ая?ы?ды бас?ан сайын аттан ??лап жат- ?ан адам денелері к?рінеді.
Алып майданны? екі жа? шетіндегі Сырымбет пен Батыр Баян баста?ан ?аза? ?скері ?иын да болса ал?а ?арай жылжып бара жат?аны сезіледі. Тек екі жа?ты? екі бас ?олбасшысы т?р?ан майданны? орта шебі мыз?ы?ан жо?. Та?ы:
— Аттан! Аттан! — деген ?ран шы?ты.
Сол са?атта-а? Се?гірбай, Са?ымбай, ?анай баста?ан с?лтанны? мы? жігіті зе?бірек о?ы жетпейтін ?алы? жы??ылды сайдан шы?а сала Цеван-Доржиды? т?р?ан т?бесіне ?арай лап ?ой?ан. Біра? бір ша?ырымдай шап?ан кезде кенет г?рсілдей ж?нелген зе?біректерден жау?ан жой?ын о?тар д?л аттарыны? ма?дай алдынан кеп г?рс-г?рс жарыл?ан. Алды??ы шептегі ж?з ?аралы ер ж?рек жігіттер ат-матымен ома?аса жер ?ауып, заматта арттарында келе жат?ан жау- ынгерлерге б?гет болды. К?п салт аттылар алдында?ы аттар мен адамдарды? ?ліктеріні? ?стіне кеп ??лады. Осы кезде зе?біректер ?айта г?рсілдеген. Амал жо?, лапылдап келе жат?ан ?алы? ?ол еріксіз кейін шегінді. Абылай б?йры?ымен жігіттер та?ы шап?ан. Б?л жолы да ж?зге таяуы ?аза тауып, ?ал?аны кейін серпілді. Зе?біректі Цеван-Доржиды б?лай ала алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін бас?аша ??рды. Зе?біректерге тікелей шаппай, оны ат та?асындай ?оршап, жан-жа?ынан анталауды б?йырды. Біра? ?ш рет шабуыл?а шы?ып, е? батыр деген ?ш ж?зге тарта ер жігіттерінен айрыл?ан ?скер не істерін білмей, та?ы да?дарып ?алды.
Б??ан Абылай:
— Япырмай, осыншама, ?аза?тан жау?а шабар бір еркек кіндікті тума?ан ба? — деді ?атты дауыстап. — ?айсы? барсы??
Осы кезде топ ішінен «Абылай!» деген дауыс шы?ты.
Б?л ?ран сал?ан Абылайды? он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп ?ап, зе?біректерге ?арай атой салды. Біра? б?дан б?рын г?рсілдеген тажалдардан ?бден ?ркіп ?ал?ан астында?ы басы ?атты керт?бел, бала жігітті жау шебіне емес, бір б?йірдегі жиде то?айына ?арай ала ж?нелді. Ж?рт та?ы тына ?алды.
