есік алдында «М?лікпен екеуміз т?рмыз» деді ?ой. Жо?, ол баш??рт бол?анмен, оны ма?ан ?араса?алды? ?зі жіберді емес пе… Біра? шынында солай ма екен? Расымен ?араса?алдан келді ме екен? Б?ны мен ?абанбай батырдан неге с?рамадым?»
?араса?ал бір мы? жеті ж?з ?ыр?ыншы жылы Россия патшалы?ыны? отаршылы? саясатына баш??рт хал?ын ?арсы к?терген ?айраткер еді. Патша ?скері б?л к?терілісті аямай бас?ан кезінде, ?аза? даласына ?аш?ан. Б?нымен бірге ?аза? жеріне келген баш??ртты? ?зге кедей, шаруа адамдары со?ынан елдеріне ?айтып, Салауат Юлаевты? жаса?ымен бірге Пугачев к?терілісіне ?осыл?ан. Ал ?араса?ал ?аза? даласында ?алып ?ой?ан.
?аза? даласы он жетінші ?асырды? ая?ынан бастап-а? патша ?кіметі, жо??ар ?онтайшысы, јытай бо?дыхандарды? з?біріне шыдай алма?ан адамдарды? панасына айналып еді. ??лазы?ан ?шы-?иыры жо? ке? дала кімді болса да жасыра алады. Оны? ?стіне ?аза? хал?ыны? ке? пейілділігі, жомартты?ы, елінен айырыл?андар?а деген аяушылы?ын ?осса?, ?аза? даласы м?ндай жандарды? екінші Отанына тез-а? айналып кететін.
?араса?ал?а да халы? сондай ??рмет к?рсеткен. Е? алдымен Кіші ж?з арасында, кейін ?ар?аралы ма?ында?ы ?аз дауысты ?азыбек биді са?алап ж?рді. ?араса?ал бір жа?ынан орыс патшалы?ын алдама? болса, екінші жа?ынан ?аза? еліні? Жо??ар мемлекетіне ?штігін пайдаланып, ?зін Сыбан Раптан ?лгеннен кейін, ?онтайшылы??а таласып, ?алден Церенні? ?олынан ?аза тап?ан Ш?но Дабомын деп ла?ап таратты. Алдымен ?азыбек, артынан ?аракерей ?абанбай ?араса?ал?а сый-??рмет к?рсетіп, ?зіне жеке ?лыс билетіп ?олдарында ?стады. Кейін оны? ?араса?ал, Ш?но деген аттарын ?згертіп, ?арахан деп атады. ?араханны? ?араса?ал екенін білетін орыс патшалы?ына да, Ш?но емес екенін білетін жо??ар ?онтайшысына да ?аза? елі ?стап бермеді. Жо??ар ?онтайшысынан зорлы? к?ргендер енді жазы?сыз ?у?ын?а т?скен «Ш?но Дабоны?» ?арама?ына ?ашты. Б?л кезінде ?алден Церенді ?атты ?ауіптендірген…
?аза? еліні? ?зіне к?рсеткен жа?сылы?ын ?араса?ал да бос таста?ан жо?. Ма?ына жинал?ан жо??ар, баш??рт, татар жігіттерінен жаса?тар ??рып, ?аза? ?олдарына ?осты. Б?л жаса?тар ?аза? еліні? бостанды?ын, т?уелсіздігін ?ор?ау?а ?зіні? ерж?ректілігін, шын берілген дос екенін жо??ар, ?ытай бас?ыншыларына ?арсы к?ресте сан м?ртебе к?рсеткен. К?пшілігі жо??ар жігіттерінен ??рыл?ан ?араса?ал жаса?тарыны? ?адірі, ?сіресе, Жо??ар мемлекеті ??рыл?аннан кейін арта т?скен…
Абылаймен сыйлас осы ?араса?ал жа?ында о?ан ?зіні? М?лік деген жігітін жіберген. Майданда М?лікті? ерлігін, мергендігін ?з к?зімен к?рген Абылай, оны ?зін к?зететін жаса??а к?шірткен.
Шеттері жырымдал?ан тула?тай ала шабыр б?лт к?міс айды? бетін ?ымтай жапты. Жа?а ?ана самаладай жары? д?ние заматта ?ара??ылана ?алды. Есік боса?асында Н?ржанмен ?атар т?р?ан М?лікті? тыпыршып к?ткені де осы кез еді. Ол ?ынабынан ?анжарын суырып алып, жала?аш ж?зін ?олымен с?л сипап к?рді. Дірілдеп кеткен ж?регін то?татып А? орда есігіне таяй т?сті. Д?л осы с?тте Абылайды? ы?ыран?ан ?ні естілді. М?ліктен б?рын ?йге Н?ржан кірді. ?зіні? с?л кешігіп ?ал?анына ?кінген М?лік енді жала?аш ?анжарыны? сабын ашулана ?ысып, ?й ішіндегі дыбыстар?а ??ла?ын тосып т?ра ?алды.
М?лікті Абылай ордасына ?араса?ал емес, ?о?ан ?міршілері Ерден мен Н?рбота билер жіберген. Жо??ар ?аупінен ??тыл?ан ?о?ан билері, орта жолда Абылай жаса?тары т?р?анды?тан, ?ытай шаубылын ?здеріне ?ор?ынышты санама?ан, ?айта Абылайды? ?иын жа?дайын пайдаланып, Сырдария бойыны? ша?арларын басып ?алуды ойла?ан. Б?л ойына б?гет тек Абылай. Ал ?азіргі кезде ?аза? даласыны? саяси ж?не ?скери билігі Абылай ?олында. Егер ол ?ле ?алса, ?ш ж?з та?ы бытырап, ?аза? ханды?ыны? быт-шыты шы?атынына Н?рбота мен Ерден шек келтірмеген. Халы? деген не? Оларды? ойынша бас?аратын кеме?гері болмаса ??р топыр. Енді олар Абылайды? к?зін жою?а тырысты. Міне, кісі ?лтіргіш с?р?ия М?лік Абылайды? ордасына осындай ??пия тапсырмамен келіп еді. Егер М?лік ойла?андарын орындап келсе, ?ос би оны? басына ж?ма? орнатпа? боп у?де берген…
М?лік б?гін ж?йрік атыны? басына дорба кигізіп, т?рт ая?ына кигіз байлап, сай?а ты?ып ?ойып, іске кірісуге бел байла?ан. Тек а?ды?андай Н?ржанны? ?асынан екі елі ажырамауы м?ны к?діктендіре бастады.
… Оны? ?о?аннан келгенін бір-а? адам білетін. Ол ?рі мыл?ау, ?рі ме?іреу, ?зіні? ат?осшысы ?збек жігіті еді. Ол Хиуа ханы ?о?ан ?міршілеріне сат?ан ??л болатын. ?о?анда екі баласы ?ал?ан. М?лікті? неге келгенін мыл?ау білмейтін. Тек б?гін та?ерте? ?о?аннан келген шабарманны? о?ан ?а?аз беріп жат?анын к?ріп ?ал?ан. М?лік шабарманмен с?йлесіп т?р?анда шатырды жинап ж?рген мыл?ау ?оржын?а ты?ып ?ой?ан сол ?а?азда?ы «тездет» деген с?зді о?ы?ан болар деген ой М?лікті? денесін кенет дірілдетіп жіберді. Біра? сол с?тте «?ойшы, ?рі мыл?ау, ?рі са?ырау ??л ?айдан хат танысын», деп ?зін-?зі басты. Біра? ?оры??ан?а ?ос к?рінеді, к?дік ал?ан к??іл ?айтадан ?обалжи т?сті…
Ол осылай не істерін білмей, мазасы кетіп, ?бігерленіп т?р?анда А? ордадан Абылайды? ?зі шы?ты. М?лікті? ж?регі жиі-жиі со?ты. Абылайды? бойша? т?л?асы ай с?улесіне б?леніп, б?рын?ысынан да ?л?айып, айбарлана т?скендей. Біра? М?лікті? ?ккі к?зі оны? ?арусыз екенін бірден шалып ?алды.
— Азыра? ауа ж?т?ан ж?н болар! — деді Абылай кетіп бара жатып, артына б?рылып ?арамастан.
— Жа?сы, со?ы?ыздан мен ерейін, — деді М?лік, сосын Н?ржан?а б?рылды, — Н?реке, Орда есігін сіз к?зеті?із… Біз жо?та ?йге біреу-міреу кіріп кетіп ж?рмесін…
Абылайды? езу тартып кекете к?лімсірегенін М?лік к?рген жо?. Ол ?олында?ы шиті мылты?ы мен беліндегі ?анжарын шешіп алып, Орда ?абыр?асына с?йеді. ?арусыз ?олбасшы д?ретке барарында со?ынан еретін к?зетшіні? де ?арусыз болуы ежелден келе жат?ан т?ртіп.
Абылай та? ?ара??ысына к?зін с?л ?йретіп т?рды да, Ордасыны? о? жа? іргесінен екі ж?з ?адамдай жердегі сай?а ?арай ая?дады. Арт жа?ында ілби басып М?лік келе жатыр. Кенет ол ыш?ырында?ы алмас пыша?ын ?ынабынан суырып алды. Абылай с?л кідірді.
— Мынау а?ара?да?ан не?
— ?зі?ізді? а? бура?ыз ?ой…
— Жары?ты?ты кешеден бері к?рген жо? едім, к?ндіз Орда ма?ында бол- ды ма?
— И?, кешке таман бір к?ргенімде алды?ызда?ы сай жа?асында т?р?ан-ды…
Б?лар тая?ан кезде а? бура орнынан т?регелді. Абылай оны? ?алай ?арап жат?анын а??армай ?алды.
— Жары?ты?ым, барсы? ба? — деп жанынан ?те берді. Ол сайды? ?аба?ында?ы ?алы? б?та?а ?арай ая?ын бірер басты да, арт жа?ынан «Алла!» деп бір-а? рет ба?ырып ?ал?ан дауысты естіп, жалт б?рылды. Дауыс адам айт?ысыз ?рейлі шы?ты. Абылайды? жалт ?ара?анда к?ргені — ?зінен бес ?адамдай жерде М?лікті желкесінен тістеп ап, жерге алып ?рып, ая?ымен тарпып-тарпып жіберіп, ?стіне ш?ге берген а? бурасы болды. Дауыс шы??ан жерге Н?ржан да, ?зге к?зетшілер де ж?гіріп келген.
— Уа, не болды? — деді Н?ржан даусы дірілдеп. — ?йтеуір, ?зі?із аман- сыз ба?
Абылай а? бураны к?рсетті.
— К?зетші М?лікті а? бура басып ?алды. ?азір астында жатыр.
— Ойпырмай, не дейсіз. Ой, жануар… — Н?ржан бура?а ?арай т?ра ?м- тылды.
— Тиме! — деді Абылай а?ырып. Н?ржан кілт то?тады. — Несі ?алды дейсі?.
Ж?рт не істерін білмей т?рып ?алды. ?лден уа?ытта а? бура т?регелді де ?ара т?нге кіріп жо? болды.
Бір жас жігіт ша?па? тасын ?рып, от т?тат?ан. Лап етіп жан?ан кепкен ?урайды? жары?ы ?анды о?и?а бол?ан жерге т?сті. Ж?рт мылжа-мылжасы шы??ан М?лікті? денесі мен ?асында жат?ан т?сі суы? жала?аш ?анжарды к?рді. М?лікті? тісі а?сиып кеткен. Сы?ылы?тап к?ліп жат?ан адам т?різді… Оны? ?ылышы мен сада?ын тастап кеткенін к?рген Н?ржан бір с?мды?ты? бола жазда?анын енді т?сінді.
— Япырмай, ?… — дей берді. — А? бура болма?анда… мына с?м сізді ?лтірмек екен ?ой..
Абылай ?ндеген жо?. Ая?ын саспай басып Ордасына кіріп кетті.
А?ыз б?л о?и?аны бізге осылай жеткізді. Тек ажалдан ??т?арыл?ан Абылай, М?лікті? «со?ы?ыздан ерейін» деген с?зін естігенде, к?лімсіреген жерін ?ана а?ыз айтпайды.
Ал с?лтан болса, А? орда?а кіріп бара жатып, кешегі хатты ?зіне кім жаз- ?анын ойлауда еді. Ол хатты? шетінде «М?лік» деген, к?зге к?рінер-к?рінбес с?з де бар-ды. Дос адам шынын жаз?ан екен. Оны а? бура ай?ындады. Абылай Ордасыны? есігін аша беріп та?ы к?лімсіреді. «Кісі алатын бір бура он к?зетшіге татиды екен-ау».
… К?ндегі уа?ытынан с?л кештеу оян?ан Абылай?а та?ерте? к?зетшілері мыл?ауды алып келді. Абылай екеуі о?аша ?ал?ан. ?збекті? т?нжыра?ан бетіне ?за? ?арап отырды да, ?олына бор алып, жанында?ы д??гелек столды? бетіне араб ?рпімен:
