келе жат?ан ?алы? сарбаз?а хорунжий Карповты? атты ?скерлері де ?ылыштарын жала?датып ?арсы шы?а шапты. Біра? Жоламанны? ?дісімен таныс Гаврилло мен Александр урядниктер ?здеріні? солдаттарын тырп еткізбей, ат ?стінен о? жаудырып орындарында т?ра берді. Жоламан сарбаздары Карпов ?скерлерін бір жайпап ?тіп, ?ыр?аны бауырлай ора?ыта кейін б?рыл?анында, арбалы о?-д?ріні к?ремін деп ?здері т?р?ан т?бешікке шап?ылай к?терілген Байтабынды ?оршап ?алды.
Осы с?тте ?айтадан сап т?земек боп кейін шегініп бара жат?ан Жоламанны? ??ла?ына жау ?оршауында ?ал?ан Байтабынны?;
— К?ке, к?ке! — деп ай?айла?ан даусы жетті.
Сарбаздарыны? к?бі жы??ылды ойпат?а кіріп те ?лгірген еді. Сап т?зеп ?айта шап?анша Байтабынны? мерт болуы к?міл. Ал кейін шапса ?зіні? сау ?айтары екіталай. Осы кезде Байтабынны?;
— ?ош, ?ош! — деген даусы та?ы естілді.
Жоламан атыны? басын ?алай кейін б?рып ал?анын ?зі де сезбей ?алды. «Аруа?! Аруа?!», «Тіленші! Тіленші!» деп Байтабынны? даусы шы??ан жа??а астында?ы ?амыс ??ла?, бота тірсек талай-талай топ жар?ан ата?ты к?ре?ін ??йындата ?мтылды. Батырды? ?ранын естіген сарбаздары да аттарыны? басын б?рып алып «Жоламан! Жоламан!» деп кейін ?мтылды.
??стай ?шып ?ыр?а?а шы??анда, е? алдымен к?зіне т?скені астында?ы к?ре? бестісін бір орында шыр к?белек ойнатып, ?зын ыр?а?ты ?ара?ай шо?парын жайпап сермеп т?р?ан т?ла бойы тегіс ?ан Байтабын болды. Одан кейін Байтабынды тірідей ?ол?а т?сірмек боп жал?ыз арланды ?орша?ан ?ялы к?кжалдардай жала? ?ылыштарын ойнатып жиеніні? жан-жа?ынан т?ніп келген к?п солдатты к?рді.
Жо? жерден пайда бол?ан батырды? т?рінен шошып, абыржып ?ал?ан солдаттарды? бір-екеуін сойылмен ?а?ып т?сіріп, Байтабын?а «бас ?амшы?ды аты?а!» деп Жоламан топ жарып ?ырды б?ктерлей ?те берді. Байтабынны? да бедеуі ала ж?нелді. ?ал?ан солдаттар мылты?тарын ?айта о?тап ат?анша б?лар сарбаздарын ш?бырта жы??ыл арасына кіріп те ?лгірді.
Та?ерте?гі ?рыстан бері жаса?ы ?жепт?уір сиреп ?ал?анын Жоламан енді ?ана аны? а??арды. Аттары да болдыр?андай. Темірді темірге сала берсе?, екеуіні? де ж?зі майыспай ма, сол т?різді ажал?а ?арсы шабуыл?а шы?а-шы?а сарбаздарды? да беттері ?айтып ?ал?андай. Жау?а енді салу?а жаса?ыны? жарар емесін батыр аны? т?сінді. Біра? сонда не істеуі керек? Жал?ыз жол — кейін шегіну ме? ?йткен к?нде ?аш?ан жау?а ?атын да ер, ?андай береке ?алады?
Енді шабуыл?а ?арсы жа?ы дайындала бастады. ?здеріні? ?лі де ты? екенін демеу етсе керек. Сап т?зеп, лек-легімен бері ?арай ?оз?алды. Сада? о?ы жетер жерге дейін ат ?ояр емес. ?зірге ??р с?с к?рсетіп, дабылын ?а?ып а?ырын сыр?ып келеді… Кезеген мылты?, жала?аш ?ылышты? т?сі ?андай з?рлі, Жоламан тобында?ы кейбіреулер сескенейін деді. Біра? амал бар ма, «?оянды ?амыс, ерді намыс ?лтірген», б?лар ?арсы шы?у?а м?жб?р болды.
?штескен екі жа? енді бір-біріне ?арсы т?рды. Жоламан іштей сезіп келеді, к?ш ж?зден астам мылты?ы бар жау жа?ында. Олар сойыл ?ру?а жеткізбей жігіттерді? к?бін жайратады. ?йтсе де м?ндай ?рыста кім ажалдан ?оры?паса сол же?еді, ?лі де болса сойыл со?ар т?рт ж?зге таяу сарбазы бар, та?ы да бір рет ай?асып к?рген ж?н, тек белдесуге жа?дай туса жарар еді.
Екі жа? сада? о?ы жетер м?лшерге келген кезде кенет бір б?йірден ?ранда?ан дауыстар шы?ты.
— ?ара ?ыпша? ?обыланды! ?обыланды!
— Дулат! Дулат!
Жоламан жалт ?арап еді, о? жа? ?апталдан жауына ?арсы а?ызып келе жат?ан самса?ан ?олды к?рді. Е? алдында есік пен т?рдей ала ая? к?ре? мінген батыр, ?стіндегі сауыты к?нмен ша?ылысады, одан кейін боз атты біреу. Ал- ?аш?ысыны? ?олында сойыл, екіншісіні? ?олында шо?пар. Боз атта?ысы сонау то?ыз батпан шо?парын тая? сілтегендей ?йірілтіп ойнап барады.
— Ау, мынау ?ыпша? батыры Иман ?ой! — деді Жоламан, — астында?ы ала ая?ы соныкі т?різді.
— И?, ая? алысы со?ан ??сайды.
— Со?ында?ысы ба?аналы ?араменді!
— Б?лар ?айдан ж?р б? жа?та?!
?здеріне ?арай шап?ан т?тен ?алы? ?олдан сескеніп патша жаса?ы жалт б?рылды. Б?ны к?ріп Жоламан тобы да лап ?ойды.
?ыс?а ай?аста жазым бол?аны, жаралысы бар ж?зге таяу солдатын шы?ын еткен патша ?скері ж?зге жетер-жетпес солдатпен ?зер ?ашып ??тылды.
?рыс біткеннен кейін сарбаздар ?аза бол?ан солдаттарды ??майт ернеуді? борпылда? топыра?ын опыра ??латып жарды? етегіне к?мді. ?здеріні? ж?руге жарамайтын жаралы серіктері мен ?аза бол?ан жолдастарыны? с?йектерін т?рт сойылды белбеулерімен торлап, жайма жасап жат?ызып, кеткен к?шті? со?ынан ала ж?рді. ?зын бойлы, ?апса?ай денелі, елуден асып кеткен ?ыпша? батыры Дулат ?лы Иманнан Жоламан ?ткен жылы а? патша?а ?арсы Ор мен ?лытау ортасында?ы Ар?ын, ?ыпша?, Найман, Керей, Алшын руларыны? к?п аулыны? ереуіл к?тергенін естіді. Ал биыл Тор?ай бойына к?п ?скер шы?ып, Иманны? уа?ытша М??ажар тауыны? ішіне сарбаздарымен ты?ыла т?ру?а м?жб?р бол?анын білді.
— ?азір Ар?аны? к?п жерінде а? патша?а ?арсы ереуілдер жиіленді, — деді Иман ??гімесін т?жыра, — жа?ында жеріме бекініс салды? деп Баянауылда?ы Азнабайды? Тайжан, Сейтен атты балалары к?терілді. ?тте? не керек, ?ос арлан мезгілсіз ?ол?а т?сті…
Ал ?астарында?ы балуан денелі, сом білекті, ?ара торы, ?алы? м?ртты ??дайменді батырды? б?л жа?та ?айдан ж?ргенін Жоламан с?ра?анда, Иман:
— Ба?аналыда?ы Жыры?ты? шонжары Сандыбайды? Ердені ?алы?ды?ын то?алды??а тартып алып, аулына ?ара Ке?гір мен Сары Ке?гірден ?оныс бермей, Сарысу жа??а ?у?ан со?, бізге келіп ?осылды, — деді.
Содан кейін Иман ?здеріні? М??ажар тауында ар?ар атып к?н к?ріп ж?ріп Табын руына солдат шы?ыпты деген ла?апты естіп, бір кемеге мінгенні? та?дыры бір дегендей, б?ріні? арманы бір жерден т?йіскен со?, а?айын басына к?н ту?ан ша?та к?мек беруге келгендерін айтты.
— Б?гінгі жа?сылы?тары?ды ?мір-ба?и ?мытпаспын, — деді Жоламан ?алы? ?аба?ын д?р к?теріп. — Алтау ала болса ауызда?ы кетеді, т?ртеу т?гел болса т?бедегі келеді, деген осы. ?ш батыр тізе ?осып едік, к?к темірге оран?ан жау шегінді.
Б?кіл Табын ?ан жылап, ?ара жамылып бозда?тарын ?ойып, жетісін бергеннен кейін ?ш батыр ?айта ке?есті. Енді ру-ру болып а? патша?а ?арсы шы??анмен м?раттарына жете алмайтындарын ??гіме етті. Елдігімізді са?тау ?шін б?кіл ?аза? бас ?осып, бір туды к?теру а? патша?а берілген с?лтандармен шай?асып келген ?асым т?ре балаларынан шы?у керек деген то?там?а келді. Осы тілекті білдіру ?шін сонау Сыр бойында?ы ?асым т?ре аулына ?зірге со?а бас, содыр тая? ??дайменді батырды? сапар шегуін ж?н тапты.
Осылай у?делескен Иман батыр ?ыпша? руыны? басын ?осып а? патша?а ?арсы дайындау ?шін, М??ажар тауында бас сау?алап ж?рмей, енді сарбаздарымен ?з еліне ?айтпа? болды.
?зірге жау бетін тойтар?ан Табын руы биылды??а осы Елек бойыны? жо- ?ар?ы жа?ын ?ыстап шы?сын делінді. Егер та?ы да солдат шы?ып, к?ресуге д?рмені жетпейтіндей халге ?шыраса, Тор?ай, Ыр?ыз ?зендеріні? к?ншы?ыс ??іріне ?ыпша? жеріне к?шетін боп у?делесті.
Иман батыр ?ыпша? жеріне ?арай Табын ?оз?алса, ??ша? жайып ?арсы алатынын айтты.
?ш батыр осылай серттесіп айырылды. Біра? ?р руы ?зіне бір тайпы ел санал?ан, жерге т?гілген бидайдай шашыра?ан ?алы? ?аза?, бір туды? астына жинала ма, жиналмай ма б??ан ?шеуі де к?пті еді.
ІІІ
Шым дуалды, к?йген кірпіш мешітті, ?алы? жеміс а?ашына б?ленген Ташкент ша?ары б?гінде ?деттегідей ысты?. А?ыр?ан есек, ши?ылда?ан ша?ыра?тай ?ос д??гелекті арба, ша?-ша? к?шелерді ?уалай а??ан лай сулы ары?тар да к?ндегідей. Науан базары да ежелгі ?алпында. ?атар-?атар тізілген к?рке т?різді кішкентай д?кендерді? алдына жайып ?ой?ан ?ызыл-жасылды жібектен, к?к ала, сары ала, т?гілдіре сан т?рлі г?лмен, ?рнекпен ?шекейленген матадан к?з т?нады. Тау-тау болып ?йілген, сату?а арнал?ан ?рік, мейіз, хиуа м?уесі, фер?ана алмасы, ?ытай жа??а?ы… Ерте піскен ??гелек, ?ара к?к к?л?бі, сары ала б??ар ?ауындарынан ая? алып ж?ргісіз. К?міс ж?зік, алтын білезік со??ан ?ста, ?олында т?спісі, алдында т?селген жайнамазына т?гілген жеміс т?різді с?йек ??мала?тары бар ?ожа-молдалар. От?а к?йген семіз етті? иісі м??кіген ма??ал жанында б?к т?скен нашар киімді д?руіш пен к?ленд?р. Тек осыларды? ?ана ж?здері сол?ын.
