Ш?быртпалы А?ыбай ?асым т?ре балаларыны? со?ынан ерген, кедейден шы??ан батыр. Биыл отыз т?ртте, зор денелі, т?кті ?аба?, ?ара с?р, ш??ірек к?з кісі. ?олдары ба?андай ?зын, сауса?тары анау-мынау адамды ма?дайынан бір шерткенде ?нсіз ?атыратындай салалы, ж?п-жуан. Са?ал-м?рттан ада дерлік, тек иек астында селдір ?ана са?алсыма? бірде?е бар. ??рдасы Кенесарыдан бастап ?зе?гілес серіктеріні? б?рі оны «к?се» деп атайды. Сырт бейнесі ызбарлы, бір к?ргеннен-а? к?ш иесі екені танылады.
?стінде мол тігілген ?ара шекпен. Басында да т?йе ж?н ?ара далба?ай, б?тында ?ара ??лын терісінен иленген жар?а? шалбар. Ая?ында ке? ?оныш саптама етік. Белінде тізесіне тиетін ?ай?ы ?ара ?ылыш пен ?ап-?ара болат семсер. Тек ар?асына ?немі та?улы ж?ретін болат ?ал?аны ?ана боз?ылт.
А?ыбайды? е? с?йікті ?аруы то?ыз буынды, жез са?иналы жуан ?айы? найза. Ат?а мінгенде ??лан терісінен б?зау тіс етіп ?рілген ?айыспен ?анжы?асына байлап алады. Ал жай ж?ргенде ?олына ?стайды. Б?л найзасын А?ыбайды? жа?сы к?ретіні соншалы?, ол к?ндіз ?олынан бір т?сірмейді, т?нде басына жас-танып жатады. Батырды? денелілігі соншалы?, биіктігі кіші-гірім т?йедей, ата?ты А?ыла?ына мінгенде, есекке мінген ?збектей, тізесі атыны? ?олты? т?сын со?ып т?рады.
?сті-басы ?ара ?о?ыр, темір тор сауытты А?ыбайды? т?сі орасан суы?, сонау ш??ет к?здер ?айтпас ?айсарлы?, таусылмас ?айрат отындай жанады. ?андай ж?ректі жан болса да, А?ыбайды ал?аш к?ргенінде алпамсадай ызбарлы т?рінен сескенбай ?ал?ан емес. Ал ?лде?алай т?нде кездескен адам, ертегіні? д?уін к?ргендей ж?регі жарылып кете жаздайтын. Оны? есінде батыр т?н ?й?ысынан шошып оятар бір ??быжы? секілді ?мірба?и ?алатын.
?ар?аралыдан шы??ан А?ыбайды? ?кесі Олжабай батыр?а бір боталы т?йе, жау?а мінер бір ат, балаларына с?т болар жал?ыз сиырдан б?тен мал бітіп к?рген емес. Ал шешесі Есіл бойында?ы Тара?ты руыны? ?ызы еді. Б? да адуынды, батыр мінезді ?йел болатын. Олжабай балалары ер жетпей д?ние салды. Шешесі Д?меткен А?ыбай, Манабай, Танабай, Мы?бай атты т?рт баламен жесір ?алды. Е? ?лкені А?ыбай ол кезде он?а жа?а жеткен. Балаларыны? аттары кіле? «баймен» бітсе де Олжабай д?ние сал?анда б?ларды? бар малы боталы жал?ыз ?ара інген болды. Жо?шылы?тан б?тен серігі жо? ?айратты Д?меткен, т?рт баланы? ?амы ?шін, а?айынны? бермесін к?шпен тартып алу?а кірісті. ?олына сойыл ?стап ?зіндей кедей адамдарымен бірігіп ?ара??ы т?нде бай ауылдарды? сояр со?ымын барымта етті.
Балапан ?яда не к?рсе ?ш?анда соны іледі, осындай ?жет ананы? баулуында ?анаттан?ан А?ыбай да батыр болып ?сті. Он сегіз жасынан ?асым т?ре балаларыны? со?ынан ерді. Отыз т?ртке келгенше басынан талай ай?асты ?ткізді. ?азір А?ыбайды? суарыл?ан к?к темірдей ?бден пісіп, мейлінше ?айрал?ан кезі.
Есенгелді мен Саржан асы?пай ая?дап ?здерін ?обалжи к?тіп т?р?ан А?ыбай мен Ержанны? ?асына келді. А?ыбай г?л-ба?шаны? ортасында ?лде?алай т?ра ?ал?ан ?ара жартас т?різді. Анандайдан д??кие к?зге т?седі. Саржандар келе жат?ан жа??а тесіле к?з тастауына ?ара?анда ?обалжып т?р?аны ай?ын. Біра? сырын сыртына шы?армай, ?н-т?нсіз ?атып ?ал?ан. Б?лар жа?ында?ан кезде Ержан Есенгелдіге ?арап:
— К?ке, с?йлесе алды?дар ма? — деді.
Есенгелді ж?ре жауап берді.
— С?йлестік, ?ал?ам… Енді М?деліханны? ?зімен дидарласпа?пыз…
Б?дан арты?ты с?рау?а болмайды. «М?деліханны? ?зімен дидарласпа?пыз» деулеріне ?ара?анда ??шбегімен ж?нді б?ту??а келмеген ?ой деді де ?ойды Ержан ішінен…
Рабат?а келгеннен кейін, ?здеріні? жатар б?лмелеріне кіріп алып, а?алы-інілі екі с?лтан ?за? ке?есті. ??шбегі ?анша жылы с?йлеп шы?арып сал?анына ?арамастан, екеуі де бір с?мды?ты сезген-ді. Ке?есе келіп, «есі? барда елі?ді тап» деген а?ылды еске алып, М?деліханмен с?йлескеннен кейін, бір с?т те кешікпей елге ж?ріп кетуді ?й?арды. Жан алайын деп т?рса да іші-бауыры?а кіріп жылы с?йлейтін ?збек бектеріні? сай?ал ?стамдылы?ы б?лар?а да аян. Бегдербек жайылып т?сек, жазылып жасты? бол?ан сайын, а?айынды с?лтандар сескене т?сті. Біра? ?згелерді шошытпайы? деп ?здеріні? к?діктерін ?астарына ерген т?ле?гіттеріне ашпады. Тек А?ыбайды ?ана ша?ырып ап:
— Батыр, — деді Саржан неге екені белгісіз кенет тол?ып кетіп, — біз М?деліханнан орал?анша Ержанды ?асы?нан тастама. Ж?не аттары?а са? бол, ?збек ба?ташылары б?тен жа??а ?кетіп ж?рмесін.
Жігіттер мініп келген аттар к?ршілес керуен сарайды? ауласына ?ойыл?ан-ды, ал ер-то?ымдары осы рабатты? шы?а берісіндегі бір б?лмеге ?йілген. Ба?ушылар ?збек адамдары, тек т?ле?гіттер анда-санда барып ?арап т?ратын.
А?ыбай Саржанны? неге б?й дегенін саралап с?рамады. Жал?ыз-а? ішінен бір сырды т?йді де:
— ??п болады, — деп шы?ып кетті.
К?н бесінге таяп ?ал?ан. Бос?а сарылып отырмайын деп Есенгелді ?алы? ой?а шома ?алтасынан т?спи?ын шы?арып, сыртылдатып тарта бастады. Ал Саржан анандай жерде жат?ан кілем бо?шантайынан ?ол басындай ?айра?ын алып, белін шешті де, ?ынабынан а? семсерін суырып, ?анды ай?ас алдында?ыдай ?детімен ?ткірлеп ?айрау?а кірісті.
…Есенгелді мен Саржан кеткеннен кейін ??шбегі ?за? уа?ыт ?н-т?нсіз отырды. ?анша ойланбайын десе де болмай-а? ?ойды. Саржанны? ба?ана?ы семсеріне ?олын сал?ан ?имылы к?з алдына елестей берді. Тіпті кенет сол а? семсер ?ынабынан жар? етіп суырылып к?кірегіне ?адала т?скелі т?р?ан т?різденіп кетеді. ?анішер адамны? тегі ?ор?а? келеді. Бегдербек ?анішер де, ?ор?а? та еді. Осы г?лдене т?скен д?улетті кентке ?олы жетісімен Бегдербек А?мешітті? хакімі Жа?ыпбекпен тізе ?осып, е? алдымен Сыр, Соза?, Шу бойында?ы ?аза? ауылдарын б?рын?ыдан да бетер ?ысымны? астына алды. ?зіні? тас ж?ректігімен М?деліхан?а ?нап, ?о?ан ханыны? бас ?олбасшысы д?режесіне дейін к?терілмек ойы бар. Б?гінгі ?имылдары сол к?терілуді? ал?аш?ы сатылары.
Ал б?л — Б?хар ханыны? да Ташкенге к?зін тіккен кезі еді. Бегдербек болса Б?хар елінен ?атын ал?ан. Оны? ?стіне болаша? — жер астынан жік шы?арып, екі ??ла?ы тік шы??ан ?о?анда емес, ежелгі к?не Б?хар ?мірлігінде т?різді. Бегдербек м?ны да еске алды. Сонды?тан с?м ??шбегі М?деліханды жар басына итере салу?а дайын, ?йткені ?о?ан ханыны? біраз мінезі о?ан аян… ?сіресе ?ызба, н?псі ??марлы? ?асиеттері. Ал Ханпадшайым — ?йел жыныстысыны? к?н мен айы. Оны к?рсе періштені? де а? жолынан таюы ы?тимал. Адам Атаны? ж?ма?тан ?уылуына себепкер бол?ан Хауананы? к?ркі де осындай-а? шы?ар. Бір к?рген адамны? Ханпадшайым?а ?ызы?пауы екіталай. Аппа? ?ардай а?шыл бетін аударып, тоста?андай ?ара?ат к?зін к?лімдетіп бір ?ара?анда, к??ілдегі ?ай?ысын ?мытпас бірде-бір еркек д?ниеден табылмас.
Бегдербек осы Ханпадшайымны? М?деліхан?а то?ал шеше екенін де еске алды. Бар к?пті? ?зі осында еді. Н?псі??мар М?деліхан осы с?лу то?ал шешесімен тіл тапса, екеу ара к?лкі-?уанышы жарасса… ?рине, оларды? сырын жасырар тас ?абыр?алар бар. Біра? осы тас ?абыр?алар ??шбегіні? ар?асында бол?ан о?и?аны Б?хар ?міріне жеткізсе… ??шбегіні? бар арманыны? ?зі сол емес пе! Ісл?м дінін ая??а басып, ?з ?кесіні? то?алымен к??іл ?ос?ан к?н?ліні кім ?ор?ай алады? М?хамед пай?амбарды? сал?ан жолы ?ата?. М?ндай хан?а б?кіл Ісл?м ?улеті ?арсы т?рады емес пе? ?рине ?арсы т?рады… С?йтіп, Бегдербек Б?хара?а ?о?анды жы?ып бермей ме? Жы?ып береді. Осы е?бегі ?шін Б?хар ?мірі де оны ?мытпас. М?мкін б?кіл ?о?анды билетер?..
Бегдербекті? М?деліханны? келуін асы?а к?ткен та?ы да бір себебі бар. Ол ?асым балаларыны? та?дырымен байланысты. ?рине ?о?ан ханыны? б??ан тікелей ?атынасы жо?. Біра? бол?алы т?р?ан ?анды уа?и?аны соны? ?мірі етіп к?рсетсе ?айтер еді? Са?ты?та ?орлы? жо?, егер б?л істі? ?зінен шы??анын Абылайды? к?кжал ?рпа?ы біліп ?алса, ??гімені? ая?ы неге барып со?арын кім біледі? Есенгелді мен Саржан?а ?адалар а? семсер ?зіне ?адалмасына кім кепіл? Абылайды? отыз бір ?л, ?ыры? ?ызынан тара?ан бы?ып жат?ан б?кіл ?рпа?ыны? ?а?арынан ?алай ??тылып кете аласы?? К?птен кім шы?пайды, олардан да бір Бегдербекті? шы?пасына кім ку?? Ал егер к?н?ні М?деліхан?а аударса, о?ан не істейді? Ташкент ??шбегіндей іргелес ел емес, то?ыз тауды? ар жа?ында?ы д?у ?йі т?різді, ?о?ан ханыны? салтанат сарайыны? то?ыз есігінен ?тіп М?деліге жеткенше кім бар, кім жо?…
Бегдербек к?лімсіреді. Оны? есіне ба?ана М?деліхан мен Ханпадшайым?а арнап берген та?ерте?гі ?она?асы т?сті. Хан мен то?ал шешесі ??шбегіні? жомарт дастар?аныны? екі жа?ынан ?арама-?арсы орын ал?ан.
Шайды Бегдербек ?зі ??й?ан. ??шбегі ?сын?ан к?гілдір фарфор кесені алып Ханпадшайым сы??ырлай к?лді.
— М?хамед ?лім еркем, сіз ?о?ан?а хан бол?анмен ма?ан баласыз ?ой, — деді ол, — п?ренжемді алып отырсам с?кет к?рмейсіз бе?..
Хан жауабын к?тпей Ханпадшайым бетінен п?ренжесін алды. ?ара б?лтты? астынан жар?ырап к?н шы??андай, ел аузында ертегіге айнал?ан Ханпадшайымны? к?ркем а? ж?зі к?рінді. То?ал шешесіні? с?лулы?ына та? ?ал?ан М?деліханны? ?олынан кесесі т?сіп кетті.
