— Бай?а, тентегім, — деді Ханпадшайым М?деліханды еркелете к?ліп, — м?б?р?к сауса?тары?ызды к?йдіріп алма?ыз…
Б?дан кейін М?деліхан шай ішіп отыр ма, у ішіп отыр ма а??армайтын к?йге жеткен, екі к?зін алмай то?ал шешесіне ?арай берген.
Шай ??йып отыр?ан ??шбегі ?айда?ы жо? бірде?ені сылтау етіп, дала?а шы?ып кетіп, ?айта орал?анында о?ашада ?ал?ан ?гей баласы мен то?ал шешесіні? арасында?ы тек ?ыра?ы к?з ?ана сезетін, бір тілсіз шатты?ты? пайда бол?анын а??ар?ан…
Бегдербек та?ы к?лімсіреді. ?зі ??р?ан д?за??а екі к?гаршынны? бірдей оп-о?ай т?скелі т?р?анына ол іштей м?з-мейрам. «Б?се, а?ылды адам ?ашанда болса а?ыма?тан ??тылу жолын о?ай таппас па! Б?хар ?мірі б??ан б?кіл ?о?анды билетпеген к?нде де ?пайын т?гел етпей ме! ?о?ан ханына жылына т?лейтін жиырма мы? к?міс те?гені, ?з пайдасына ?алдырса м?ртын балта кесе ме? Жиырма мы? жиырма сом емес ?ой, алты ?лына жа?адан алты ша?ар салмай ма…»
Б?л кезде к?н де батып кетті. ??шбегі жасыл ба?шасында ша?ыр?ан к?кек ?ні естілді. Бай??с ??с бат?ан к?нмен бірге біреуді? ?шкелі т?р?ан ба?ын жо?та?андай тылсым білмей ?за? ша?ырды.
??шбегі к?рі белін у?алау?а ая? жа?ында отыр?ан паша бала?а т?н ортасы ауа келуін ?мір етті де, М?деліханны? дем алып жат?ан б?лмесіне ?арай ая?- дады.
М?деліхан ?бден тыны?ып ?апты. Келе жат?ан т?нмен бірге ?зін зор ?уаныш к?тіп т?р?андай екі к?зі к?лім-к?лім етеді. ??шбегіні ша?ыр?алы отыр екен, б?л келісімен-а? екеуі ??пия ??гімеге кірісіп кетті.
— Тентек т?ре баста?ан ереуілден кейін ?аза? ауылдары ?нін ?шірген т?різді еді, — деді Бегдербек ?з ?арама?ына жататын ?аза?тарды? жалпы жа?дайын с?йлей келіп, — ал ?азір Ташкент у?лаятын та?ы бір ?ауіпті ?ара б?лт ?орша?алы т?р. Б?л б?лікті бас?ару?а дайындалып жат?ан — ?асым т?рені? балалары. ?андай кесім айтасыз?
М?деліханны? ?кесі Омархан кезінде де ауыр салы?, орынсыз ?иянат?а к?нгісі келмеген Сыр, Сарысу, Шу бойыны? ?аза?тары сан рет бас к?теріп ереуілге шы??ан. Соны? е? ?лкені Тентек т?ре атты кісі бас?ар?ан к?теріліс болды. Ол он екі мы? атты сарбаз жинап алып, ?о?ан ханыны? ?арама?ына енетін бірнеше ?алаларды ал?ан. Тентек т?ре Сайрамды босатып, сол жерге туын тіккен. Сайрам?а Шымкент, ?улиеата ?алалары ?осыл?ан. Б?лар?а ?арсы Омархан ?алы? ?ол шы?ар?ан. Тентек т?ре ?скерін екіге б?ліп, Сайрам мен Шымкентке бекініп алып ?за? со?ыс?ан. А?ырында азы?-т?ліктері таусылып, амалсыз ?арсыласуларын до?ар?ан. Омархан л?шкерлері же?ілген елді ?ан?а бояп, мал-м?ліктерін талап, ойына келгендерін істеп, екі ж?зге таяу адамды дар?а тарт?ан. Сайрам жерін ?ан сасыт?ан.
— Хан ием, ауруын жасыр?ан адам ?леді. Шы??алы т?р?ан б?лік жайлы ашы? айт?анымды кешірі?із, — деді ??шбегі, ханны? ?ндемей ?ал?анына ренжісе де сыр бермей. — Осы б?ліктен ??тылуды? бір-а? жолы бар. Ол — к?ні б?рын ?имылдап, ?ш?ын ?ртке айналмай т?р?анда басу. Ж?не аямай басу. Сізді? ??рметті ?ке?із Омархан Тентек т?рені ?алай ?йретсе, біз де ?асым т?рені? тентек сойыл балаларын солай ?йретуіміз керек.
Бегдербекті? к?з алдына Саржанны? ба?ана?ы семсерге ?мтыл?ан о?ыс ?имылы та?ы елестеп кетті. Енді ол сол семсер суырылмай т?рып ?имылдап ?алайын дегендей тым жіті с?йледі.
— Есенгелді мен Саржанны? басын алу ?з ?олымнан да келеді. Біра? сізді? р??саты?ызсыз ?рекет істеуге д?тім бармады. Б?зы? бол?анмен олар да сізді? ханды?ы?ыз?а жатады ?ой.
Хан ?ндемеді.
Жо?, хан жауап ?айырудан ?ор?ып отыр?ан жо?, оны? ойы бас?ада. ??ла?ы анда-санда шалып ?ал?ан Тентек т?ре, ?асым т?ре… Есенгелді, Саржан деген с?здер тіпті миына кіріп те отыр?ан жо?. «Ол т?релерде мені? ?андай шаруам бар? Б?ріні? ??нын ??шбегі жылда беретін жиырма мы? те?ге к?міс а?шамен к?ні б?рын т?леп ?ой?ан жо? па? Мейлі не істесе о істесін, тіпті сол т?релерді пісіріп жесін, ?ы?? десем ??дай со?сын»… ?азір М?деліханны? ?иялы да, ойы да бас?ада. Оны? бар арманы, бар к??ілі сонау жас то?ал, бедеу шеше Ханпадшайымда!… «Денесі де а? ж?зіндей аппа? па екен? ?ос анары да ?ол?а ?атты, кеудеге ж?мса? па екен? И?, солай шы?ар. Бала таппа?ан ?йел ?ой, ?лі е? ?ымбатты жеріні? та?ы айырылма?аны, анау а? ш?йі к?йлек жасыра алмай т?р?ан ж?мыр сандарынан-а? а??арылмай ма? Япырмай, ту?ан ?кемні? кешегі жас то?алы туралы былай ойлауым к?н? емеc пе? Жо? ж?рт к?рмеген н?рсе к?н? емес. Ж?рт к?рмейді деймін-ау, ??шбегі ше? Б?л с?м б?рін де сезіп отыр?ан жо? па? И?, сезіп отыр. Біра? мені осы ?шін ша?ырды ?ой? Сонда ?андай ?улы?ы бар. То?ал шешеме істегелі т?р?ан к?н?м ар?ылы Есенгелді, Саржан с?лтандарды? ?анын сатып алма? па? Мейлі. Жаны?ды ?ртеген л?ззат?а ?ара?анда айдалада?ы т?йе ж?н шекпен киген ?аза?тарды? басы неге т?рады? Б?рібір мен де ?лемін. Есенгелді мен Саржан да ?леді. ?лім туралы емес, ?мір туралы ойла?ан ж?н. Ал Ханпадшайым шын ?мір, шын арман…»
Б?лар с?йлескелі бірталай бол?ан. Т?н ортасы да таяу. М?деліхан біресе Бегдербек с?зін ты?дайды, біресе т?тті ?иял?а кетіп ?ндемей ?за? отырады.
— Хан ием, ?андай шешім айтасыз? — деді ??шбегі М?деліханны? т?тті ойын б?з?ысы келмегендей ж?діг?йлене к?лімсірей с?йлеп.
«?андай шешім? И?, М?деліхан ?андай шешімге то?тауы керек? Жо?, М?деліхан о д?ниені? к?н?сін б? д?ниені? ?ызы?ына айырбастау?а міндетті. Ж?рек соны а?сайды. То?ал шешені? а? денесін б?гін т?нде ??шу керек. К?йіп-жанып бара жат?ан н?псі тек соны тілейді… Ал та?ерте? ?о?ан?а ?айт?аны д?рыс. Екі т?нге ?алу?а болмайды. Сезіліп ?алуы м?мкін. Ханпадшайым ??ша?ы ?анша ?ымбат бол?анмен, хан та?ы одан да ?ымбат. ?рине ж?регі?ді ?ртеп бара жат?ан сусыны?ды то?ал шеше ?андырса, оны? к??ілін мы?тап риза еткен ж?н. Досы бар, д?шпаны бар, Ташкентке келген бос п?уескесін сый-??рмет, тарту-тарал?ы?а тиеп жіберу д?рыс. Біра? сара? ??шбегі ?анша м?лік берер дейсі??» Кенет М?деліханны? к?зі к?лімдеп кетті. «Ар?а с?лтандары ?ашан да болса жомарт келеді. Менімен жолы?у?а арнап шы??ан болса, ?келген сый-??рметтері де бар шы?ар. Соны? барын Ханпадшайым?а берген ж?н. Хан тек ??ша?тау?а ?ана ??мар емес екенін білсін!» Осы ой?а бекінген М?деліхан енді Бегдербекке ?арады.
— ?асым т?рені? балалары ?о?ан ханына бастарын сый ?ып тарту ?шін ?ана келді ме? — деді.
Есенгелді мен Саржан ?аза? еліні? д?ст?рі бойынша Ташкент ??шбегіне ер-то?ымы, ж?ген-??йыс?аны к?міс, жал-??йры?ы т?гілген, Ар?адан келген то?ыз ?ара жор?а, то?ыз боз жор?а, ?р ер басына байлан?ан то?ыз ?ара ??ндыз, то?ыз ?о?ыр б?л?ын ?келген. Ар?аны? а??ау батырлары ?ызыл тастап итті алда?андай, осы бір к?делі сый-??рметтерімен ?здеріні? т?пкі ойын ?ткізіп кетпек бол?ан. Б?лары а? майды бауыр ?осып асаттыр?андары. Біра? ?ккі тазы ?ызыл т?лкіні? ?улы?ын алыстан сезеді, с?м ??шбегі тарту-тарал?ыны ?уана ал?анмен, олар?а тере? орды ?аза берді. Сол оймен ханнан с?лтандарды? ?келген жор?аларын жасырып ?алды.
— ?асым т?ре балалары сый-??рмет к?рсетпек т?рма?, ?о?ан ханыны? басын олжа етуден ?міті болмасын.
То?ал шешеге Ар?а с?лтандарыны? сыйлы?ынан еште?е тарта алмайтынына ренжіп ?ал?ан хан ?олын біра? сілтеді.
— ?здеріні? бастарын ба?алай білмеген с?лтандарды? ??ны жо?, не істесе? соны істе, менен р??сат.
— Б?йры?ы?ыз?а бас ием, алдияр ханым.
М?деліхан енді есіней керілді.
— Т?н ортасы ауып бара ма, ?алай?… — Ол алдында т?р?ан та?амнан ш??ылап бірер т?йір жеді де, к?гілдір ж?зім ш?рбатынан бір кесесін ж?тып салды, — б?гінгі ??гімеміз осымен бітсін..
— ??п, та?сыр, — хан бетіне Бегдербек б?гіндікке ал?аш?ы рет тікелей ?арады. — Хан ием, Ханпадшайымны? ?она? б?лмесі ?асы?ызда… Екі есік бір адызда… К?зетті екі есікке де ?ояйын ба, ?лде тек адызды? сырт?ы жа?ына ?ана ?ояйын ба?
Хан о?ан сынай ?арады.
— ?зі?із ?ай жа?ына ?ой?ы?ыз келіп еді?
??шбегі к?лімсіреп т?мен ?арады.
— Тек сыртына ?ана…
Хан да к?лімсіреді.
— Онда… Сізді? айт?аны?ыз болсын.
??шбегі енді басын т?мен иді.
— Сенімі?ізге ра?мет.
М?деліхан енді ?зін ?стай алмады. ??шбегімен келіскеннен кейін, б?дан ар?ы са?ты?ты? ?ажеті жо? деп тапты. Ол бірден Ханпадшайым б?лмесіне ?арай беттеді.
