С?лу то?ал шешесін к?ргенше асы??ан М?деліхан б?л с?тте ?з ниетін а?ыл елегінен ?ткізбеді. Б?л желік алты жыл ?ткен со? ?андай ?анды уа?и?а?а апарып со?арын ойламады.
Ая?ын асы?а басып сырлы есікке ?алай таяп ?ал?анын білмеді.
Ал Бегдербек болса М?деліхан кетісімен, б?тен адыз ар?ылы жесір то?ал жат?ан б?лмені? т?сына келді. Тек ?зі ?ана білетін жасырын тесік к?зден а? мамы? т?сектен а? ?айран санын жар? еткізіп атып т?рып Ханпадшайымны? кіріп келген М?деліхан?а ??ша?ын жая ?арсы ж?ргенін, екеуіні? ?мар-ж?мар бола кеткенін к?рді де, тесікті ?айта жапты.
Ол д?л осы с?тте Есенгелді мен Саржанны? ?лімін М?деліхан?а жауып, ?зін ?асым т?рені? алдында айыпсыз етіп к?рсете алатынына сенді. Біра? б?л ?анды о?и?а осы т?нмен ?ана бітпеді. Л?шк?р мен Бегдербек ??шбегі: «Сені? балалары?ны? ажалына біз айыпты емеспіз, М?деліхан айыпты, кел ?зара келісейік» деп ?асым т?рені алдап ша?ырды. Соза?та?ы Телік?л жа?асында Л?шк?р ?з ?олымен басын кесіп Ташкентке алып келді. Б?л ?ант?гіс бір жылдан кейін болды. Ал ?азір… М?деліхан мен ?асым т?рені? балаларыны? бірдей ?а?панына іліккелі т?р?анына ??шбегі мейлінше шаттанды. Ол дым к?рмеген адамдай ая?ын асы?пай басып ?она? ?абылдайтын ?йге ?айтып келді. Бегдербек ?зін к?тіп отыр?ан жендеттерге:
— Есенгелді мен Саржан мырзаларды хан ша?ырып жатыр деп ертіп келі?дер, — деп ?мір етті. — Біра? Саржанны? беліндегі семсерді к?ні б?рын алы?дар. Ханмен кездесерде ?ару та?ып кіруге болмайды де?дер.
Жендеттер келгенде Есенгелді, Саржан, А?ыбай, Ержан т?ртеуінен б?тен жігіттерді? б?рі ?здеріне берілген б?лмелерінде ?йы?тап ?ал?ан-ды. Хан ?мірін естіп, Есенгелді мен Саржан киіне бастады. Белбеуіне семсерін та?ып жат?ан Саржан?а а? с?лделі, ?ат?ан ?ара ешік-а?а:
— Ханзада?а ?арумен кіруге болмайды. Сондай т?ртіп бар, — деді жайбара?ат. — Тастап кеті?із… ?айтып келген со? та?арсыз.
Ешік-а?аны? «?айтып келген со?…» деген с?зінен Саржанны? к??ілі с?л орны?са да, іштей, семсерін шапаныны? астынан ба?ана байлай алма?анына жаман ?кінді. С?лтандарды ?рине ешкім де тінтпейтін еді ?ой, ал алда-жалда ?ауіп туып ?ал?андай кез болса, ?анды ж?зді алмас семсер е? жа?ын серік емес пе…
Саржан семсерін баласына ?сынып:
— Белі?е та?ып ал… — деді де бірде?е айту?а о?талып барып кілт то?тады.
Б?лар дала?а шы?са, аулада та?ы алты адам т?р екен. Б?рі де ?арулы. Ба?анадан бері — ?н-т?нсіз ж?рген А?ыбай кенет бірдемеден сескенгендей болды. Жау тиетінін жыл?ы ішіндегі жоры??а мінетін ат е? алдымен сезеді дейді ?аза?, ?немі ай?аста ?скен А?ыбай бірдемеден сескенді ме, кетіп бара жат?ан с?лтандар?а:
— Біз де еріп барайы?, — деп со?дарынан ж?ре т?сті.
Біра? ешік-а?а алдын кес-кестеп:
— Хан ием, тек Есенгелді мен Саржан мырзаларды ?ана ?абылдайды, — деді та?ы да жайбара?ат ?нмен, — ?згелері? ?йы?тай бері?дер.
— ?й, сен ?зі?… — деп А?ыбай ананы ?олымен кейін сыр?ытып тастап, с?лтандарды? со?ынан ж?ре берем дегенде, Ержан ?арынан ?стай алды да:
— Хан б?йры?ы солай болса, жамандасып ?айтесіз, А?ыбай а?а, — деді ?обалжып т?р?андарын жендеттерге сездіргісі келмей, — одан да ат жа?ты шолып ?айталы?.
А?ыбай б?геліп ?алды. Аналар ?зап кете барды. Батыр тісін ?айрап т?р. Неге екенін ?зі де білмейді, бір мезет анау Есенгелді мен Саржан мырзаларды ?оршап кетіп бара жат?ан а? с?лделі, ?анжар асын?ан адамдарды ?уып жетіп, семсерін о?ды-солды сілтеп, бастарын ?а?ып ал?ысы келді.
Заты момын А?ыбай?а м?ндай ашу ?айдан пайда болды, ?зі де білмейді. Кенет к?з алдына бая?ыда ?ткен бір алыс уа?и?а елестеді.
?кесі ?лген жылы ?ыс ?атты болды. Т?рт баламен ?ал?ан Д?меткенні? бар к?н к?рері с?ті б?ла?тай боталы інген. Бір к?ні, ?скірік со?ып т?р?анда, ол кездегі ?ар?аралы а?а с?лтаны Т?уке ?лы Жамантайды? шабармандары келіп, Олжабай ?ш жылдан бері а? патша?а ша?ыра? салы?ын т?лемепті деп жал?ыз інгенді ботасынан айырып тал т?сте алып кетті. Далада?ы ?скіріктен де жаман а?ыр?ан, ?ылыш асын?ан кіле? ?аныпезерлерге жесір ?йелмен т?рт жетім бала не істей алады, жылай-сы?тай ?ала берген.
?мірде А?ыбай?а деген е? ауыр сын содан кейін бастал?ан. Енесінен айырыл?ан жас бота боздаса, е? ?лкені сегізге келген Манабай, Танабай, Мы?бай ?шеуі ботаны? жанына барып ?оса боздайды.
Т?рт бейшараны? даусынан А?ыбайды? сай-с?йегі сыр?ырайды. Соларды? к?з жасын к?рмейін деп ?йден дала?а ?ашады.
М?ндайда азап?а шыдай алма?ан Д?меткен бір к?ні А?ыбай?а:
— ?ал?ам, мына т?ртеуін б?йтіп е?іретіп ?оймайы?, — деді. — Ботаны сойып алайы?, балалар?а аз к?н ?орек болсын, к?згі жал?ыз тайыншаны? еті таусылу?а айналды.
?ш кішкентай баласы ?йы?та?ан кезде, Д?меткен ауыз ?йге ботаны жы?ып, т?рт ая?ын байлап, А?ыбайды? ?олына ?лкен л?к пыша?ты беріп:
— ??лыным, обалы а? патша мен Жамантай?а бауыздай ?ой, — деп, ?з ?олымен бауыздат?ан ботаны? ажалын к?ргісі келмей ?йден шы?ып кетті.
А?ыбай пыша?ты алып ботаны? жанына барды. Біра? ботаны? м?лдіреген к?зіне к?зі т?сіп кетіп еді, ал к?ні бауыздау?а ?олы барсайшы!
?лден уа?ытта «бауыздады? ба, ??лыным!» деп ?йге кірген шешесіне ол:
— Апа, ерте? сояйы?шы, бейшара бір к?н болса да ж?ре т?рсын, — деді.
— Жарайды, ?ал?ам, — деп Д?меткен к?зіне келіп ?ал?ан жасын ?олыны? сыртымен с?ртті.
А?ыбай ботаны ерте?інде де бауыздай алмады.
С?йткен А?ыбай, тіпті бейтаныс, жазы?тары бары-жо?ын білмейтін, сонау кетіп бара жат?ан жасауыл жігіттерді? бастарын шауып тастама?. Б?л ?айдан келген ?ан??марлы?, жауызды??
Жо?, А?ыбай таби?атынан м?ндай болып жаратылма?ан. Оны жауды аямас- ты??а да, ерлікке де ?йреткен ?зіне істеген ?иянат.
Сол жал?ыз т?йелерін алып кеткен к?ннен бастап «ша?ыра? салы?ын» сал- ?ан а? патша мен сол «ша?ыра? салы?ы» ?шін жал?ыз т?йелерін шабармандарына алдыртып, жас ботасын боздат?ан Жамантай с?лтан?а деген ?шпенділік он ?ш жасар бала жігітті? ж?регіне ?ара ?ан боп ?ат?ан. Сол ?шпенділік Жамантай мен а? патша?а ?арсы Саржан тобына ?кеп ?осты м?ны. Сол ?шпенділік сансыз ай?астар?а араластырып жауына ра?ымсыз болуды ?йретті. Міне бір кезде жас ботаны бауыздау?а ?олы к?терілмеген А?ыбай, ?азір сонау топ адамды ?ырып салу?а бар. Олар ?з еліні? жауы. Ал елге жау А?ыбай?а да жау. Ондайларды бауыздау?а Ш?быртпалыдан шы??ан тас ж?рек батырды? ?олы дірілдемейді.
Ержан ой?а беріліп кеткен А?ыбайды? же?інен а?ырын тартып:
— А?ыбай а?а, аттарды бір шолып ?айтайы?, — деді.
Б?лар жыл?ы жа??а б?рыл?ан кезде, сегіз жендетті? ?амауында?ы Есенгелді мен Саржан ?она? ?абылдайтын б?лмеге кіре берді. Т?рде т?спі тартып т?р?ан ??шбегіне бастарын ие с?лем берді. Д?л осы с?тте с?лтандарды? екі жа?ында т?р?ан екі жендетті? жала?аш ?ткір ?ылыштары жар? етіп жо?ары к?терілді де, сыр етіп т?мен а?ты. Т?мен иілген екі бас к?терілместен домалап жерге т?сті. Бастарынан айырыл?ан екі дене екі-?ш аттап барып сыл? ??лады. Екі ?ш аттап барып, ауна?шып барып тынды.
— Ел болып бас ?осуды к?ксеп ж?ргендері?де, ?з бастары?нан айырылды?дар ма, сабаздарым, — деп ??шбегі кекете к?лді. С?йтті де жерде жат?ан Есенгелді мен Саржанны? бастары мен денелерін к?рсетіп: — бір-екеуі? мыналарын зындан?а апарып таста?дар! Ал ?ал?андары? ?йы?тап жат?ан жігіттерін жай?астыры?дар, — деді.
Топ жендет ?р б?лмеде алты адамнан жат?ан ?ш б?лмені? бірінен со? біріне кіріп он сегіз жігітті ?ойша бауыздап шы?ты. Тек А?ыбай мен Ержан аман ?алды. Оларды? ба?ына жендеттер ат ?ора жа?ына бармады. Ешік-а?а сырт?ы есікті к?зетіп т?р?ан мос?алдау келген жасауылды ша?ырып алып:
— Сен барып ?лгі екеуіне «с?лтандар келді» деп хабар бер деді.
?здері есік алдында к?тіп ?алды. ?арулы А?ыбаймен ке? аулада кездесуге ж?рексінді.
Мос?ал адам ерте кезде ?аза? арасынан ?о?ан ханды?ына сатылып келген ??л болатын. А?ыбайды бауыр тартып, жасырын бір-екі рет тілдесіп те ?ал?ан. Ол к?рші аула?а барысымен А?ыбай?а бол?ан уа?и?аны? б?рін айтты. «Алыс?анмен ??р ?аза боласы?дар, тез аттары?а мініп ?ашы?дар» деді. Ендігі ай?ас- ты? орынсыз екенін т?сінген батыр жендеттермен ?рыспа? боп ?ылышын су- ырып алып ж?л?ын?ан Ержанды еркіне ?оймай со?ынан ертіп, аттар?а жайда? міне сап ауладан шы?а берді. ?й?ысынан шошып оянып,
