Ал ?зге ала шапан киіп, а? с?лде ора?ан ?збекті? ?айсысыны? ишан екенін, ?айсысыны? ди?ан екенін айырып болар емес. Кімні? сатушы, кімні? алушы екенін де ажырату ?иын. М?нда б?рі де сатылады, байды? ары да, жарлыны? малы да…
Б?л ?алада б?рі де ?деттегідей, анау б?дене со?ыстыр?ан топ та, ?не, анау ?ор?ор тартып, геджак ты?дап отыр?ан мырзалар да… Б?рі де к?ндегі салтында. Науан базары да гу-гу, Ташкент к?шесі де ша?-ша?, аспан айналып жерге т?сердей к?н де ысты?, к?йіп т?р.
Тек М?мет ?лім орнына бол?ан Ташкент ??шбегі Бегдербек рабатында ?ана б?гін бір ?ажайып ?згеріс бар секілді. Біра? ??шбегіні? б?лб?лдары сайра?ан, ж?пар иісі а??ы?ан бау-ба?шасында, есік пен т?ріне дейін Иранны? жібек кілемі т?селген, немесе ?абыр?алары Б??арды? г?лі т?гілген сар?ылт жібегімен к?мкерілген салтанатты сарайларында еш?андай ?згеріс жо?, ?олдан жаса?ан к?міс к?лдерінде де с???ылдап ?н ?ос?ан а??у. Шы? монша?ты жасыл т?ккен ба?шаларында да сайра?ан б?лб?лдар. М?лдір фонтан суларында да жуын?ан ал?ызыл ?ырмызы г?лдер…
М?нда?ы ?згеріс тек салтанат сарайында?ы м?рит, софы, у?зір, наиб бекзадаларды? ж?ріс- т?рыстарында, с?йлеген с?здерінде…
Жо?, б?лар с?йлемейді — сыбырлайды, ж?рмейді — ?ыбырлайды, ая?тарыны? ?шымен басып ?нсіз ?оз?алады. Ж?здерінде ?обалжудан г?рі ?ор?ыныш, бір-біріне ашы? тілдесуден г?рі, сыр са?тау басым. Онсыз да ??пия?а толы ?она? сарайы — рабаты б?гін б?рын?ысынан тылсым ж?мба? ?апас?а айнал- ?ан. Бір с?т жа?быр алдында т?нере т?скен ж?йтке ??сайды. ?она? сарайыны? м?ндай к?йге т?суіне себеп бол?ан не екен?
Б?гін т?нде ай бойы ?р к?ні айдай созылып, ?бден сары жамбас болып ??шбегіні? рабат сарайында к?тіп жат?ан ?асым т?рені? балалары Есенгелді, Саржан мен Ш?быртпалы А?ыбай баста?ан жиырма жігітті? та?дыры шешілмек…
Ж?не б?гін ?о?ан дару?асы Л?шк?рді? а?ылы бойынша ??шбегіні? арнаулы ша?ыруымен ?ш а? пілге шатыр тігіп, кіле? ?ара к?к ар?ыма? мінген, ?асында бір топ ешік — а?а, му?дзин, наиб, геджа?ы бар ?о?ан ханы М?деліхан (М??амет ?лім) келген. Б?лар ?ала?а кірген кезде ж?рт шырт ?й?ыда еді. Сыз беріп келе жат?ан та?мен бірге ?рыл?ан дутар, ішін тарта барылдай шы??ан зурна, танбур ?ндері б?кіл Ташкентті азан-?азан етті. Ж?рт жау келіп ?ал?ан екен деп т?сектерінен атып т?рды. Келген ?о?ан ханы екенін білгенде жау шабардан бетер жанталаса есіктерін тарс бекітіп ?йді-?йінде ?нсіз жатты.
К?н шы?а ?аланы? М?деліхан кірген шетінен с?л ?иыстау ?а?падан екінші к?ш к?рінді. Б?нда да тамаша салтанат бар. Жабы? к?ймелі п?уескеге к?сем салып ?ш а?боз жеккен, алды-артында найза ?ста?ан сегіз салт атты н?кері бар к?рікті керуен. Б? да Ташкент ??шбегіні? арнаулы ?она?ы. ?рат?бе кентінде т?ратын Омарханнан он алты жасында ?ал?ан, ?азір отыз?а келген, б?кіл Орта Азия?а аты шы??ан, алтын айдай толы?сы?ан с?лу жесір ханша Ханпадшайым, М?деліханны? ?гей шешесі.
Ташкент он сегізінші ?асырды? екінші жартысында, белгілі ?птуар шай?ыны? кезінде ?лкен ша?ар?а айнал?ан. М?нда жібек то?у, алтын-к?міс зерлеу, был?ары илеу, темір ?орыту, ара?-шарап ?айнату т?різді к?сіптер г?лденіп, ?ала б?кіл Орта Азияны? Россия империясымен, ?аш?ария, Индиямен ?арым-?атынас сауда жасайтын кіндігі бол?ан.
Ташкент кентіні? г?лдеуімен ?атар оны ?зіне ба?ындыр?ысы келгендер де к?бейеді. ?сіресе о?ан к?зін тігетіндер Б?хар, Хиуа, он сегізінші ?асырды? басында пайда бол?ан ?о?ан хандары еді. Он то?ызыншы ?асырды? басында Омарханны? а?асы ?анішер ?лімхан, ?птуар шай?ыны? ?рпа?ы Ж?сіп ?ожаны со?ысып же?іп алады. Содан бастап Ташкент ?о?ан ханды?ыны? ба?ынышты бір у?лаяты болып ?алады, біра? ба?ынышты деген аты болмаса оны ешкім баса-к?ктеп билемейді. ?о?ан ханды?ына жататын ?лы ж?зді? бір б?лек елі мен Сырдарияны? орта а?ысында?ы Шу, Сарысу ?зендеріні? бойында?ы ?аза? жеріне салын?ан А?мешіт, Жа?а?ор?ан, Ж?лек, ?амыс?ор?ан, Шым?ор?ан, ?ос?ор?ан секілді бекініс ша?арларды? б?рі Ташкент ??шбегіні? ?арама?ында ?алады. Тек Ташкент ??шбегі ?о?ан ханына жылына екі ж?з мы? те?ге салы? т?леп т?рады.
Б?л салы?ты Ташкент ??шбегі бол?ан т?жік М?мет ?лім, ?збек, Л?шк?р, Бегдербек, ?ыпша? Н?рм?хамед ?здеріне ба?ынышты ?аза?тардан он есе арты? етіп ?ндіріп алып т?рды. Б?л жа?ына келгенде ?сіресе осы кездегі ??шбегі Бегдербектен ас?ан з?лымы аз-а?. А?мешіт хакімі Жа?ыпбек ар?ылы ?о?ан ханды?ына ба?ынышты ?аза? ауылдарыны? ?а??анда ?анын, сы??анда с?лін алды.
Есенгелді мен Саржан с?лтандар Ташкентке келген ша?та оны? М?деліхан мен Ханпадшайым то?алды ша?ыруында да ?лкен к?п бар. Біра? м?ны ?зір ?зінен б?тен ешкім білмейді.
??шбегі сыр са?тай алатын адам. Сонды?тан да рабат, диуан сарайлары ??пия?а, ыз?ары суы? сыр?а толы еді.
Осы ??пия сыр б?гін е? биік шегіне жеткендей. Саржандарды? келгеніне ай болса да ??шбегі к?нде бір сылтаумен оларды ?абылдамады. Біресе а??а кетеді. Біресе ?кім ??рады. Біресе сыр?аттанып ?алады. М?ндай ?орлы??а наразы ?асым т?ре балалары ?олды бір сілтеп ?айтып кетейін десе, а?ды?ан к?з ая?тарын тыпыр еткізер емес. Б?ларды? м?нда ?рік, мейіз жеп жат?ан жатыстары, ?она?тан к?рі т?т?ын салтына жа?ын. ?аза? с?лтандары да а?-та?… Дос б?йтпесе керек еді, ал сонда Бегдербек ?ас па? Олай болса, ?ткен жол?ы у?де, берген серттері ?айда? ?ас деуге ?иын. Сонда б?ларды б?йтіп ?стау?а ?андай себеп бар? Осылай ж?мба??а шешім таба алмай абыржы?ан, ?обалжы?ан ?ыр бекзадалары ??шбегіні? бір у?зірінен жа?ында ?ана жа?дайды білді. ??шбегі ?о?ан ханыны? келуін к?туде екен, бар шаруаны т?рт к?здері т?гел отырып с?йлеспек к?рінеді… Сол к?ткен М?деліхан да б?гін келіп жетті. ?о?аннан алыс?а шы?ып ?йренбеген хан, жол со?ып ?бден ?алжырап ?ал?ан екен, ?азір ?шекейлі диуан сарайыны? не бір салтанатты б?лмесінде дем алып жатыр. Кешке ??шбегімен дидарласпа?. Сонды?тан да хан тынышты?ын б?збайы? деп демдерін ішіне ж?тып ж?рген бір ж?рт… ??шбегі сарайында ?ш?ан шыбынны? ызы?ы естілердей тынышты?. ?рі ?ауіпті, ?атерлі тынышты?. Ал Бегдербек ?зі кісі ?абылдайтын шатырында. Ханмен дидарласар алдында ?асым т?ре балаларыны? да ой-пікірлерін білу керек. Б?лар?а деген шешімі Есенгелді мен Саржанды ша?ырмастан б?рын ?зіне ?йгілі бол?анмен, ?азір ?зін ?зі бас?аша ?стауда. ?айткенмен де с?лтандар ?зір еште?ені сезбегені ж?н…
Сонды?тан да Бегдербек к?ле ?арап, жымия с?йлейді. ?азір ол с?піге жабыл?ан жібек т?гі бір елі, ??с мамы?ындай ж?мса?, ?ырмызы ?ызыл Б?хар кілеміні? ?стіне т?селген алты ?абат шайы к?рпеде, а??уды? т?біт ж?нінен жасал?ан ?ос мамы? жасты?ты шынта?тай жатыр. Шеті жібек к?лтелі мол дас- тар?анны? ?сті тол?ан та?ам, шарап, ш?рб?т…
Бегдербек алпыс?а таяп ?ал?ан ат жа?ты, а???ба келген ?зын бойлы кісі. ?ан-с?лсіз еріндері ж??ала?, ?алы? ?аба?тары т?тасып біткен, са?алыны? а?ы басым. С?зіле ?арайтын с?р?ылт к?здері ысылда?ан жылан іспеттес бір суы?ты? танытады. Беті к?лсе де к?зі к?лмейді. Алпысты ал?ымда?анмен бетінде ?жім жо?, тіп- тік тая? ж?т?андай с???а? денелі. ?ытай жібегіне малына киінген. Тек иы?ында ?збекті? к?к ала ш?йі шапаны, басында а? маржанмен кестелеген ?ара бар?ыт ала та?иясы. А? жібек к?йлегіні? ашы? омырауынан кеудесіні? к?к буырыл т?гі шы?ып т?р. ?зын а? сауса?тары жырт?ыш ??сты? тырна?тарындай ?лсін-?лсін бір б?рісе ж?мылып, бір жазылып т?рады. Білектері де ж?н-ж?н… ?ол ?луеті бір т?рлі с?сты. О? сауса?ына сал?ан ?ызыл алтын сом ж?зігіні? ?стіндегі жалпита орнат?ан жылан басындай ?ызыл ла?ыл тасы ?йы?ан адам ?анына ??сайды. Ая? жа?ында т?кті балтырларын сипап уыздай аппа?, ?ара к?зді он бір-он екі жасар патша бала отыр. Б?л да жібекке малына киінген. ?арсы, дастар?анны? бергі жа?ында, малдастарын ??рып ??шбегіне ?арай ?ал?ан Есенгелді мен Саржан.
Есенгелді етже?ді келген, д??гелек ?ара торы ж?зді, ?ой к?зді адам. Шиырыл?ан с?лу м?ртты. Саржан с???а? бойлы, ?ыз?ылт сары, ?ткір к?зді, б?йгеге жара?ан жыл?ы т?різді, ?атып ?ал?ан, шапша? ?имылды кісі. Екеуі де елуді ал?ымдап таста?ан. Есенгелді бірер жас ?ана ?лкен т?різді. Екеуіні? басында да ?стін т?рт салалы к?гілдір бар?ытпен ?діптеген, ?ырды? ?ызыл т?лкісіні? терісімен к?мкерілген, ?андай т?рге болса да к?рік берер Ар?аны? с?лу б?ркі. ?стерінде — жа?аларына ?ара бар?ыт ?ста?ан, жібін жі?ішке етіп иірген аппа? т?йе ж?н шекпен, ая?тарында — жар?а? м?сі, б?ттарында — сала ??лаш бала?тары оюлан?ан к?к бар?ыт шалбар. Белдерінде — алтын жалат?ан ?арыс с?йем кіселі, ?а?та?ан к?міс белбеу. Саржанны? беліндегі жез са?иналы к?міс ?ында сабы сары м?йізден со?ыл?ан сегіз ?арыс а? семсер. Есенгелдіні? белбеуінде кішкентай ?ана к?міс кездік, ай м?йіз, алтынмен зерлеген ар?ар ша?ша… Жанында?ы а?асы Есенгелдіге ?ара?анда Саржанны? жауынгер жан екені бірден білінеді. Екеуіні? де к?зінен ??шбегін сынай ?ара?ан ?ш?ын с?нер емес. Отыр?андарына ?жепт?уір мезгіл болса да ?ойыл?ан та?амнан ?лі татып ал?ан жо?.
Кісі сырына ?ккі бол?ан Бегдербек те с?лтандарды? б?л сы?айын бай?ап отыр.
— Алы?ыздар, алы?ыздар, — деді ол езу тартып к?лген болып, ана екеуіні? ортасында т?р?ан шыны
