Бегдербек ??шбегі былтыр Есенгелді мен Саржанды ?лтірсе, биыл Л?шк?р паруаншы алдап ша?ырып ?асым т?рені? ?зіні? басын алды. Ал біра? б?дан кейін то?та?ан ?айсы бар? Жаралан?ан ?ас?ырдай ?асымны? Кенесары, Наурызбайы тіпті долданып ал?ан жо? па? Былтыр бес ж?з ?й болып ел шетіне келгеннен бері ке? даланы к??ірентіп жатыр. Б?ларды? жеткені ?зге елге ?ырсы? болып тиді-а? ?ой. Патша?а ?арсы шы?уды осы ж?рт ?асым балаларынан ?йренеді, осы уа?ыт?а дейін кейбір ?о?ан-ло?ысы болмаса, негізінде тыныш жат?ан ?алы? Ар?ынны? арасына да іріткі мы?тап т?скен секілді. ?зі де шы?у?а таяу т?р?ан к?з еді дегендей, Кенесарыны? ?айт?аны кесір болды. ?азірді? ?зінде А?мола ?кірігіні? Байдалы, ?ойлыбай — Ша?ыр, Жанай — ?ал?аман, Темеш, Тыналы болыстары бас к?теріп отыр?ан жо? па? О?ан сонау Азнабай балалары шо? салып кеткен ?аржас руын, Бектасты? Таймасы жел беріп отыр?ан Т?рт?ара ауылдарын, ?ар?аралы ?кірігіні? ат?а ?она баста?ан Же?бай — Ша?ша?, ?ара — А?тымбет, ?орсын — Керней, ?ояншы — Та?ай болыстарын, алты ж?з отыз бес ?й ?ыр?ызды, былтырдан бері ереуілдеп ат?а мінген Кіші ж?зді? Табын, Тама, Жа?албайлы, Алшын, Жаппас, Шекті, Т?рт?ара руларын, Дулатты? Иманы желіктіріп отыр?ан Тор?ай бойыны? ?алы? ?ыпша?ын ?осса? не болды? Россия патшалы?ымен шектескен жерді? б?рі ?азір лапылдап жан?ан ?рт т?різді. Б??ан А?мола ?кірігіні? ?ыпша?ы мен Керейі де ?осылады деген сыбыс бар. Сонда б? ж?рт ?айда барма?? Б?кіл Ар?аны ?алы? ?ртке айналдырма? па? Сол ?ртті? к?рігі биыл ?лытау ма?ына, ?ара?ойын, ?ашырлы?а к?шіп келген Кенесары. Жер дауын, салы? дауын пайдаланып ?алы? ?аза?ты патша?а ?арсы ?шіктіре т?спек. Ж?ртты? ?шігуі ?сіресе мына А?тау бекінісі салына баста?аннан бері тым ?рши т?скен т?різді. А?тау бекінісіні? салынуын да Кенесары ?з пайдасына жаратпа?, о?ан м?мкіндігі де бар: А?тау, ?ар?аралы, А?мола, Аяг?з ?кіріктеріні? то?ыс?ан жерінде т?р. Ж?не оны? болаша?та ат?арар борышы да зор…»
А?тау бекінісіні? неге салынып жат?анын есіне т?сірейін дегендей ?о?ыр- ??лжа бас жа?ында?ы кілем бо?шантайына ?олын созып ?ызыл сафьян м??абадан ?алы?ды?ы бір елі, екі басты сам?ры? ??сты? суреті салын?ан ?а?аз алды. Б?л осы жылы он бесінші Маусым к?ні Бірінші Николай патша ?ол ?ой?ан А?тау бекінісін салу ж?ніндегі жарлы? еді. ?о?ыр??лжа к?з ж?гіртіп о?и бастады:
«Омбы облысына жататын сырт округтерді? А?тау деген жерінде бекініс салынсын. Б?л бекіністі? басты?ы-коменданты етіліп полковник не подполковник шеніндегі адам та?айындалсын. Комендант мынандай міндеттер ат?арсын:
А?мола, ?ар?аралы, Аяг?з округтеріні? ішкі тынышты?ын ба?ыласын.
Осы ?ш округ ауылдары о?т?стіктегі Бетпа?дала?а дейін к?шкенінде, соларды? ?ор?аншысы болсын.
Шекараны ?немі ба?ылап т?рсын. ?аза?тарды шекарадан ?рі ?арай б?тен жа??а ?ткізбесін. Бас?а ж?ртты да шекарадан бері ?арай кіргізбесін.
Осы ?ш округті? жерімен к?шкен керуенді ?ры-?арыдан, шап?ыншылардан ?ор?асын.
Осы т?рт міндетті орындау ?шін жо?ар?ы аты атал?ан ?ш округті? ?скерлері А?тау комендантына ба?ынатын болсын. Ж?не комендант?а бізді? бекіністерімізге, не ?оластымызда?ы ?аза? ауылдарына шабуыл жасайтын ?астар табылса, оны Шу ?зеніні? бойына дейін ?уып, ?ару ?олданып тыйым салу?а р??сат етілсін».
?о?ыр??лжа Указды о?ып шы?ып, оны? ма?ызына жете т?сінейін дегендей с?л ?ндемей жатты. Аздан кейін ?ана барып та?ы да с?л к?лімсіреді. «Асы?па?дар. Тек осы А?тау бекінісі салынып болсын. Сонда к?рерміз ?айсы?ны? ?алай тырп еткендері?ді!»
Жанында отыр?ан то?алын ?о?ыр??лжа адам?а санар емес, Указ?а риза болып кетіп, ?ос басты сам?ры? ??с салын?ан жерін ш?п еткізіп с?йіп алды да орнына ?ойды. Енді осы Указбен бірге Омбы генерал- губернаторына жаз?ан патшаны? екінші жарлы?ын о?у?а кірісті. «А?тау бекінісіне шіркеу салынсын. Шіркеуде бір поп, екі дьякон, бір к?зетші ?стау?а р??сат етілсін. Попты? жылды? жала?ысы мы? сом болсын, м?риттерге, дьякондар?а алпыс сомнан, к?зетшіге — то?ыз сом елу тиын жылына жала?ы берілсін. Ал поп?а, А?мола, ?ар?аралы Аяг?з приказдары бойынша жол?а шы??анында, за??а с?йкес жол ??ны т?ленсін ж?не одан б?тен ара?-шарап секілді керектеріне жылына та?ы екі ж?з елу сом а?ша ?осылсын».
?о?ыр??лжаны? м?рты ?й?ыдан оянып керілген мысы?ты? ??йры?ындай тікірейе ?алды. «Б?л ?алай, деді ол та?ы да ішінен, Абылайхан ?алдан Серенні? Шарша деген баласын ?лтіріп, енді орыс патшалы?ына ба?ынам деп Т??ым деген баласын жібергенінде, ?атын патша о?ан ханды? ??рмет ?а?азымен, жылына ?ш ж?з сом а?ша, екі ж?з п?т ?н т?леніп т?рсын деген жарлы? берген еді ?ой, ал мына поп?а… И?, сонда ?алай бол?аны? Патша а?замны? ?азір байы?аны ма, ?лде ?ш ж?зді? ханы санал?ан Абылай?а жылына ?ш ж?з сом т?леп к??ілін ?зіне аударма? бол?анда, бар ?аза?ты? бостанды?ын бір попты? жала?ысы ??рлы к?рмегені ме?»…
?о?ыр??лжа ?з ойынан ?зі шошып кетті. «Т?фа, т?фа» деді патша а?зам ?ш ж?з сом т?гіл, б?кіл ?аза?ты бос?а неге алмайды? ?ы?? десем жаным шы?сын. Тек ??дайменді т??ымын к?ле?кесімен ?ор?ай ж?рсе бол?аны! И?, и?, к?ле?ке?нен айналайын а? патша, сені? жа?сылы?ы? аз тиді ме? Мен де сол жа?сылы?ы?ды а?тап ж?рген жо?пын ба? ?олымнан келгенін ая?ан жерім бар ма? Омбы облысыны? басты?ы генерал Талызинны? б?йры?ы бойынша, Кенесары жа?ына шы?па? бол?ан рулар?а ?асыма ?ш с?лтан ертіп ?зім бардым, к?шпе?дер дедім. Талызинны? ж?ртты ?ор?ыт?ан, ?ркіткен, ма?дайынан сипап алда?ан ?а?аздарын да тараттым, тіпті болма?ан со? ереуілді елге Омбы облысыны? м?сылман мешітіні? басы Габдырахман ??лы М?хаммед Шариф имамды да ша?ырттым, біра? к?терілісті басу мені? ма?дайыма жазылмаса не істеймін. А? патша?а ?арсы желіккен ?аза? Наурызда?ы шабын?ан бура т?різді, мау?ын баспай, бетінен ?айтпайды. ?ой десе? ?зі?е ?арсы ?мтылады. Кенесары отыр?ан елді? ортасына бару?а, ма?ан да жан керек, б?лелі тесікке барма?ымды ты?ып не жыным бар, бар ?олдан келгенім сол болды.
Ал Кенесары дегені?із кекілікті ілуге ?ккі бол?ан кез??йры? т?різді, сот?ар ?кесі мен тентек а?аларыны? со?ынан ж?ріп ?бден шыны?ып ал?ан, ?рыс?а бірден кіріп кетпей, Чириков есаул секілділер бас?ар?ан кішкентай жаса?тарды ?а?ып тастап, к?ш жинауда…
Омбы генерал-губернаторына, «Есіл, Н?ра, А?тау, Ортау, ?ар?аралы, ?азылы?, Жар?айы?, Оба?ан, Тобыл, ??см?рын, ?ар?аралыдан Жайы??а дейін ата-бабамызды? жері еді, сендер соларды тартып алып, бекініс салып жатырсы?дар. Мал ба?ып, к?н к?ретін бізге де жер керек», — деп ?лсін-?лсін хат жазып, ж?ртты д?рліктіре т?суде. А?тау бекінісі салынады дегеннен бері тіпті ?шігіп алды. ?ан т?гіспейік, А?тау бекінісін салма?дар дейді. Ал атамекен К?кшетауы мен ?ара?ткелді? арасына орнатыл?ан бекеттерге маза беруді ?ойды…
Біра? а? патша?а Кенесары кім? Ай далада ?лы?ан бір аш ?ас?ыр. Жаз?ан хаттарына жауап ?айтарма? т?гіл осы хатты ?келген адамдарды? ?зін ?стап алып шетінен Сібірге айдауда. Ал сонда, Кенесары не істемек? Бізде жазы? жо?, ?тіндік, ??ла??а ілмеді, ал енді ат?а ?онайы? деп ?алы? б??араны к?термек… Сонды?тан да жерінен айырылып а? патшадан т??ілген ж?рт Кенесары?а ?осылуда. Омбы генералдары м?ны неге т?сінбейді? К?ктемде к?терілген дария т?гіл кішкентай ?зен де бір к?ні ше?берінен шы?ып тасиды. Ал Омбы басты?тары ?алы? ?ол шы?арып, Кенесары к?шеймей т?р?анда ?ырып салуды? орнына, бізді? ?зімізге ереуілді то?тат, немесе ты? ты?да деп б?йры? беруден бас?аны білмейді».
?о?ыр??лжа кілем бо?шантай?а та?ы да ?олын созды. Бір ?а?азды алып тесіле о?ыды. Б?л полковник Талызинны? е? со??ы жарлы?ы еді. «Осы жарлы?ты алысымен к?терілген ауылдарды? ма?сатын білу ?ажет, райларынан ?айтпаса, ?ан ж?т?ызып басу ?шін жиырма т?рт са?атты? ішінде сол ауылдар- ?а ?зі?ні? балалары?ды жіберуі?ізді а?ыр?ы рет б?йырамын. Б?л жарлы?ты сіз б?лжытпай орындау?а тиістісіз», — деген с?зді о?ып шы?ты.
?о?ыр??лжаны? онсыз да ?ара ?о?ыр ж?зі енді тіпті ?ош?ылданып кетті. ?ара?ткел бекінісіндегі б?йбішесі ?айнисаны? ?йінен ?дейілеп арнап то?алыны? аулына да осы жарлы?ты? ?легімен келген. А?а с?лтанны? Омбыда?ы кадет корпусында о?ып ж?рген Ж?н?діл, Шы??ыс деген екі баласы бар. ?о?ыр??лжа б?ларды патша ?ызметі ?шін ?ауіп-?атерлі Кенесары ауылдарына жібермек т?гіл, ажда?аны? апанына да ж?мсау?а шімірікпейді, тек… балалары айт?анын орындай ма, г?п сонда. Ж?н?діл ?лкен б?йбішесі ?айнисадан, Шы??ыс екінші ?йелі, У?лиханны? немересі А??а?аздан ту?ан. Ж?н?діл ынжы?, ?ор?а?, бірде?еге берілсе тез ат ??йры?ын кесе алмайтын боса?. Ал Шы??ыс шаш ал десе бас алатын ?атал, ?рі ?жет, ?рі батыл. Ж?н?діл салпы ауыз ?ара. Шы??ыс на?ашы ж?ртына тарт?ан а?сары, шегір к?з. Т?ре т??ымыны? жанжалшыл, ?р да жы? мінезіні? б?рі де бойына біткен. Жасты?ына ?арамастан ел арасында?ы дау-жанжал?а да араласа баста?ан. Былтыр есаул Лебедев Бал?аш к?ліні? т?сында к?шіп бара жат?ан Сейтенді ?ол?а т?сіргенде тілмаш болып бар?ан да осы Шы??ыс. Ал Ж?н?ділде б?л жігерді? бірі де жо?. Бір биеден ала да, ??ла да туады деген міне осы. А?а с?лтан екі баласын да жек к?реді. ?з ?олымен ажал?а айдап салу?а бар, біра? т?ркіндері мы?ты, адуынды ?йелдерінен ?ана именіп ж?р…
