шалбарын ?олты?тай ?йден шы?ып кеткен.
То?алыны? отауына жа?ындай беріп, анандай жерде, к?ген ?асында екі бетін ?олымен басып, екі иы?ы бір к?теріліп, бір т?сіп ?нсіз жылап отыр?ан Ж?н?ділді к?рді. ?айырылып ?ара?ан да жо?. «?ке?ні? то?алына іні?ні? бар?анын бетіме салы? ететін сабазсы? ?ой, ал енді не айтар екенсі??» — деді ол к?бірлеп, ?зіні? ту?ан баласын табалай, с?йтті де а? отау?а беттей берген.
Бір н?кері со?ынан асы?а ?уып келіп:
— Алдияр а?а с?лтан, ?ке-шешесін ?айтеміз, к?рші ауылдан келе жат?ан бетінде ?ол-ая?тарын байлап сайда ?стап т?рмыз? — деп еді, ?о?ыр??лжа:
— ?оя бері?дер, — деді де а? отау?а кіріп жо? бол?ан.
?о?ыр??лжа ша?ыра?тан т?скен к?н с?улесінен бетін с?л ?рірек ?оз?ады да, ?айтадан то?алына ?арады. Одан бетін аударып боса?а?а к?з тастады. Боса?ада керегеге жібек б?лдіргісінен ілінген сегіз ?арыс, ?рімі ?ос сауса?ты ыр?ай сапты ?амшы т?р.
?з бала?мен ойнас болатын патша?арсы? ?ой, алсам ?айтер еді ана ?амшыны? астына, деп ойлады ол бір с?тте. Біра? ол ойынан тез ?айтты. Зейнеп осал жерді? ?ызы емес. ?ар?аралы а?а с?лтаны Жамантайды? кенже ?арындасы. Б? да Т?уке с?лтанны? ?ызы. С?лтан ?ызын ?ру?а д?ст?р жо?. ?намаса, немесе д?м- т?здары жараспастай кектессе с?лтандар ??рып бойынша ондай ?йелді ?затып ?келгеніндей, бір к?ш етіп ыр?алтып-жыр?алтып т?ркініне апарып салуы керек. К?н?сін ?з ?кесі тарт?ызады. «И?, б?л ?амшы са?ан емес, б?тендерге арнал?ан, анау ?ор?асын сымды т?рт таспа, осы ?о?ыр??лжаны? ?з ?олымен-а? талай ??л мен к??ні? ар?асында ойна?ан».
А?а с?лтан ?айтадан то?алыны? бетіне к?з тастады. Та? ата ?о?ыр??лжа ?йге кіргенінде Зейнеп, ?йы?тамай к?тіп жатыр екен. То?ал?а н?псі??мар сезіммен к??іл ?ос?ан ж?йрік д?нендей Шы??ыстан г?рі азбан жыл?ыдай ауыр денелі ?о?ыр??лжаны? ж?ні б?лек т?різді. А?а с?лтан т?рге келіп жантайып к?зі ілегіп кеткенше, Зейнеп болыскей кереуетті са?ырлатып, «жаныма келсейші» деп ша?ыр?андай ?лсін-?лсін д??бекши берген. Бір шапса ?за? шабатын ?бден ?алжыра?ан к?рі м?стек, жас байталды? ойна?ысы келгенін білсе де, шарша?анды?тан жасты??а басы тиісімен ?ор ете ?ал?ан. Содан с?ске кезінде к?зін ашса, ая? жа?ында то?алы отыр екен. Ызалы жастан б?лаулан?ан екі к?зі К?місті? абыройы ?ан боп ?ат?ан ?о?ыр??лжа к?йлегіні? етегіне ?адал?ан…
?о?ыр??лжа ?ымсынар емес. «?зі?ні? к?п істегені?ні? бірі ?ой мені? т?ндегі бозбалашылы?ым», — деп ?анды етегінен именбестен ж?нді балтырлы ая?ын созып;
— У?ала, — деген. Содан ?айтып тіл ?ат?ан жо?. Ал Зейнеп сол с?скеден к?н к?теріліп, т?ске тая?ан?а дейін ?лі ?оз?алмай отыр. ?зын жібек кірпіктерін анда-санда бір к?теріп, ?ара к?здерін ?о?ыр??лжаны? кіндік т?сынан т?мен бір ?адап ?ояды да, ?аба?ын с?л шыта к?йлегіні? етегіне аударады. А?ырын ?ана к?рсінгендей боп демін алады да байыны? ж?нді жуан балтырын ?айтадан у?алай т?седі.
?о?ыр??лжа тыны?ып ?ал?ан екен. ?лі де болса бірдемені д?метіп м?лиіп отыр?ан то?алды кенет аяп кетті.
— ?амзолы?ды шешіп, ана есікті? тиегін салып кел, — деді ?о?ыр??лжа ?зі ы??айлана беріп. ?уанып кеткен жас то?ал орнынан асы?а т?рып ыр?ала басып барып есікті? тиегін салды. Д?л осы кезде сырт жа?тан біреу есікті тарт- ты. Зейнеп боса?адан сы?алап жіберді де:
— С?лтаным, Шы??ыс пен Ж?н?діл, — деді, — ашайын ба?
— Жандары шы?ып кетпес, к?те т?рар, ?зі? бері кел…
То?алды? ?пайы т?генделіп бол?аннан кейін, ?лден уа?ытта барып, есік ашылып, ?йге Шы??ыс пен Ж?н?діл кірді. Т?стері сол?ын. ?сіресе Ж?н?діл. Екі ?рты суалып, к?зі кіртиіп, бір т?нні? ішінде с?зектен т?р?андай ілмиіп ?ал?ан. К?н?ні ?кесі емес, ?зі істегендей, ?о?ыр??лжаны? бетіне ?арай алмады, басы т?мен салбырап кеткен. «Б?се, на?ашы?а тарт?ан б?з ?кпе боларсы? деуші едім, дауыс к?теруге жарар т?рі? жо? ?ой. К?місті? де енді ма?айынан ж?рмессі?», — деді ішінен а?а с?лтан. Ж?н?діл расында да ?кесіні? айт?анындай боз ?кпе, боса? бел, жігерсіз жігіт еді. Бар махаббатын т?нде жылап тауыс?андай К?містен де к?дер ?зген, ?кеге де ?арсы с?з айтар д?рмені жо?, ?азіргі т?рысы ?ажырсыз, салы су?а кеткен адамны? кейпі еді.
Ал Шы??ыс болса сусыны ?ана умаштал?ан то?ал шешесіні? жайра?да?ан т?рін к?ріп, жанжалды? же?іл біткенін т?сінді. «Татулас?ан екенсі?дер. Б?се, ?ара ниетті к?рі ?ор?ау, ж?зге істеген ?иянатыны? ?зіне ?айтарыл?ан бірін кешірсе керек етті. Енді ?кеден келер ?ауіп жо?».
?кесіні? сырын осы к?нге дейін аны? т?сінбеген Шы??ыс, оны? баласына ?лмей кешпес кек са?тап ?ал?анын ?айдан білсін!
?о?ыр??лжа бо?шантайынан Талызинны? б?йры?ын ?айта алып, балаларына о?ып берді де:
— Сендер а? патшаны? офицерлерісі?дер. Б?йры?ты орындау — борыштары?. ?р?айсы? ж?з сыпайдан алып, ереуіл к?терген елдерге ж?рі?дер. Айт?андары?а к?нсе к?шкен ж?ртты кейін ?айтары?дар, к?нбесе бастарына а?ыр заман орнаты?дар, — деді.
— Егер к?шіміз жетпесе ?айтеміз? — деді ?кесіні? с?з т?ркінін а??арып ?ал?ан Шы??ыс, — Кенесары с?лтан осал жау емес.
— А? патша офицеріні? с?зі емес айтып т?р?аны?, ?ар?ам. ??дайменді ?рпа?ыны? атына кір келтірме?дер! — деді а?а с?лтан келте ?айырып.
К?рер к?зге ?лімге айдап сал?анынан Шы??ыс ?атігез ?кені? ?з к?н?сін кешпегенін ??ты. А?а с?лтан?а енді с?з ?айтармай екі баласы ?н-т?нсіз ?йден шы?ып кетті.
Аздан кейін оларды? ?ара?ткел бекінісіне ?арай шауып бара жат?ан д?бірі естілді.
?о?ыр??лжа с?л ты?дап т?рды да:
— ?ашан?ы то?ал шешесіні? етегіне жабыса береді, Шы??ыс?а да ?зін к?рсетер мезгіл жетті, — деді.
Зейнепті? ж?регі м?здай боп кетті. «Б?рін де біледі екен. Мезгілсіз келгеніні? де себебі сол болды. Анау етегіне жабыс?ан ?ан да соны? есебі екен. ?арама?ында кісі жо?тай, ту?ан балаларын ?лімге айдап салуы да соны? ?ші. К?кжал болса? осындай бол».
К?рі тарлан ?о?ыр??лжа?а Зейнеп с?йсіне ?арады. Айыпты екені есіне т?сіп кетіп, ая?ына жы?ылып кешірім с?ра?ысы да келді. Біра? оны істемеді, ?йел болса да т?бі Б?кейханны? ?рпа?ы екенін ?мытпады. Сол сазар?ан ?алпында:
— Ал Ж?н?ділді? жазы?ы не? — деп с?рады.
— Жазы?ы баласы мен шешесіні? ?ылмысын біледі. Ж?не с?лтан басын ?арашыны? ?ызына ?ор етпек болды.
— Б?ріне де т?сіндім. Енді мені т?ркініме ?ашан апарып тастайсы??
— Баланы ?зім таптырдым, ?зім жазалаймын. Ал ?атынды ?ыры? то?ыз т?леп сатып ал?ам, ?алы? малымны? ??ны ?айтпай бостан-бос?а неге апарып саламын? — деді ?аба?ын т?ксите, с?йтті де с?л жібіп, — ?ымызы? болса ?келші, ш?лдеп кеттім, — деп теріс б?рылды.
«Арам ?олдан ?алай адал ?ымыз ішуге д?ті барады», — деп Зейнеп с?л та? ?алып т?рды да, ?зін-?зі ж?батты. «Жарайды, хан т??ымында б?дан да сора?ы к?н?лар бол?ан. ?зі кешсе, ма?ан не сор?».
Ол енді жор?алай басып, боса?ада т?р?ан к?міс піспекті ?ара саба?а ?арай беттеді.
Осы кезде ?йге біреу кірді.
— Ассалаума?алейк?м.
?о?ыр??лжа с?лем берген адамны? бетіне б?рыла ?арады да, кенет ж?зі жылып сала берді.
— Ау, Ожар сабазсы? ба?
— И?, а?а, с?лтан, ?зімін.
— Жар?ыным-ау, тірімісі?, ?айдан ж?рсі?? Жо?ары шы?.
— Омбыдан. Ж?не жал?ыз емеспін, — деді Ожар т?рге таман отырып жатып.
— ?асы?да кім бар?
— ?атыным.
— Кімні? ?ызы?
— Тайжанны?.
— ?ай Тайжан? ?лгі патша?а ?арсы шы?ып атыл?ан… Азнабайды? Тайжаны емес пе?
— И?, сол кісіні? ?ызы…
— Онда ?ыз бар ма еді?
— ?зі ?стал?анда… Алтыншаш деген ?ызы ?ал?ан екен. Тайжанны? ?й-ішін Туринге айда?анда Омбыны? бір бай саудагері сол Алтыншашты сатып алып, генерал Фондерсон?а тарту етіпті… Биыл он алты?а
