шы?ты.
— ??гіме сенде екен ?ой!.. И?, сен о?ан ?алай ?йленіп ж?рсі??.. ?зі ?айда… ?йге неге кір демейсі?…
— К?рші ауылда… ?алай ?йленгенім ?за? жыр…
Ожар ?ымыз сапырып жат?ан Зейнеп жа??а к?з тастады да, с?зін тия ?ойды. А?а с?лтан бірден т?сініп ?йеліне:
— То?ал-ай, сырт?а шы?ып ?она??а шай ?ой?ыз, ?ой сойдыр… — деді.
Зейнеп: «Менен жасырасы?дар ?ой сырлары?ды», — дегендей кекете езу тартты да ?йден шы?ып кетті.
Ожар Сейтенмен ?алай серік бол?анын, оны ?алай ?стап бергенін, ?зіні? т?т?ын болып неге бірге ж?ргенін бастан-ая? баяндап берді де:
— Омбы?а бар?ан со? да екі жетідей аба?тыда жату?а тура келді. — Сейтенді б?лек, мені б?лек «соттама?» болды, — деп к?лді. — Бір к?ні Фондерсонны? ?зі келді. Генерал дегенді жа?ын жерден б?рын кім к?рген, сары ала т?ймелі, ?ай?и?ан жирен м?ртты, т?сі суы? кісі екен. Сейтен мен Тайжанды ?стап бергеніме ра?мет айтып, не тілегі? бар, с?ра деді… Омбы?а былтыр бір ж?рме?кеге келгенімде Алтыншашты к?ргенім бар… Сонда аузымнан сілекейім а?ып ??мар боп кеткем. Т?уекел деп генерал?а: «Ма?ан ?атынды??а есігі?де ж?рген ?ыр?ыз ?ызын берсе? болады», — дедім.
— Жиырма бесінші жыл?ы за? бойынша ?ызды? кімге тием десе де ?з еркі. Бізді? зорлау?а ха?ымыз жо?, — деді генерал. — ?ыз к?нсе…
«Бай?аймын генералды? Алтыншашты ма?ан берер т?рі к?рінбейді. За?ды ?здері ?олдан жасап алып ж?рген жо? па… Темір торлы аба?тысы бар ?ала т?гіл, жалпа? жат?ан ?аза? жеріні? ?зінде де ?ызды? еркін кім с?ра?ан. ?йтсе де мен:
— ?ызды к?ндіруді? міндетін ?зім алайын, — дедім.
Генералды? к?зі шарадай болып кетті.
— ?кесін ?стап берген адам?а ол ?алай к?неді? — деді.
— О жа?ын ?зіме жібері?із, — дедім.
Генерал айт?ан с?зін ?айтып ала алмады. «Жарайды» деді.
Б?рын бізде к?зетте ж?рген бір шо?ынды татар уряднигінен естігем: «Фондерсон ?йіндегі малай ?ыз сізді екі-?ш рет с?рады. Егер тама? берсем тапсырасы? ба?» — дейді деген.
?рине, ?кесіні? а?асымен бірге аба?ты?а т?скен со?, мені соларды? адамы екен деп ойлап ж?ргенін бірден ??тым. Жемін сезсе жиырыл?ан кірпі бауырын жазады, азыра? а?ша беріп, ?лгі урядниктен мені ?ызбен бір жолы?тыруын с?радым. ?з дінін сат?ан урядник, патша ?ызметін де сатты, бір кезекте т?р?ан к?ні Алтыншашты ма?ан ?кеп жолы?тырды. ?ыз кісендеулі Сейтен екеумізді генерал ?йіні? жанынан аба?ты?а айдап апара жат?анда к?рген екен. Жаны ашып т?німен жылап шы?ыпты. Бай?аймын, шет жа?та ?скенмен, ?з тумаластары десе ?зіп жанын беретін т?рі бар. Оны? ?стіне мен о?ан еліні? азатты?ы ?шін к?ресіп ж?рген бір батыр жігіт боп к?рінген т?різдімін. ?ыс?асы, біз шу дегеннен тіл тапты?. С?йтіп, бір-екі кездескеннен кейін, екеуміз ?ол ?стасып елге ?ашпа? болды?.
«Бізді? осылай у?делескенімізді Фондерсон?а айтып едім, ол шу дегенде жаман ашуланды. Б?лтірікті ?анша асыраса? да то?айын а?сайды» деген осы деп бір с?тте Алтыншашты жазалама? та болды. Дегенмен а?ылды адам ?ой, аздан кейін сабасына т?сіп «Сені? м?ны? д?рыс екен. Алтыншашты алып елі?е жет… Хал?ыны? азатты?ы ?шін к?рескен кісіні? ?ызын алып ?ашып келсе?, са?ан ж?рты? с?зсіз сенім к?рсетеді. Ал бізге ?аза? арасында, ?сіресе Кенесары жігіттеріні? арасында сендей жансыз к?з-??ла?ымыз бол?аны ?те ?ажет», — деді. С?йтіп мен ?азір Алтыншашты ?атын етіп алып, Кенесарыны? аулына бара жатырмын, — деді с?зін ая?тап Ожар.
?о?ыр??лжа риза болып ?ар?-?ар? к?лді.
— Жігіт болса? міне осындай бол! ?ой да аман, ?ас?ыр да то?, ?атын да бар.
Ожар т?мен ?арап к?лімсірегендей езу тартты.
— Заманы? т?лкі болса, тазы боп шал деген ?ой біздікі.
— Дегенмен екі кемені? ??йры?ын ?ста?ан су?а кетеді, са? бол. ?сіресе Кенесары аулында… С?лтанны? к?зі ?ыра?ы, ?ате басса? бірден сезеді. Ж?не ол ауылда жал?ыз ?ана Кенесары емес ?ой.
— ?асымны? ?рпа?ынан бас?а ?асында та?ы кімдер бар екен, хабардарсыз ба?..
— ?азір к?п ж?рт солай ?арай бет б?руда ?ой. Жа?ында сол жа?тан бері ?ткен бір м?ліш с?удегерінен естідім, ата?ты батырлардан б?гін та?да Ш?бырт- палы А?ыбай, Алтай Т?лебай, Беста?балы Б??арбай, Ба?аналы ??дайменді, ?ыпша? Иман бар к?рінеді, ал Табын руыны? батыры Тіленшіні? Жоламаны біз де сендермен біргеміз деп жа?ында Байтабын деген жас батыры мен Сер- ?азы хан то?алды??а алайын деп ж?рген А?б?кен атты батыр ?ызды жіберіпті…
— ?атын ??тыр?ан заман болды ?ой осы кез… Сырымбет ?ыр?асынан байын, малын тастап алты баласымен Кенесарыны? ?арындасы Бопай да барып ?осылды деген де рас па?
— Рас. ?асымны? ?лдары арлан ?ас?ыр болса, ?ыздары ?аншы? б?рі емес пе. Бопай ?азір ?олына найза алып бір топ жігіттерді бас?арады деседі. К?йеу ж?рты, У?ли ханны? ауылын шабамын деп тісін ?айрап ж?рген к?рінеді.
— Бопай келіп а?асыны? тобына ?осылса Жанайдар батыр да со жерде десе?ізші…
— Неге?
— Жанайдар мен Бопай жас кездерінде ?озы К?рпеш пен Баян с?лудай бол?ан жо? па еді? Тек ?асым т?ре Жанайдарды ?ара ?аза? деп Бопайды о?ан бермеген. Алты бала тапса да Бопай Жанайдар десе ішкен асын жерге ?ояды деген ?сек бар. Екеуіні? басы Кенесары ордасында ?осыл?ан болар.
?зін ана жылы Байг?бекті? асында к?ргенім бар, а?асы т?різді к?зінен ?а?ар шаш?ан а? сары ?атын екен. Астына боз жор?а мініп алып сайыс?а т?сті. Бірде-бір еркек шыдатпап еді… — Ожар бірдеме ойына т?скендей ?о?ыр??лжа?а б?рыла ?арады, — жа?а?ы айт?ан батырлары?ызды? б?рі, Жоламан с?лтаннан ?згесі кіле? ашы? кеуде, жала? т?с кедей сарбаздар екен… Ел билеген бай, манаптан ешкімні? аты естілмей ме?
— Малымды шауып алар деп ?оры??ан ж?з-ж?з елу ша?ыра?ты Шорманны? М?сасы, Жа?ыпты? Елемесі, Асыл?азыны? Бабатайы секілді мы?ды айда?ан аз?антай байлар болмаса, ел а?алары «т?бі ?алай болады» деп артын к?тіп отыр?ан т?різді ?ой. ?зірге ?осыл?андар ?ар?аралы ?кірігінен ?азыны? ??даймендісі мен Баянауыл ?кірігінен Бектасты? Таймасы. ?азыны? ??даймендісі патша ?кіметіне б?рыннан наразы. Ана жылы оны болысты?тан т?сірген. Ал Бектасты? Таймасы…
— Бектасты? Таймасы дейсіз бе? — деді Ожар с?л ?обалжи. — Япырмай…
— Неге шошыды?? ?астас?ан жері? бар ма еді?
— Жо?… Дегенмен… — Ожар сырын айтар-айтпасын білмей с?л отырды да, с?зін ?айтадан бастады. — Таймасты? Кенесары ?асында болуы… Ма?ан ?ауіп ту?ызып отыр, — деді ол к?бірлей, — былтыр Сейтен екеумізді ?стап Омбы?а апара жат?анда бізді? то?та?ан аулымыз тек осы Таймас аулы ?ана болды. Бірдемемді сезіп ?алды ма деп к?діктенетін едім…
— Бас?адан к?дігі? болмаса Таймастан ?зірге ?оры?пай-а? ?ой… Ол осыдан бір апта б?рын Жоламан мен Иман ауылдарына ж?ріп кетіпті. Ж?рт ы??айына ?арай Ыр?ыз бен Тор?айдан да ?рі барады деседі. Шамасы Кенесары ереуіліне А? Жайы?, Ор бойыны? ауылдарын да ?оспа? ниеттері бар т?різді. Таймас о жа?тан к?зсіз ?айта алмайды. Балта к?терілгенше, а?аш жал табады дегендей, сен де тірі жансы? ?ой, о?ан дейін сенімге кірерсі?. — ?о?ыр??лжа ыр?ылдай к?лді. — Та?а болмай бара жатса «адас?анны? айыбы жо?, ?айтып ?йірін тап?ан со?» деп ?атыны?ды алды?а тартып, мойны?ды ?сына берерсі?. ?зі ?сын?ан мойынды ?ылыш кеспейді.
— Таймас алыста болса… ж?н екен. Б?тен б?лендей ?ауіптенерім жо?. Омбы?а жеткеннен кейін, Сейтенді ат?ан?а шейін тірі жан?а жолы?тыр?ан жо?. Екеумізді? арамызда?ы сырды ол ?зімен о д?ниеге бірге алып кетті. О?ан мені? к?зім к?міл жетеді. — Ожарды? ?айтадан е?сесі к?терілді, — ?зірге Кенесарыны? ?асына тек а? патша жерін тартып ал?ан рулар ?ана шо?ырланып жат?андай ?ой. М?ндай жа?дайда астында?ы оты к?шті болса, ?азан тез ?айна?анмен тез суалатын еді…
— ?й, білмеймін, — деді ?о?ыр??лжа, — б?л жол?ы к?теріліс ?зге уа?ытта?ыдай лап етіп жанып, с?не ?алатын жалын?а ??самайды. Кенесарыны? осыншама ?ол жинап ?ндемеуінен сескенем. Ж?не ?асында жал?ыз ?аза? емес, бас?а ?лттан шы??ан а?ылшылары да бар дейді ж?рт. Б? да еске алатын ж?йт.
— ?ойы?ызшы?
— И?, жиырма ша?ты орыс пен баш??рт жігіттері бір топ деседі. Іштерінде зе?бірек ата білетіндері,
