о?-д?рі жасай алатындары да бар к?рінеді… Бас а?ылшыларыны? бірі деп Б??ара?а сыйма?ан Сида? ?ожа мен ?з елінде ереуіл істеп айдалып келген болыскей офицер Ж?сіп деген біреуді айтады ты?шылар. Кіле? ?ара?шы бас ?ос?ан т?різді.
— Япырмай ?… Жа?сы, — деді кенет Ожар бір шешімге келгенін білдіріп, — не болса да бар?ан со? к?рермін. Ал енді ж?мыс т?ртібін с?йлесейік. Омбы сізге Кенесары ордасында не болып жат?анын хабарлап т?руды тапсырды.
— Хабарды ?алай бермексі??
— Сейтенді ?стас?ан С?мен, Жа?ып, Са?ып деген сенімді екі-?ш жігітім бар. Олар ?азір Кенесары жаса?ында. Хабар солар ар?ылы болады.
— Келген жігіттерді? сенікі екенін ?айдан білем? — ?о?ыр??лжа та?ы ыр?ылдай к?лді, — к?п ?ойды? ішіндегі тартыл?ан ?ош?ар секілді к?зге т?сетін бір белгісі бола ма?
— Белгі біреу-а?, сізге келгенде мына белбеуді? о? жа?ында т?ратын ??ты, о?шантай, ?ыны сол жа?ында т?рады.
— Кісесі ше?
— Белбеулерінде кісе болмайды. Жас жігіттерге келіспейді. Біреу болмаса біреу сезіп ?алуы м?мкін.
— Ойпырмай, ?зі? м?ндай іске ?бден жор?а болып ал?ан екенсі?. Жа?а?ылары? адамны? ойына келмейтін белгілер ?ой. ?мытып ?алып ж?рмесем нетсін…
— Кенеке? тірі т?рса, ?мыттыра ?оймас, — Ожар к?лімсіреді де с?лден со? орнынан т?регелді. — Ал к?ріскенше бар болы?ыз.
— Ас ішіп кетпейсі? бе?
— Ж?рт к?зіне к?п т?суге болмайды. ?атыныма осы ауылда?ы бір ?арашы?а жолы?атын шаруам бар деп кетіп едім, енді орал?аным ж?н болар…
— Онда жолы? болсын.
?о?ыр??лжа т?рт к?н емін-еркін жас то?алын жайлап, бойы сергіп А?мола бекінісіндегі б?йбішелеріні? ?йіне ?айтты. Б?л келгенде ?ор?ан ?а?пасыны? ала?ында жаса?тарымен жа?а ?ана орал?ан Шы??ыс пен Ж?н?діл отыр екен. Талызинны? жарлы?ын орындаймыз деп б?лар ереуілге к?терілген Тыналы, ?арпы?, Темеш болыстарына дейін барыпты, б?нда ат ??йры?ын шарт т?йіп, ?олына т?кіріп отыр?ан ?алы? ж?ртты к?ріп, ?рі ?арай ж?руге ?ауіптеніп кейін ?айтыпты.
?о?ыр??лжа балаларын к?ргенде, мыстан кемпірді? алдында?ы алтын са?асын ?отыр тайымен алып келген тазша бала ?гей шешесінен кем ренжіген жо?. ?сіресе Кенесары?а ?ара?ан елден Шы??ысыны? сау ?айт?анын кешер емес. Екі беті дорбалана к?ре?ітіп, ?амшысымен жылтыр етігіні? ?онышын сабалай, ?н- т?нсіз отыр?ан екі баласыны? алдында ерсілі-?арсылы ж?ре бастады. Б?ларды та?ы ?андай «Барса келмеске» жіберуді ойлап іштей ?лем-тапыры?.
Д?л осы кезде бекіністі? к?зет м?нарасында т?р?ан солдат:
— Бір салт атты к?рінеді. Ж?рісі тым асы?ыс, ?а?паны ашайын ба? — деп дауыстады.
?о?ыр??лжа б?рылмастан жауап берді.
— Аш!
Ашыл?ан ?а?падан, ?ара терге малын?ан кер т?бел ?аза?ы аттан, к?йлегіні? о? иы?ы жауырынына дейін ?ан боп ?ат?ан, ?зын сары солдат «Беда! Беда!» деп ??лай-м?лай жерге т?сті. Жа?ын т?р?ан казарманы? есігінен ?ылышын с?йрете, ?аза? атаулысы «?арап?шы? Иван» деп атайтын, келте м?рын, де?белтек ?ара, к?к к?з, осы ?ара?ткел бекінісіні? коменданты войсковой старшина Иван Карбышев ж?гіре шы?ты.
— Не болып ?алды? — деді ол солдат?а т?йіле.
— Беда, войсковой старшина, — деп солдат ауыр?ан иы?ын бір ?олымен баса, ы??ылдай с?йледі, — біз хорунжий Котовты? бас?аруымен елу солдат, он урядник Петропавлдан Ташкентке бара жат?ан Строганов купецті? керуенін шекара?а дейін апарып салма? боп шы?ып едік. Салынып жат?ан А?тау бекінісінен ?те бергенімізде кіле? сойыл, найза ?ста?ан Кенесары жігіттеріне кездестік. Солдаттарды? байланыспайы? дегеніне ?арамай, хорунжий Котовты? б?йры?ы бойынша екі-?ш есерсо? мылты? атып, бір-екі адамын о??а ?шырып еді, ыл?и ж?йрік мінген жігіттер лап ?ойып отрядты? быт-шытын шы?арып, тегіс сойыл?а жы?ты. Астымда?ы ж?йрік атым ?у?андар?а жеткізбей тек мен ?ана ??тылдым…
Б?л кезде солдаттар да жиналып ?ал?ан-ды, б?ріні? де ж?зінде ?обалжу, ?ор?у…
— ?здері ?анша?
— Бес ж?з адамдай.
— Кенесарыны? ?зі ме бас?арып ж?рген?
— Жо?, інісі Наурызбай. Мен оны б?рын К?кшетауда к?ргем.
— Солдаттарды? ?аншасы тірі ?алды?
— Білмеймін… ?ол?а т?скен солдаттарды ж?не керуенді бар м?лкімен ?здерімен бірге алып кетті. ?айта оралып кеп, сайдан к?рдім…
— Беттері ?алай? Бізге б?рыл?ан жо? па?
— Жо?. ?рі ?арай к?нбатыс?а кетті.
Солдатты? жарасын ?арап бол?ан жас фельдшер о?ан;
— А?ай, лазаретке ж?рі?із, — деді ?зі жаралы бол?андай аянша?тап.
Жаралыны ?орша?ан солдаттар енді гуілдей с?йлеп кетті.
— Осылай айдалада ж?ріп ?ырыламыз да бір к?ні!
— Айдала? не? Б? да Россия жері ?ой…
— И?, са?ан осы дали?ан «Россия даласынан» ?лгені?де ?ана екі метр жер б?йырар:
— Онда да тере?дігі бір ??лаш…
— Бізді осы жа??а ?андай сор айдап ?келді.
— ?зі келгендей с?йлеуін ?арашы! Мені? еркіме салса, б?л желі азына?ан ?у даланы о д?ниеде де к?рмес едім.
— ?ыс?арты?дар с?зді! — деді кенет а?ырып жіберіп ?арбышев, — Кенесары ?ара?шылары бізге со?пай кетпейді. Ерте?нен бастап, бекіністі? бар солдаты, ж?мыс?а жарайтын еркек-?йелдері ор ?азу?а шы?ады! Та? с?ріден!
Расында Кенесары ереуілшілері ?ара?ткел бекінісіне со?пай кетуі м?мкін емес еді, ?йткені ?аза? даласына Россия патшасыны? отаршылы? саясатын ж?ргізуінде А?мола бекініс ?аласы ерекше ?ызмет ат?ар?ан.
Б?л т?ні ?о?ыр??лжа ?йы?тамай шы?ты. Кенесары ?скері бекіністі алса, е? алдымен ат ??йры?ына а?а с?лтанды байлайды. Ежелден ала алмай ж?рген кегі бар. «Ал Кенесарыны? ?ара?ткелге келуі с?зсіз. Мынау А?тау т??ірегін шарлауы — ?ара?ткел бекінісі есігіні? ?алай жабулы екенін білгісі келіп тартып к?руі… ?лде Кенесары?а кісі салсам ?айтер еді? Б?ріміз де Шы??ысты? ?лкен ?лы Жошыдан тарады? ?ой, м?мкін райынан ?айтар?.. Жо?, жо?, ?йтуге болмайды. Ол ?згені кешкенмен мені кешпейді, ?асым балаларыны? атадан бала?а мирас болып келе жат?ан кегі бар. Не болса да табан тіреп ?рысып к?ру керек. Ендігі мені? сиынар ??дайым да, табынар аруа?ым да Омбы… Содан ж?рдем с?райын, ?ор?а дейін. Ал мына ?ара п?шы? Иваннан не ?айыр, не ?міт, ?зі ма?ан ала к?здеу, мені жау ?олына беріп, бекіністі тастай ?ашудан да тайынбас.
?о?ыр??лжа та? с?ріден т?регеліп Талызинге хат жазды. Хатын: «?асым ?лы Кенесары Россия империясына берілгенімді кек санап мені аяйтын т?рі жо?. Алдымен мені? басымды алып, б?кіл бала- ша?амды, ту?ан-туыс?анымды ??ртпа?, Кенесарыны? б?л ойын ма?ан ?ас ?зге рулар да ?олдауда. Сонды?тан осындай тар кезе?де ?ол ?шын жал?ап, тезірек А?мола бекінісіне ереуілшілерге т?теп бере алатын ?скер жіберуі?ізді ?тінем», — деп бітірді.
Хатты жазып болып, тез Омбы?а жеткізуін Карбышев?а тапсырды да, ?зіні? бас?а шаруасына кірісті. Е? алдымен бекініс сыртына к?корайлы Есіл жа?асында отыр?ан екі ?йеліні? ауылын к?шіріп алма?шы болды. Б?л істі орындау- ды Ж?н?діл мен Шы??ыс?а тапсырайын деп ша?ыртса, та?ы да екеуі бірдей бекіністе болмай шы?ты. Терісіне сыймай ашулан?ан ?о?ыр??лжа?а б?йбішесіні? «жаз?ы демалыстары бітуге айналды. Омбы?а ?айтар алдында ел ?ыдырып, бой к?терейін дегендері шы?ар, несіне ренжисі?», — деген с?зі ауру жарасыны? аузын тырнап ал?андай ?сер етті. «?андай бой к?теру екенін білмеймін бе? Т?ні бойы к?зімді іліндіре алмай шы??анымда, о?ба?ан ит Шы??ыс жат?ан ?ой Зейнепті? торсы?тай ?ос анарын ??шып!»
?бден ашуына мінген ?о?ыр??лжа то?алыны? аулына н?керлерімен ?зі барма? болып, шарт киініп алды. ?олына тобыл?ы сапты ?амшысын ?стай дала?а шы?ты. Д?л осы с?тте оны? к?зі бекініс ?а?пасына
