— Япырай, — деді шын та?дан?ан жал?ыз атты Б??арбай батыр, — адам баласыны? да ?о?ыр??лжадай байы болады екен-ау!..
— А? патша?а жа?ынып, жаны шы?ып ж?ргеніні? ?зі де сол емес пе? — деді Бопай с?л ?аба?ын шытып, — патша жанаралдары бекініс салып, келімсектеріне азда?ан ?лес бергені болмаса, жерді? ш?райлысы ?лі де С?меке, Н?ралы, Б?кей, У?ли хандарды? ?рпа?тарында ?ой. Мал ?шін олар ?аза?ты? жері т?гіл, жанын берер. Бірі б?кіл Есіл, Н?ра бойын жайласа, бірі сонау Сырымбет тауыны? ??см?рын мен Ш?бар?а дейінгі ке? ал?абын алып жатыр. Ал ?згелері бір У?ли ханны? ана Ай?аным ?аншы?ы жайлап отыр?ан б?ктерге ?ш болысты? малы сыяды, — Бопай кенет а?асына ашулана ?арады. — ?ашан?ы ол ?аншы?ты басымыз?а шы?арып ?оямыз? ?о?ыр??лжадай оны да шабатын мезгіл жетті, жібермейсі? бе бір батыры?ды.
Кенесары ?ас?ыр к?рген б?ркіттей т?йіле ?алды.
— ?атын аулын батыр шаппас. ?айын атам ж?рты демесе?, ?зі? шап!
Табыл?ан с?зге ?йдегілер шу ете ?алды.
— Ж?н.
— Тап?ан а?ыл.
— ?атынды ?атын шаппаса, батыр шап?аны ерсі.
— У?лиханны? аулына жолай со?асы?, — деді Кенесары аз с?йлей, — е? алдымен ар?ы беттегі Аман?ара?ай приказыны? малын бері айдап ?тесі?.
?уан?аннан Бопайды? екі к?зі жар? етті.
— Мен дайын. ?арама?ымда?ы алты ж?з адаммен мен б?гін т?нде ж?руге бармын.
— Ж?н, — деді Кенесары, с?йтті де Сида? ?ожа?а ?арады, — солай деп жарлы? берілсін. Аман?ара?ай приказына жетуге бес к?н керек. Бір к?н т?мендегі то?айда тыны?у?а м?рсат берілсін. Жетінші к?ні приказ шабылсын. — С?лтан бірдеме ойлан?андай с?л б?геліп ?алды да, ж?рт?а б?рылды. — Аман?ара?ай приказы шабыл?аннан іле-шала біз де А?мола бекінісіне ат ?оямыз.
— Д?рыс, — деді к?ндікке ?ндемей отыр?ан келбетті, а?сары ж?зді Жанайдар батыр, — Аман?ара?айды Кенесары ?скері шауыпты деген ла?апты естісімен Омбыдан А?мола?а шы??алы жат?ан ?скер солай ?арай б?рылады. Д?л осы кезде, алла жазса, біз ?о?ыр??лжа мен ?арап?шы? Иванны? да сазайын тарт?ызармыз.
— Мені? де ойла?аным осы, — деді Кенесары.
Батырлар та?ы да ?ошеметтеді.
— А?ыл.
— Ж?н.
— ??ба-??п.
Кенесары енді Ереуіл Ке?есіні? б?гінгі жинал?ан себебіне тікелей кірісті.
— Ал А?мола бекінісін алу о?ай?а т?се ме? — деді ол отыр?андарды? ?р?айсысыны? бетіне с?л то?тай ?арап, — ?ор?аныны? биіктігі ?жепт?уір, ж?не оны ж?з ?адамдай жерден ?оршай ?азыл?ан орды? ке?дігі он ??лаш, тере?дігі бес ??лаш. Тек ?ор?ан?а кірер екі ?а?паны? алдында ?ана т?рт салт атты ?атар ?те алар жі?ішке жал бар…
— Сол жал жетпей ме бізге? — деді Наурызбай, — жау ?тер жерден біз де ?терміз.
— ?о?ыр??лжа мен ?арап?шы?ты? ?арама?ында?ы бес ж?з карабін мылты?ты солдат пен т?рт зе?бірек бізге ??р ?арап т?рады дейсі? бе, Науанжан? Оларды? да а?ды?аны осы екі жі?ішке жал менен орды? жа?асы болар. Ордан ?ткенменен ?ор?аннан ?те алмайсы?. К?птігімізге сеніп топырлап шапса? ??р ?ыр?ын боламыз. Сонда А?мола бекінісін ?алай аламыз? Кімні? ?андай а?ылы бар? Бірден он адамны? а?ылы арты?, ке?еселік.
Жи?азды, д?ниелі а?боз ?йді? ішінде ?лік жат?андай, ж?ртта ?н жо?. Бас- тарын салбыратып, т?мен ?арап, к?бі жер ш??ылай береді. ?ркімні? ойы ?р тарапта. «?ол болып жиналуына жиналды? ?ой, ал енді жауды ?алай же?еміз? Б?се, ?алай же?еміз? А?мола бекінісі — ал?аш?ы ?амал. Ал бізге деген м?ндай онда?ан ?амал бар… Т?рт зе?біректі, бес ж?з карабінді бекіністен осыншама абыржы?анда, б?дан ?рі к?йіміз не болма?? Ал а? патшада мы?да?ан зе?бірек, ж?з мы?да?ан карабін бар… Осы біз к?л ?стіндегі ?аз-?йректей бір мылты?ты? даусынан з?ремізді? кетерін білмей тым бос?а еркінсініп ж?рген жо?пыз ба?»
Ж?ртты? е?сесі т?сіп кеткенін Кенесары к?ріп отыр. «?амал?а шабуыл жасамай жатып ?ас батырларды? т?рі мынау, ал ?амалды ала алмаса? к?йіміз не болма??»
Кенесары т?нжырай т?сті.
— ?лде «жеткен жеріміз осы болды» деп ?ара?ткелден бас тартамыз ба? — деді ол с?л ?аба?ын шытып. — Сондай да к?йлері? бар ма, ?алай?
— Жо?, т?ре, — деді басын к?теріп алып А?ыбай, — б?йірден ?адал?ан тікендей болып отыр?ан А?мола бекінісін ?алай да алуымыз керек.
— ?алай «алу керек?»
— Ел баста?ан дана емеспін, ?ол баста?ан батырмын. Демек, ?ыран жете алмас ?ия жо?, жауж?рек ?те алмас мия жо?, ма?ан салса?дар А?мола бекінісін ?оршап алып сырт?а, жан шы?армай а?ду керек. ?ор?ан ?стінде к?рінгеніне сада? о?ы жалынсын…
— Та?ы ?андай ой бар? — Кенесары ?олын с?л к?терді, — к?се а?ылы жа?сы а?ыл, біра? онымен ?арап?шы? пен ?о?ыр??лжаны же?е алмайсы?… Біз ?орша?анмен, сырттан келер к?мек бар, т?за? ??рып ?за? к?тер жай жо?. Бекіністі алар болса?, шапша?, тез алуымыз керек. А?мола ма?ында бір к?ннен арты? аялдау к?н?. ?зге бекіністерден ж?рдем келулері с?зсіз.
— Бекініске т?нде шап?ан ж?н бе деймін, — деді Б??арбай батыр, — Тентек т?ре Сайрам мен Соза?ты ал?анда ?алы? ?олмен т?нде кірген екен.
— Т?н с?зсіз жау, екі жа??а бірдей, — деді Кенесары, — Соза? пен Сайрамда Тентек т?рені? бекініс ?а?пасын аш?ан адамдары болды. Ал бізді? кіміміз бар? ?арап?ша? пен ?о?ыр??лжа тек ?здеріні? сенімді н?керлері мен сыпайларын ?ана ?алдырып отыр. ?арасу бойында?ы балы?шы м?жы?тар?а бізді? тимейтінімізді біліп, бекініс ішіндегі азда?ан келімсек ?атын-балаларды сонда жіберіпті деген сыбыс бар.
— Т?ре, — деді есік жа?та отыр?ан ?згелерден ана??рлым шо?ты?ы биік, е?гезердей Басы?ара батыр, — алдымен ??дай, содан кейін ?зі? деп со?ы?нан еріп едік, а?ылын ?зі? тап. Сал?ан жері?нен алып т?спесек айып бізде, сала алмаса? кін? сенде! Сыбырла?анды ??дай естімей ме дегендей, А?мола алынбайтын к?йде болса, оны ашып айт!
Кенесары с?л кідіріп отырды да, алдына а? дастар?ан жай?ызып, ?стіне уыстап т?спіні? ?ара, а? б?рша?тарын т?гіп салып, А?мола бекінісін ?алай алу керек екенін т?птіштеп айта бастады. Кенесарыны? айтып отыр?ан ?дісі отыр?андар?а бірден ?нады. Бекіністі алатындарына енді алдын ала к?здері жеткендей, иы?тары к?теріліп, ж?здеріне жігер енді.
— Ма??л десе?дер осы т?сілдерге то?тайы?, — деді Кенесары жайбара?ат пішінмен с?зін ая?тап.
— То?тады?, — деді ?йде отыр?андар бір дауыспен, — еншалла, жолымыз болар.
— Іске с?т!
— Олай болса… — Кенесары с?л кідірді де та?ы да Сида? ?ожа?а ?арады. — Жаз. Б?л бізді? екінші жарлы?ымыз болсын. Ерте?нен бастап мы? басылар, ж?з басылар ?лгі айт?андарды б?лжытпай орындау ?шін ?скер ойынына кіріссін. Бір жетіден кейін аттанамыз.
— Ма??л.
«Дана шешім, деді А?мола бекінісін ?алай алма? бол?анын айт?ан Кенесарыны? ойларына та? ?ал?ан Ж?сіп, ?ліпті тая? деп білмейтін ?аза?… ?андай а?ылды айла тауып отыр. Заты с?лтан болса да, халы? ?зіні? к?семін д?рыс тап?ан екен».
?йдегілер енді тарай баста?ан кезде, кенет сырттан шу естілді. Батырм?рат пен Николай беліндегі тапаншаларын суырып алып ?йден ата ж?нелді. Аздан кейін Батырм?рат ?айта кірді.
— Арыстан а?ын ?стал?ан екен. ?ара?лек пен жа?а келген ?аш?ын жігіт ?кеп т?р. ?атын-?алаш ?шімізді ?зіміз аламыз деп тап-тап береді. Шу соныкі екен.
— Алып келі?дер! — деді Кенесары ?ыс?а б?йырып.
Арыстан деген Аты?ай руынан шы??ан кедей а?ын. Бір кезде Саржанны? жаса?ына да ерген. Тілге шешен, с?зге бай, ?сіресе ?аза?ты? ?исса, дастандарын жа?сы білетін, т?ні бойы жыр айту?а болдырмайтын ?арадан шы??ан дарын. Кенесары?а жо? жерден ?кпелеп, а?а с?лтан ?о?ыр??лжа жа?ына шы?ып кеткен. Со??ы кездері ?аза? ауылын шабатын патша жаса?тары мен ?аза? жерін карта?а т?сіретін орыс саяхатшыларына жол к?рсетіп ?бден байып ал?ан. ?з арасынан шы??ан опасызды ?те жек к?ретін ж?рт,
