деп басталатын ?ле? ке? тара?ан. Т?ре т??ымынан шы??ан с?лу ?йелді? «ер жанды», «еркек ??мар» салтына еті ?йреніп кеткен с?лтандар, егер ел билеу, мансап са?тау тілектеріне шипасы тиер болса, ?атын, ?ыздарыны? ?й арасында?ы бозбалашылы?ына м?н бермейтін, к?ргенін к?рмегендей боп, жауырды жаба то?ып ж?ре беретін.
«?яда не к?рсе?, ?ш?анда соны ілерсі?», ?о?ыр??лжа да т??ымыны? ауыздан?ан салтынан аса алма?ан. «Мы? жыл?ы суарыл?анда лайланбайтын к?з бір тентек баланы? ыш еткенінен б?ліне ?оймас», — деп, еркек жанды то?алды? ?ылы?ын баласы Шы??ыс ?аза тап?аннан кейін, тіпті ?мыту?а айнал?ан. «Кенесарыны? ойы А?мола бекінісін шабу секілді», — деген Ожарды? ал?аш?ы хабары жеткен к?ні-а? ?о?ыр??лжа то?алыны? аулын т?ркін ж?ртыны? жерімен шектес Есіл ?зеніні? т?менгі жа?ына к?шірген. ?йткені Кенесары жал?ыз ?о?ыр??лжа?а ?ана емес, Жамантай?а да ?шігулі, тек ?ар?аралы шал?ай болып, ?зірге сонды?тан ойран сала алмай ж?р, ал реті келсе жа?ын жердегі Т?укені? кіші ?ызыны? аулын е? алдымен шабары аны?. Осы жа?дайды ойла?ан а?а с?лтан Зейнепті ?зіні? еншісіне тиетін ?ш мы? жыл?ымен т?менгі т?бекке к?шіріп таста?ан. Б?л жер ??дайменді балаларыны? анда-санда к?шетін ты? жайылымы болатын.
?лі ысты?ы толарси ?ойма?ан Желто?санны? ая? кезі еді. ?ыз?алда?, сар?алда?, ба?ба?, лала, жаушымылды?тар г?лденіп бітіп, бетеге, к?кпек сар?ылт тартып, ит м?рын, жуа, ?арабауыр, жалбыз, ?ара ?ара?ат, ?ызыл ?ара?аттар ?ата баста?ан. Ар?а жерінде сирек кездесетін т?йе тікенні? жапыра?тары т?сіп, сабы серейіп, басы домалана ербиіп, шытыр, ?арабауыр, шыр?ана? тарамыстана т?скен. Есіл ?зеніні? жа?асында ойдым-ойдым боп бітетін тал, шетен, сары- а?аш, ?айы?, аршаларды? жаз?ыт?рым?ы жасыл жапыра?тары сар?ылттанып, ал кейбіреулері ?немі со??ан желді? екпініне шыдай алмай сидия ?ал?ан. Со??ы екі жылды? ішінде ??дайменді балалары А?мола бекінісінен ?зап к?шуден ?ор?ып, б?л ара?а ?онба?анды?тан к?згі ш?п ?лі ты?. Оны? ?стіне Есіл ?зені жаз?ыт?рым тасы?анда кіші-гірім к?л болып ?алатын ?амысты ?арасуларды? беті мен жа?асы ??с?а толы. Б?л арада кішкентай к?ктор?ай, б?дене, к?ксерке, жа?алтай кекілік, балтат?мсы?, шілден бастап, ?лкендігі анау-мынау ?озы-ла?тан кем емес, ?ара?аз, бір?азан, дуада?, ?арабай, ?ыр?ауыл мол болатын. ?аза? даласыны? ?зге жерінде сирек кездесетін жайра, та?ана?, са?алта, ала??май, к?к ?ар?а, ?одас ?о?ылтырды да іздеген адам табатын. К?лдерінде ?аз-?йрек, а??у, ?ара?у тыным алмай сы?сып ?н салатын.
?аза? даласында жайшылы?та мол кездесетін ?оян, ?ас?ыр, т?лкі, ?арса?, борсы?, суыр, а?тиін, к?зендерден бас?а, б?л арада а?кіс, ?ара?анны? ?ара т?лкісі, ?ырды? ?ызыл т?лкісі, к?л, ?зендеріні? жа?асында сусар, ??ндыз, б?л?ын да ?шырайды. Кейде ?лде?алай жем іздеп келген сілеусін мен шиеб?рі де кездеседі…
Осы ара?а Зейнепті? аулы келіп ?он?ан. ?о?ыр??лжа ?ры-?арыдан то?алыны? мал-м?лкін ?ор?ау ?шін, сойыл с?йреткен елу жігіт к?зетші берген. ?арындасыны? к?ші ?ар?аралы шетіне келіп то?та?анын естіген Жамантай «Кенесарыны? сарбаздары аш ?ас?ырдай жорт?ан мезгіл ?ой, ел шетіне келіп ?он?ан ?арындасымды шауып кетсе, ??дайменді т??ымыны? бетіне ?арай алмаспын», — деп Зейнепті? аулын к?зетуге та?ы да ж?з жігіт жіберген. Жамантайды? сескенетін де ?исыны бар. Осыны? алдында ?ана Кенесарыны? к?к б?рілері Есеней аулын шауып кетті деп естіген.
Осындай бір жа?ы ?ор?ан, бір жа?ы а?душы ж?з елу жігіті бар жас то?ал ойын-сауы?ын ??рып, к?к Есілді? жа?асында ?аннен-?аперсіз жата берген. О?ан жан-жа?ында?ы екі елді? ?ыз-бозбалалары да жиі ?атынасуда еді. Зейнепке «П?леншені? болыс баласы сені бір к?руге ??мар екен», «Т?геншені? Б??ар?а керуен айдатып ж?рген мырзасы, бір т?ндік ?й?ы?ды ?июы? ?шін т?рт тай ш?йі, бес бас ?ант жіберіпті», — деп бой жете баста?аннан-а? с?здерін же?іл ?ткізіп ?йренген же?гелері де келіп-кетіп жат?ан-ды. Б?рі де жас ??лынны? етін жеп, сары ?ымыз бен ?ою шайын ішіп «Еркежан-ау, б?ксе? ?бден толып, ?зі? Т?легенні? ?ыры? к?н шапса болдырмайтын к?к жор?асындай жалпа? жаурын болыпсы? ?ой», — деп ?алжы?дап, не болмаса «т?рт т?лігі? т?гел, тек енді а?а с?лтан байы?а бір ?л тауып беріп, оны? дізгінін м?лде ?олы?а ал», — деп а?ыл айтып к??ілін к?теретін. Б?рын?ыдай «Еркем-ау, б?леншені? аузыны? суы ??рып ж?р, бір т?нге к??іл б?лсе? нетеді?» не болмаса: «Жас кезде ?ызы? к?ргенге не жетеді, а?а?ны? к?зіне ш?п салмай, етегіне намаз о?ып ж?р дейсі? бе бізді. Сен де ??р ?алма», — деген секілді Зейнепті? жанына майдай жа?ар с?зді бірде-бірі айтпа?ан. Ал ауыл ішіндегі к?з то?тайтын т?ле?гіт, не болмаса ?зін ?ор?ау?а берген сарбаздарды? бірде-бірі не к?ндіз, не т?нде Зейнепті? а? отауыны? есігін ашпайды. Ал есігін ашар болса, іштерінде нелер бозда?, нелер са?да? бар. Оны Зейнеп сырттай а??арып ?ал?ан. Кім біледі, ол жайса?дарды? ішінде де «шіркін-ай, о?ашада ?олыма бір т?сер ме еді!» — деп Зейнепке сыртынан ??мартып ?ліп ж?ргендер де аз емес шы?ар, біра? ?о?ыр??лжаны? к?рінен ?ор?ады. Жамантай да, ?о?ыр??лжа да жігіттеріне «ауыл ішіне кіруші болма?дар, ?остары?ды дала?а тігіп, тынышты?тарын сырттан барла?дар» деген.
Б?л шартты б?з?ысы келген, Зейнепке ?ызы??ан кейбір ?жет жігіттер, ?о?ыр??лжаны? са? ??ла? ты?шыларынан сескенетін. Т?н жасыр?анды ты?шы к?реді, жас то?алды? ебін табамын деп ж?ріп, кеудесіне ?анжар ?адау?а кім ??мар…
Ал к?нде сан мезгіл жас ?уырда? пен балбыра?ан уыз етке тойынып, бал?айма? пен сары ?ымыз?а ?ана сусынын ?андыратын Зейнеп, к?йеуге шы??алы еркексіз ?ш к?н жатып к?рмеген жас денесіні? к?йіп- жандыр?ан ?ызуын баса алмай, ??шырлай ?ыс?ан ж?нді кеуде, бура сан жігіттерді а?сап, ?ліп-?шіп барады… О?ан мау?ын басар еркек ??ша?ы болмаса, мынау ?лде мен б?лдеге б?ленген а? ?озы ж?нінен бастыр?ан алты ?анат а? отау, к?л жа?алай жуса?ан ?йір-?йір к?к ала к?п жыл?ы, ??рметтеп бас иген ?ыз-келіншек, т?ле?гіттерді? бірде-бірі ?ызы? емес. Барлы? ойы, тілегі, мейлі со?ыр болсын, а?са? болсын тек ??марлы? айызын ?андырар еркекте ?ана… Мауы??ан мысы?тай к?зі т?манданып, ал ?ызыл б?рте ерні кеуірсініп кеткен.
А?молада болып жат?ан уа?и?адан Зейнеп бейхабар. Шабарман ерте? келмек. ?рине, ол байы ?о?ыр??лжа?а тез жетсін деп ?мір жібереді. К?рі тарланны? кей ?имылы, жас т?лпар?а бергісіз. Сонды?тан да Зейнеп оны а?сай т?скендей. Біра? ?о?ыр??лжа келгенше де шуда жіптей созыл?ан ?за? екі-?ш к?н бар алдында… Зейнеп ызадан ??ша?тап жат?ан а? мамы? жасты?ын т?йгіштеп-т?йгіштеп жіберді. С?ске болып ?ал?ан кез еді. Енді ол орнынан т?рма? боп ая? жа?ында?ы кебісін киіп к?теріле бергенде, кенет ?й сыртынан ат д?бірі естілді. Ж?рістері ?ктем емес, баяу. Жай ауыл адамдары секілді. «Б?л кім болды екен?» деп Зейнеп с?л ойланды да, ?деті бойынша есігіні? сыртында отыратын к??ді ша?ырды. Есікті а?ырын ашып ?йге кексе ?ара б?жыр ?йел кірді.
— Т?ре ?ызы, — деді к??, — жиені?із келіп т?сіп жатыр.
— ?ай жиенім?
— Масан би ауылында?ы.
— ?ойшы?!
Зейнеп орнынан атып т?рды. Масан ?ар?аралы?а аты шы??ан би, ?аракесек ?аз дауысты ?азыбекті? ?рпа?ы, Жамантайды? а?ылшысы. Масанны? аталас а?айыны, ар?ы бабалары «жал?ыз к?з» Ора?, ?ия?, Т?я? батырларды? жауынгері бол?ан, Аты?ай ??сбекті? немере ?арындасы Г?лбаршынды ал?ан-ды. Осы келіп т?р?ан сол Аты?айды? баласы Есіркеген еді. Баянауылда орыс мектебінде о?ып ж?рген он алты-он жеті жасар бала жігіт. Зейнептен т?рт жас кіші.
Зейнепті? Есіркеген атын естігенде т?сектен атып т?рмас?а амалы жо?. Зейнеп он беске шы?ып, ?о?ыр??лжа биыл ?рын келеді екен деп ж?ргенде ??сбек ауылына бар?ан-ды. Сол жылы Есіркеген де на?ашысыны? ауылына келген. ?ріп ауыз?а сал?андай аппа? ж?зді, ?лкен ?ой к?зді он бір жасар баланы на?ашы апалары ?ызы? к?ріп, бірінен со? бірі ?йлеріне ша?ырып ?ондыратын. Ол кезде ?лі ?жетке жарама?ан еркек баланы бой жеткен, немесе бой жете баста?ан ?ыз балаларды? бір т?секте жанына алып жатуы ерсі емес. Тіпті ?ке-шешелері бой жеткен ?ыздарына ?ор?ан болсын деп ондай баланы ?дейі жат?ызады. Есіркегенге ??сбек на?ашысыны? ?йіне ?он?ан к?ні о? жа?та?ы ке? болыскей керуетте екі апасыны? ортасына ?йы?тау?а тура келді. Бір апасы осы бой жетіп ?ал?ан Зейнеп. Екіншісі Атбасар дуаныны? бір с?лтанына ?затыл?ан, енді т?ркіндеп келіп жат?ан ??сбекті? ?лкен ?ызы ?адиша деген с?лу келіншек. ?ысты к?ні еді. ?йде сол к?ні ?ас?ыр ?уып, аттары болдырып ?онып ?ал?ан бір-екі бекзадалар да бар болатын. ??сбек т?рені? ?зі ?йде жо?. Бозбалашылы?ты басынан талай ?ткізген сары?арын б?йбішесі, ?йінде жат?ан ?она?тарынан ?ауіптенді ме, ?йтеуір екі ?ызыны? ортасына жиен баласын жат?ыз- ?ан. ?ыз ояту ол к?нде да?дылы ?дет. Шам с?нген со? біраздан кейін ?ара са?алды ?она?ты? ертегісін ты?дап жатып Есіркеген ?йы?тап кеткен. ?анша ?йы?та?аны белгісіз Ўлден уа?ытта о? жа?ында?ы Зейнепті? Есіркегенді «сен былай жат» деп ??ша?тай іргесіне сал?анында ?ана оянып кетті. Болыскей керует а?ырын ?оз?алып, т?йіршік-шиыршы?тарыны? к?міс ?о?ыраудай ?лсін-?лсін шылдырла?андарына ?ара?анда т?сектеріне
