О?ыны? к?здеген нысанасына д?л тигенін сезген Зейнеп, дереу легеннен шы?ып, к??іне б?рін алып кет деп ишарат етті. К?? легенді к?теріп, заматта дала?а шы?ып жо? болды.
Зейнеп жез ??ман мен шелекті табалдыры?ты? ар?ы жа?ына шы?арды да, есікті? тиегін салып ?айта келді. Енді ?й ортасында т?рып алып жала?аш денесін ?лкен т?кті орамалмен с?ртуге кірісті. Б?рын м?ндай суретті к?рмеген Есіркеген а?-та?… «Б?л періште ме, ?лде басын айналдыр?алы т?р?ан періні? ?ызы ма? Пісмілда, пісмілда, деді ол ішінен, адал жолы?нан адастыра к?рме, ??дірет! Кет, шайтан, кет, шайтан!» Есіркегенні? ж?регінде екі дай сезім тайталаса кетті, бірі Масан а?са?ал баулы?ан ?дептілік, а? ж?ру сезімі, екіншісі мынау жан д?ниесін оят?ан ?ажайып к?ріністен ту?ан жасты? к?ш. Б?л екі сезімні? ?айсысы же?ерін бала жігіт д?л ?азір ?зі де білмейді, тек а?ыл мен сезім жанталасып арпалысуда. Есіркеген осылай не істерін білмей жат?анында кенет ауыл сыртынан ат д?бірі естілді. Кім болса да жедел ж?ріп келе жатыр, ит біткен арсылдай ?ріп заматта ауыл іші д?рліге ?алды. Зейнеп сып беріп шымылды? ішіне кіріп кетті. С?йткенше бол?ан жо?, к?п салт атты тыныш даланы д?рліктіре ?й сыртына келіп те ?алды. Дабырласа с?йлесе, аттарынан т?сіп жатыр. А?а с?лтан аулына жау болмаса, б?йтіп т?н ортасында ж?ртты оятып ешкім келмесе керек еді, шошын?ан Есіркеген ?рпиіп т?сегінен басын к?теріп алды, д?л осы с?тте сарт етіп есікті? тиегін ж?ла-м?ла ?йге ?о?ыр??лжаны? ?зі кіріп келді.
— То?ал, барсы? ба, ?й? — деді ол т?тіге.
Келген байы екенін білген Зейнеп, шымылды?тан басын шы?арып еркелей:
— Бармын ?ой, — деді. — Немене соншама т?н ортасында ж?ртты ?ркітіп…
— Ер ?ліп, Есіл б?зылып жат?анда, б?л ?ай ?й?ы сенікі?
— Байыны? ашулы ?нінен шошып кеткен Зейнеп т?сегінен ?шып т?рды.
— Не боп ?алды?
?о?ыр??лжа жауап берген жо?. Иы?ында подполковник погоны бар сары ала о?алы с?ртігін шешіп жатып, не ?ыларын білмей т?сегіні? ?стінде к?йлекше? шошайып отыр?ан Есіркегенге к?зі т?сіп кетті. Дереу ?аба?ы т?ксие ?алды.
— Мынау ?рпек басы? кім? — деді. Оны? даусында та?ы бір ?осымша ашулы дыбыс пайда болды.
— Масан би аулында?ы жиен ?ой…
— ?й, осы сені? жиен, на?ашы?-а?, бітпейді екен… — деп то?алыны? сыры ?зіне м?лімдігін бетіне бас?алы келе жатты да кілт то?тады, — ?лгі Жамантайды? ?арындасыны? о?уда?ы баласы емес пе?..
— И?, сол Есіркеген ?ой.
— ?… онда жата бер. Та? ат?асын с?йлесерміз. — А?а с?лтан т?сегіні? шетіне отырды да, ая?ында?ы шпор та?ыл?ан ?ара хром етігін созды, — то?ал, мынаны тартып жібер…
Зейнеп байыны? етігін ая?ынан суырып алды да, анандай жерге ?ойды. Содан кейін ?ана ананы? ?ап- ?ара боп т?тігіп кеткен т?ріне ?арап:
— ?зі?де ?? жо? ?ой. Не болды, айтса?шы? — деді жаны ашы?андай пішін к?рсетіп:
?о?ыр??лжа ?абатын т?беттей арс ете ?алды.
— ?й, не бол?анын ?айтесі?? ?зі?е керегі?ні? аман келгеніне ?уан! Са?ан со да жетпей ме! Одан да ?ымызы? болса бер…
Зейнеп ?лкен сырлы ая?пен м?лтілдете то?азы?ан сары ?ымызды т?сегіні? ?стінде к?йлекше? отыр?ан байына ?кеп берді.
?о?ыр??лжа сырлы ая?ты ала беріп:
— Сырт?а шы?ып келші, — деді то?алына, — жігіттер жай?асты ма екен?
— ?о?ыр??лжа ?ымызын ішіп бола берген кезде Зейнеп ?йге ?айта кірді.
— Ауыл сыртында?ы к?зетшілерден б?тен ешкім к?рінбейді.
— Ж?ртты д?рліктірмей тез жай?ас?андары д?рыс бол?ан екен. Ж?, біз де жаталы?.
?о?ыр??лжа ?исая беріп шымылды?ты т?сіріп, ?асына тая?ан то?алын білегінен ?стай алып, бір жері ауырып ?алар-ау деп аямастан, жанына ??лата тартты. ?йде жат?ан жиен-миенге м?н бермей, к?жекті бас сал?ан арлан т?беттей, ж?мырт?адай ж?п-ж?мыр жас то?алын алпамсадай бауырына ?ысып умаштай ж?нелді.
А?а с?лтанны? к?ні бойы ?анды ?рыста боп, ажалдан тек ?ара??ы т?се ?ана аман ??тыл?анын то?алы білмейді, тек ананы? жайшылы?та?ысынан г?рі ашулы, екпінді ?имылына риза болып «бейшара-ай, ?бден ш?лдеп ?алыпсы? ?ой» деуге ?ана м?ршасы келді, ?р жа?ында ?ніне ?н ?осып, байыны? бабын тауып аймалаумен болды.
Ж?рт та?ерте? т?р?анында А?мола бекінісін Кенесары ?скері ал?анын біле т?рды. ?апалан?ан да, ?ай?ыр?ан да бар. ?уан?андары да жо? емес. Б?л ауылды? жігіттерін ?о?ыр??лжа бекіністі ?ор?ау?а алма?ан, то?ал тынышты?ын к?зетуге ?алдыр?ан. ?азаны б?лекті? — ?ай?ысы б?лек. ?з жігіттері сау ?ал?анды?тан, нелер жа?сы менен жайса? ?аза тап?ан кешегі ?анды ?рыс, сырт ?ара?ан адам?а, б?л ауыл?а со?пай ?ткен с?рапыл дауыл секілді к?рінді. ?ай?ысы, ?уанышы болса да ж?рт сырт?а ла?ылдатып шы?армай, іштен тынды.
?о?ыр??лжа та?ерте?гі шай ?стінде то?алына ?арап:
— А?мола ??лады деп ?ан жылар жайым жо?, — деді. — Бекініс керек болса, ана ?арап?шы? кетті ?ой ?ал?ан солдаттарымен Омбы?а, Талызин ?зі ?айта салар, мені? ?з шаруам да жетеді. — С?йтті де Есіркегенге б?рылды. — Сен орысша о?и білесі? бе?
— Білем.
— Мені? ?атшым кеше А?молада о??а ?шты. Патша адамдары Омбы?а кетті. Кісі тауып ал?анымша сен осында бол.
Зейнеп жорта с?з тастады.
— О?уынан ?алып ?оймай ма? Одан да ?лкен баланы ша?ыртсайшы.
Зейнепті? «?лкен бала» деп отыр?аны Ж?н?діл еді.
— Кіші бала?ды ??ртып еді?, енді ?лкен бала?а ауыз салайын деді? бе? Ж?, с?зді б?лмей, арты?ды ?ысып жайы?а отыр. ?атыны?ны? а?ылымен ?о?сы ?онса?, к?рші? жау шы?ады. Ж?н?діл де алыс?а кетпес, о?ан да шаруа табылар. — ?о?ыр??лжа ?айтадан Есіркегенге б?рылды, — ?аласы? ба?
— ?алайын…
— Онда мына ?а?азды о?ып, не дейді екен аударып берші. Омбыдан алды??ы к?ні келіп еді, ?лгі ?анішер Кенесарыны? ?уресіменен ашу?а да ?олым тимеді… ?зім о?у?а т?ндегі ?рыстан кейін к?зім ауырып отыр…
Бар жыл?ысын Кенесары айдап ?кеткеннен кейін ?о?ыр??лжа ж?рдем с?рап Омбы облысыны? басты?ы Талызинге хат жаз?ан.
Б?л сол хат?а жауап екен. Б?л к?ндері ?зіні? Кенесары к?терілісін басу жайында ?лкен жоспар ?стінде отыр?анын айта келіп, ол хатыны? ая?ында: «?азір тартып ал?ан малы?ды ?айтартып беретін еш к?ш жо?, бол?ан шы?ынды ?арама?ы?да?ы ?аза?тардан ?ндіріп алу?а р??сат етемін», — депті.
Талызинны? м?нысы ?ара ?аза??а ?осымша салы? салып, Кенесары?а кеткен малы?ды солардан ?ндіріп ал деген с?з еді. Есіркеген хат с?зін аударып берді. ?о?ыр??лжа т?нжырай ?алды. «Бір Кенесары?а к?ші жетпесе, Омбыда кіле? сары ала т?ймелі жанаралдар не бітіріп отыр? Салы? сал дейді. Айту?а о?ай. Биыл К?кшетау, ?ар?аралы дуандары жиырма екінші жыл?ы ереже бойынша ж?з ?арадан бір ?ара жаса? жинай бастап еді, мал ашуы — жан ашуы дейтін ?аза? Кенесары?а ?арай а?ыла т?скен жо? па? Жау ?олында кеткен он жеті мы? жыл?ыны ?айтарып алу о?ай ма? Оны? ?стіне ел биыл ?ыстан ж?деп шы?ты. Ж?рт ма?ан малын оп-о?ай бере ?оя ма? Рас, ?ара?ткел ?аза?ын ?ыр?ыншы жыл?а дейін патша салы?ынан ?зім ??т?ардым. Жа?сылы??а — жа?сылы? дегендей м?мкін ?здері т?сінер, жау?а кеткен малымны? орнын толтырар. Ал т?сінбейді екен… ?з обалы ?зіне, ?олынан бермесе жолынан алармын. Біра? д?л ?азір б?йтуіме бола ма? Неге болмайды? ?о?ыр??лжа жыл?ысын Кенесары ал?анда, ?ара ?аза?ты? жыл?ысын ?о?ыр??лжа алмайтын не жыны бар. Аламын. Ал?анда шырылдатып отырып тартып аламын. Бермей к?рсін. Кенесары?а ?лім жетпегенмен, ?арама?ымда?ы бастары бірікпей талан-тараж болып ж?рген ?ара ?аза??а ?лім жетер!».
?айда барса да сорлайтын халы?. Айналып келгенде Кенесарыны? ?о?ыр??лжадан шап?ан жыл?ысыны? ауыртпалы?ы та?ы да ?ара халы??а т?спек.
«Малымды тартып алды десе ?аза? обалын Кенесарыдан к?рсін! Оны ?олпаштап, дем беріп отыр?ан ?здері ?ой, тартсын жазасын. Б?л шаруаны бір ы??айла?аннан кейін Омбы?а ?зім баруым керек. Жанарал- губернатор Горчаковпен ауызба-ауыз с?йлесуім ?ажет. «Баянауылды? ?аза?тары Кенесары?а ?осылма?, мені ?абылда?ыз, деп ?тінгенде, а?а с?лтан мен т?гіл ?ара ?аза? Т?рсынбайды? Боштайын да ?абылдап, керемет
